ندا اظهری، مترجم: منابع آبی در جهان اندک است و از همه مهم‌تر، دسترسی به آب آشامیدنی برای بسیاری از مردم دشوار است و همین مساله دولت‌ها را بر آن داشته تا با اجرایی کردن برخی راهکارها نسبت به مدیریت مصرف، ذخیره و حفظ منابع آبی تلاش کنند. تا سال‌ها پیش که فناوری‌ها خیلی پیشرفت نکرده بودند، یکی از تنها راهکارها برای مدیریت آب، احداث سدها و آب‌بندهایی بود که آب را ذخیره‌سازی می‌کرد اما در سال‌های اخیر، به لطف توسعه راهکارهای فناورانه، محققان می‌توانند از شیوه‌های مختلفی برای کنترل، جمع‌آوری و مدیریت آب استفاده کنند. استارتاپ‌ها یا کسب‌وکارهای نوپا جزء گروه‌هایی هستند که توانسته‌اند با به‌کارگیری دانش روز دنیا، مدیریت منابع آبی را در دستور کار خود قرار دهند. اما به گفته محمد باقری‌مطلق، رئیس گروه ترویج و فرهنگ‌سازی ستاد نانو، متاسفانه این حوزه در کشور با بی‌مهری‌هایی که از سوی سازمان‌های دولتی نسبت به آن می‌شود، موفقیت چندانی نداشته و حتی باعث خروج شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی از کشور شده، به این امید که بتوانند پروژه‌های خود را در کشورهای دیگر رونمایی و اجرایی کنند.

 تا 2025 دوسوم جهان از کمبود آب رنج می‌برند
آسیا یکی از حساس‌ترین مناطق کره زمین از نظر میزان دسترسی به منابع آبی و آب شیرین است. درحالی‌که این قاره وسیع بیش از نیمی از ساکنان زمین را در خود جای داده است، سرانه آب شیرین کمتری در مقایسه با هر قاره دیگر دارد. رشد جمعیت به‌ویژه در کشورهای ساحلی کم ارتفاع، منابع آبی را در معرض خطر قرار داده است. در عین حال، حجم زیاد آب هم خطرات بالقوه خود را دارد. از سال 2000 میلادی، فجایع مرتبط با وقوع سیلاب‌ها در سطح جهان نسبت به قبل بیش از دوبرابر شده و از این رو، بیش از 80 درصد افرادی که تحت تاثیر این فجایع هستند، در منطقه آسیا زندگی می‌کنند. در این میان، اروپا هم قاره‌ای است که به لحاظ تاریخی هرگز با کمبود عمده آب مواجه نشده است و کمیسیون اروپا گزارش می‌دهد که 75 درصد از ساکنان اتحادیه اروپا برای تامین آب شیرین به آب‌های زیرزمینی وابسته هستند. به گزارش worlwildlife، آب شیرین یکی از لازمه‌های زندگی سالم بشر است اما حدود یک میلیارد و 100 میلوین نفر در دنیا به آب شیرین نیاز ندارند و 2 میلیارد و 700 میلیون نفر دست‌کم یک ماه در سال کمبود آب را تجربه می‌کنند. گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که با تدام کمبود آب، تا سال 2025، دوسوم جمعیت جهان از کمبود آب رنج می‌برند. آب‌های زیرزمینی جزء بزرگ‌ترین و غنی‌ترین ذخایر آب شیرین در دنیا به شمار می‌روند که بیش از 97 درصد تمام آب‌های شیرین موجود در کره زمین را غیر از یخچال‌ها و کلاهک‌های یخی تشکیل می‌دهند. آب شیرین منبعی است که نه‌تنها به‌عنوان منبعی برای آب آشامیدنی به کار می‌رود بلکه منبعی حیاتی برای این صنعت به شمار می‌رود و این دقیقا جایی است که مشکل آغاز می‌شود. آلودگی هوا، زمین و سطح آن، اقیانوس‌ها و دریاها نقش مهمی در کیفیت و کمیت آب شیرین ایفا می‌کند.

