توحید ورستان، پژوهشگر اقتصاد انرژی: کشورهای گروه هفت با تعیین سقفی برای قیمت نفت روسیه، در راستای تنظیم مجدد قیمت‌های جهانی نفت خام و کاهش درآمدهای روسیه از فروش نفت موافقت کردند. غرب در وهله اول آرزوی شکست «مالی» روسیه را دارد که درآمد سرشاری از قیمت‌های بالای انرژی‌های متعارف مانند نفت خام، گاز طبیعی و حتی ذغال سنگ را کسب می‌کند. این پیشنهاد به اوایل آوریل گذشته برمی‌گردد که قیمت هر بشکه نفت ۱۲۰ دلار بود، و غرب تحقق آن را گامی بزرگ در جهت بستن شریان‌های ارزی به مسکو می‌داند. اما غرب به رهبری ایالات متحده و اتحادیه اروپا در تلاش است تا این پیشنهاد را به پیش ببرد بدون اینکه تصمیماتش باعث افزایش بیشتر قیمت نفت شود. در حال حاضر قیمت هر بشکه برنت به‌طور متوسط حدود ۹۵ دلار است که غرب آن را ۳۰ دلار بیشتر از میانگین قابل قبول برای خود می‌داند. روسیه در شرایط عادی سومین تولیدکننده بزرگ نفت خام پس از آمریکا و عربستان سعودی با میانگین تولید روزانه ۱۱ میلیون بشکه است که روزانه نزدیک به ۵ میلیون بشکه و 2.8 میلیون مشتقات را صادر می‌کند.
تعیین سقف به چه معناست؟
گروه هفت می‌خواهند برای قیمت هر بشکه نفت خام روسیه سقفی تعیین کنند تا کشورهای مصرف‌کننده آن موظف شوند از میزان توافق شده در قراردادهای خرید از روسیه تجاوز نکنند. اما هفت کشور هیچ قیمت تقریبی برای سقف مورد نظر خود تعیین نکرده‌اند و انتظار می‌رود که توافق با مصرف‌کنندگان عمده نفت خام روسیه، آخرین نقطه این تصمیم باشد. این کشورها در پشت این تصمیم می‌خواهند با ارائه نفت روسیه با قیمت کاهش‌یافته برای مصرف‌کنندگان، قیمت جهانی نفت خام را کاهش دهند. همچنین هدف دوم فشار مالی بر مسکو است که از قیمت نفت خام، گاز طبیعی و ذغال سنگ را به‌عنوان منبع اصلی درآمد و مجرای تامین مالی جنگ علیه اوکراین استفاده می‌کند که البته به نظر می‌رسد هدف دوم مهم‌تر از کنترل قیمت باشد. اما به نتیجه رسیدن این تصمیم باید مسیر طولانی را طی کند، چون هفت قدرت باید دو مصرف‌کننده بزرگ نفت خام روسیه، یعنی چین و هند را متقاعد کنند که هنوز موضعی نسبت به طرح غرب اعلام نکرده‌اند. چین با بیش از یک میلیون بشکه در روز و همچنین هند بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام روسیه هستند و قبل از این طرح از تخفیف‌های مسکو در خرید خود بهره‌مند می‌شدند. روسیه نیز به نوبه خود علنا اعلام کرده است که درمقابل تلاش‌های کشورهای غربی برای تعیین سقف برای نفت این کشور که ممکن است یکی از گزینه‌های کرملین برای ممنوعیت صادرات نفت خام روسیه باشد، بیکار نخواهد ماند و احتمالا بازارها را با قیمت‌های بالا آتش بزند. روسیه درواقع مسئول تولید حدود 10.5 درصد از تقاضای نفت خام جهان بوده که مقدار زیادی است و احتمالا دستیابی به اهداف قدرت‌های غربی را به‌ویژه با کاهش سرمایه گذاری‌های جهانی در پروژه‌های انرژی فسیلی تضعیف کند. در این میان، عربستان سعودی و امارات، به‌عنوان دو کشوری که بیشترین ظرفیت تولید در جهان را دارند، به میزان تقریبی ۲ تا ۳ میلیون بشکه در روز بالاتر از تولید واقعی خود صادر می‌کنند از همین روی اعلام کردند که بازار جهانی تولید نزدیک به حداکثر ظرفیت تولید خود است. البته، پیشنهاد غرب مبنی‌بر ممنوعیت بیمه محموله‌های نفت خام روسیه در بازارهای جهانی نقطه قوتی به نفع این کشورها است چون نزدیک به ۹۰ درصد از شرکت‌های بیمه دریانوردی دریایی را در اختیار دارند. درمجموع هفت کشور به دنبال اجرای طرح سقف قیمت تا ۵ دسامبر برای نفت خام و ۵ فوریه برای مشتقات هستند. این مکانیسم کاهشی را بر قیمت بازار تحمیل می‌کند تا منابعی را که روسیه از فروش انرژی به دست می‌آورد محدود کند. به گفته یک مقام وزارت خزانه‌داری آمریکا، این کاهش که برای نفت خام و فرآورده‌ها به‌طور جداگانه محاسبه می‌شود، به‌طور منظم بررسی خواهد شد.
آیا پیشینه‌هایی وجود دارد؟
پیش‌تر مقرراتی برای جلوگیری از صادرات یک کشور تدوین شده است، همان‌طور که در حال حاضر در مورد ایران یا ونزوئلا وجود دارد، یا برای محدود کردن مبادلات، همان‌طور که در عراق تحت برنامه «نفت در برابر غذا» (۱۹۹۵-۲۰۰۳) اتفاق افتاد، اما جامعه بین‌المللی هنوز قیمت متفاوتی را به کشوری تحمیل نکرده است.