 200 شرکت استارتاپی و دانش‌بنیان داخلی در حوزه آب داریم
محمد باقری‌مطلق، رئیس گروه ترویج و فرهنگ‌سازی ستاد نانو درباره فعالیت استارتاپ‌های حوزه آب در داخل کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «فعالیت در زمینه مدیریت، حفظ و تصفیه آب جزء کلیدی‌ترین بخش‌های هر کشوری به‌ویژه ایران است که سال‌هاست با بحران آب دست‌وپنجه نرم می‌کند، از این رو این بحث در کشور باید اولویت نخست قرار گیرد. در بحث استارتاپ‌ها در حوزه آب و محیط‌زیست بیش از 200 شرکت استارتاپی و دانش‌بنیان در کشور داریم. اما مساله مهم‌تری که باید در این میان به آن توجه داشت این است که این استارتاپ‌ها تا چه اندازه می‌تواند پایدار باشند و تا چه زمانی می‌توانند به حیات خود ادامه دهند و تبدیل به شرکت‌های بزرگ شوند.. نکته اصلی این است که در کشور ما با اعمال فرآیندهای مختلف، صنعت آب و فاضلاب به یک صنعت دولتی تبدیل شده و محیط برای فعالیت شرکت‌های استارتاپی بسیار دشوار شده است.»

 آب و محیط‌زیست استارتاپ‌خیز نیست چون جذابیت اقتصادی ندارد
او اشاره می‌کند: «زمانی که شرکت‌های استارتاپی پروژه‌ای را برای آبفای کشور انجام می‌دهند، برای گرفتن منابع مالی از آبفا با مشکل مواجه می‌شوند. این سازمان دولتی است و بودجه آن کم و زیاد می‌شود و از این رو با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستند. بنابراین، حوزه آب و فاضلاب کشور حوزه استارتاپ خیزی نیست؛ چراکه جذابیت‌های اقتصادی کمی دارد، در نتیجه اقتباس تکنولوژی‌های روز در اولویت دولت و نهاد بالادستی قرار می‌گیرد. زمانی که دغدغه‌ها به این شکل دولتی می‌شود، چابکی در مسیر تحول آب و محیط‌زیست کشور دیده نمی‌شود یا این فرآیند بسیار کند پیش می‌رود.»
باقری‌مطلق تاکید می‌کند: «در دنیا بسیاری از استارتاپ‌های فعال در این حوزه به سمت استحصال رطوبت از هوا پیش می‌روند. در کشورهای ساحلی مانند سنگاپور این طرح‌ها به وفور دیده می‌شوند، به‌طوری‌که می‌توان توری‌های جاذب رطوبت را مشاهده کرد. هرچند اجرای چنین پروژه‌هایی در کشور ما بیشتر شبیه شوخی است؛ چراکه وقتی صحبت از چنین فناوری هایتکی به میان می‌آید، طبیعتا مستلزم هزینه‌کرد بالایی است اما پر کردن یک تانکر آب و انتقال آن به مناطق دوردست فاقد آب شرب ارزان‌تر از استفاده از این فناوری هایتک تمام می‌شود زیرا فرآیندهای تامین آب در کشور ما بسیار ارزان قیمت است و با اعمال یارانه‌ای که دولت در این بخش اعمال می‌کند، بازار غیرجذابی را برای استارتاپ‌ها تبدیل کرده است. ما طرحی داشتیم که محققان با استفاده از MOF رطوبت هوا را جذب می‌کردند. این ترکیبات در حال حاضر به‌طور گسترده در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند و از جذابیت‌های بالایی برخوردارند. ما در قالب شرکت‌های استارتاپی و حتی نانویی در این زمینه کار کرده‌ایم اما با بررسی پارامترهای اقتصادی به این نتیجه رسیدیم که این طرح تنها در کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشتیرانی‌ها در ایران قابلیت اجرا دارد و دلیل آن، ارزان‌قیمت بودن آبی است که عرضه می‌شود. البته این استارتاپ هم به دلیل مشکلاتی که در مسیر عرضه این فناوری وجود داشت راهی کانادا شد و خود را در آن کشور فعال نگه داشته است.»

 حیات شرکت‌های استارتاپی در گروی همکاری با شرکت‌های خصوصی
رئیس گروه ترویج و فرهنگ‌سازی ستاد نانو اظهار می‌کند: «در فرآیندهای دیگر آب مانند مناطقی که آب شور وجود دارد، برخی استارتاپ‌ها در داخل کشور با استفاده از RO‌ها که بخشی از آن مانند غشاها وارداتی است دستاوردهای خود را ارائه کرده‌اند. اما با بررسی فرآیند آب و محیط‌زیست درمی‌یابیم مشکلات عدیده‌ای را در بهره‌برداری و نگهداری از آب، در انتقال و بازچرخانی آب و استفاده مجدد از آن داریم.»
 او یکی از بزرگ‌ترین دلایل آن را دولتی شدن این صنعت در داخل کشور عنوان می‌کند که اجازه ورود طرح‌های جدید را نمی‌دهند و به همین دلیل شاهد کوچ کردن استارتاپ‌ها به کشورهای اطراف هستیم. تنها شرکت‌هایی موفق به ادامه حیات شده‌اند که خودشان را به جریان‌های تصفیه‌ای مانند شیرین‌سازی وصل کرده‌اند. به گفته باقری‌مطلق، بسیاری از این شرکت‌های دانش‌بنیانی و استارتاپی بالای 90 درصد شرکت‌های خصوصی هستند که مشتری پروژه‌های آنها دولت است و شرکت‌هایی توانسته‌اند به حیات خود ادامه دهند که بخشی از پروژه‌های خود را به شرکت‌های خصوصی گره زده‌اند؛ از این رو شاهد شرکت‌های بزرگ و جذاب در این حوزه نیستیم، بلکه اغلب شرکت‌های استارتاپی در این حوزه شرکت‌های کوچک با حجم تراکنش‌های پایین هستند، درصورتی‌که این حوزه، حوزه بسیار کلانی است و باید شاهد تراکنش‌های مالی بسیار بالایی بود.»

 گردش مالی شرکت‌ها ارزش چندانی ندارد
باقری‌مطلق در ادامه به «فرهیختگان» می‌گوید: «از بیش از 200 شرکت دانش‌بنیانی و استارتاپی که در حوزه آب و محیط‌زیست در کشور فعالیت می‌کنند، نزدیک به 20 شرکت نانویی در حوزه آب و محیط‌زیست داریم که بخشی از آنها در زمینه تصفیه هوا مشغولند. یکی از این شرکت‌ها در زمینه شیرین‌سازی آب بسیار فعال است و با استفاده از سامانه‌های الکترودیالیزی، آب را نمک زدایی می‌کنند. اما در کشوری که مساله آب، موضوعی بسیار جدی است ما باید شرکت‌های بیشتری فعال در این زمینه داشته باشیم. به‌عنوان مثال، در حال حاضر در دنیا، زدودن آرسنیک از آب با روش‌های نوین‌تری انجام می‌شود که با روش‌های قدیمی قابل حذف نیستند یا مساله نیترات، موضوعی است که با روش‌های فعلی قابل حل نیست و باید به سراغ تکنولوژی‌های جدید رفت.»
او در ادامه با تاکید به پویا نبودن صنعت حوزه آب و محیط‌زیست در کشور می‌گوید: «موضوع اصلی این است که در حوزه وسیع آب و محیط‌زیست وجود 20 شرکت نانویی یا 200 شرکت استارتاپی و دانش‌بنیانی با گردش‌های مالی زیر 100 میلیارد تومانی ارزش چندانی ندارد. کل اقتصاد و گردش مالی این شرکت‌ها به 100 میلیارد تومان هم نمی‌رسد و صنعت پویایی به شمار نمی‌رود.»

در این رابطه بیشتر بخوانید:

فناوری‌های استارتاپی در مدیریت منابع آبی(لینک)