آیا این پروژه می‌تواند فراتر از گروه هفت باشد؟
اعضای گروه ۷ خرید نفت روسیه را محدود یا حتی به حالت تعلیق درآورده‌اند. اما اینکه پروژه تعیین سقف بر قیمت نفت تاثیر داشته باشد باید توسط سایر کشورها به‌ویژه مشتریان عمده نفت روسیه مانند هند یا چین تایید شود. بنابراین گروه هفت در مورد قیمت‌های پایین‌تر به دنبال جذب دو کشور بزرگ به ابتکار عمل خود است، اما به باور کارشناسان «چین و هند در حال حاضر نفت خود را با قیمت پایین‌تری از روسیه خریداری می‌کنند.» بنابراین این کشورها که از زمان حمله به اوکراین تاکنون در تحریم‌های علیه مسکو شرکت نکرده‌اند از سقف قیمت پیروی نخواهند کرد.
واکنش بازار چه خواهد بود؟
برای اینکه سقف قیمت موثر واقع شود، روسیه باید از آن پیروی کند و صادرات به کشورهایی که این اصل را پذیرفته‌اند ادامه دهد. اما الکساندر نواک، معاون رئیس دولت روسیه در امور انرژی، روز پنجشنبه هشدار داد روسیه به کشورهایی که سقف قیمت را تعیین می‌کنند، نفت نمی‌فروشد. او گفت: «با توجه به محدودیت‌های قیمتی، ما به سادگی نفت یا فرآورده‌های نفتی را به شرکت‌ها یا کشورهایی که چنین محدودیت‌هایی را اعمال می‌کنند، تحویل نخواهیم داد.» هدف از تحریم‌های اروپا تضعیف توان اقتصادی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و تامین مالی جنگ اوکراین است. اتحادیه اروپا (به استثنای سه عضو خود) در حال آماده شدن برای ممنوعیت واردات نفت روسیه از ۵ دسامبر و همچنین جلوگیری از پوشش بیمه‌های اروپایی از انتقال به مقاصد دیگر خارج از اتحادیه اروپا است. و به باور کارشناسان، واشنگتن نگران این محدودیت‌ها در بخش بیمه است، چون بدون امکان اعطای معافیت، تاثیر قابل توجهی بر وضعیت بازار خواهد داشت و بخش زیادی از صادرات روسیه فلج می‌شود که نتیجه آن در افزایش در قیمت‌ها بازتاب می‌یابد. درواقع حدود ۹۰ درصد از حمل‌ونقل نفت از طریق دریا توسط شرکت‌هایی از اتحادیه اروپا و بریتانیا که به تحریم‌های اروپا علیه روسیه پیوسته‌اند، تامین می‌شود از همین روی اگر ممنوعیت بیمه یا بیمه اتکایی اجرایی شود، صادرات روسیه قطعا کاهش خواهد یافت.
پاسخ مسکو
تحریم‌های اعمال‌شده توسط اتحادیه اروپا بر تامین مالی و بیمه نفتکش‌ها و خدمات مربوط به صادرات نفت خام روسیه، قرار است تا پنجم دسامبر سال جاری اجرایی شود. مسکو تصمیم G-7 را با رد و انتقاد نپذیرفت، به‌طوری‌که الکساندر نواک، معاون رئیس‌جمهور، افزود کشورش از ارائه کالا به کشورهایی که از تعیین حداکثر قیمت برای نفت خام یا سایر مشتقات حمایت می‌کنند، خودداری خواهد کرد. روسیه همچنین اعلام کرد که از تصمیم G-7 تبعیت نخواهد کرد و ممکن است با ارسال بیشتر نفت روسیه به کشورهایی که به سقف قیمت مورد انتظار متعهد نیستند، تاثیر آن را کاهش دهد. همان‌طور که اشاره شد بیشتر کارشناسان نسبت به تاثیر هرگونه اختلالی که ممکن است بر جریان نفت روسیه که ۱۱ درصد از عرضه جهانی را تشکیل می‌دهد، هشدار داده‌اند. همچنین اینکه در برخورد با عرضه گاز مسکو به اروپا نباید با نفت خام مسکو برخورد یکسانی صورت گیرد، و باید از تداوم ورود نفت خام آن به بازارها اطمینان حاصل شود. تولید نفت روسیه روزانه ۱۱ میلیون بشکه در روز است، بنابراین هرگونه تحریمی که علیه آن اعمال شود باید قبل از تصویب نتایج و پیامدهای آن بررسی شود.
سرنوشت نفت ایران
در شرایطی که نفت روسیه و تعیین سقف برای آن موضوع گفت‌وگوی بازارهای بین‌المللی است، پرسش‌های متعددی درباره سرنوشت نفت ایران به‌ویژه با از سرگیری مذاکرات بر سر احیای برجام صورت گرفته است. باید توجه داشت که آگاهی ائتلاف اوپک پلاس از سناریوهای بازار درصورت افزایش جریان نفت ایران یا عدم آن، یک نکته اساسی است. به‌ویژه که همزمان با اوج تقاضا در آسیا و امضای قراردادها در ماه اکتبر است. براساس برآوردها توافق برجام می‌تواند صادرات نفت خام و میعانات را تا مارس (۲۰۲۳) به‌طور متوسط یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد. از همین روی، بازارهای نفت و ائتلاف اوپک پلاس باید احتمال راهیابی بشکه‌های نفت ایران به بازارها را درصورت لغو تحریم‌ها و موفقیت مذاکرات با آمریکا در نظر بگیرند.
مطالب پیشنهادی
