نگاه متفاوت به احکام کسب وکار- مکروهات معامله

سیدسجادقوامی، خبرنگار:انتخاب کالای بد مکروه است. دو دعا برای کالای خوب و کالای بد مقرر شده است. در حق فروشنده کالای خوب می‌گویند: «خداوند به شما برکت دهد» و در حق فروشنده کالای بد گویند: «خداوند خیر و برکت را از تو بگیرد.» در خرید و فروش باید دقت کرد تا مغبون و متضرر نشوی. زیرا کسی که مغبون شود سود و فایده‌‌‌ای نصیبش نشود. همچنین بسیار چانه زدن مکروه است. خاصه برای آن اشیایی که برای سفر حج باشد و همچنین اجناس و چیزهایی که برای انفاق و قربانی هستند و نیز در خریدن کفن زیاد چانه زدن کراهت دارد. چنانچه فروشنده، جنس مشتری مغبونی را پس بگیرد خداوند او را از لغزش دنیا و عذاب آخرت محفوظ بدارد. خداپسندانه‌ترین عمل فروشنده هنگامی است که در موقع حساس پشیمانی مشتری، پول او را پس دهد و معامله را به هم زند. 

  مکروهات معامله 
تعریف و تمجید از کالای فروشنده در زمان معامله نزد خریدار مکروه است. یا ناچیز وانمود کردن کالایی که خریدار خواسته باشد بخرد ولو آن که در تعریف از کالای خود و سرزنش کالای غیر محق باشد و در غیر این صورت خلاف آن حرام است. در تعریف آنچه که می‌خواهد بخرد و در مذمت آنچه که می‌خواهد بفروشد باکی نیست. قسم خوردن در معامله اگرچه راست باشد مکروه و خلاف آن قسم به دروغ حرام است. 
قسم خوردن در معامله در هر صورت برکت را از مال می‌برد و قسم‌خورنده مورد خشم خدا واقع خواهد شد. 
کسی که با دروغ و زبان بازی کالای خود را به مشتری بفروشد خداوند روز قیامت او را پاک نشمارد و به سوی او نظر نکند و عذاب دردناکی بر او مقرر فرماید و از آن جمله است پنهان داشتن عیب کالا از مشتری. 
جمعی از علما، در کراهت سود گرفتن از مومن در وقتی که فروشنده احتیاجی به آن نداشته باشد فتوا داده‌‌اند. 
از آن جمله است سود گرفتن از کسی که به او وعده احسان در فروش داده شده باشد و چنانچه فروشنده صریحا به او وعده سود نگرفتن داده باشد و خلاف آن کند سود آن حرام خواهد بود. ازجمله مکروهات، ورود به بازار برای شروع به کسب قبل از سایرین و باز شدن دکان‌ها است و نیز خارج شدن از بازار و اتمام ادامه معامله دیرتر از همه. 
داخل شدن مومن در معامله دو برادر دینی و به هم زدن معامله آنها مکروه است، چه آن که قیمت آن را به بالا ببرد یا خواهش کند که معامله را با طرف به هم زند و با او معامله کند. چه معامله به پای رضایت رسیده باشد یا نرسیده باشد بلکه اگر معامله به سر حد رضایت رسیده باشد جمعی فرموده‌‌اند دیگری حق ندارد آن را به هم زند و خود معامله کند. 
ورود به معامله‌‌‌ای که بین دو نفر سر نگرفته باشد یا در زیاد کردن قیمت چیزی که در حراج است، یا با خواهش باز داشتن مشتری از خرید و خود آن را خریدن، اشکالی ندارد. 
بالا بردن قیمت به‌وسیله کسی که خیال خریدن ندارد و یا با فروشنده از پیش برای مغرور کردن یا وادار نمودن مشتری به پول زیادتر دادن (گاوبندی - سیاه بندی) کرده باشد حرام است. مکروه است اجیر دادن و به مزدوری سپردن نفس خود به مدتی که جمیع منافع مادی و معنوی انسان در طی آن در خدمت صاحب‌کار مفید باشد و در روایت بنایی و نجاری از این قاعده مستثنی شده است. 
مکروه است در دست گرفتن ترازو و پیمانه برای کسی که در آن کار استاد نباشد. سزاوار است در معامله فروشنده نرخ کالای خود را تعیین کند. مکروه است موقع نماز را به کسب مشغول شدن و مستحب است یاد گرفتن نوشتن و حساب و آداب نوشتن و شاهد گرفتن برای قرض دادن و معامله کردن. 
 هر کس در بازار ذکر خدا را بکند به تعداد نفرات اهل بازار از گناهان او کاسته و آمرزیده ‌می‌شود و مستحب است اکتفا کردن به معامله با کسی که در خیر بزرگ شده و رزق بر او اقبال کرده است، بلکه مکروه است معامله با محروم غیر مرزوق. مکروه است طلب حوائج و قرض گرفتن از کسی که تازه به نعمت رسیده باشد. مکروه است آمیزش با آدم‌های پست‌فطرت و بد‌کردار و کسی که مالش را در معصیت الهی صرف ‌می‌کند. مکروه است فروختن مال بد دربرابر قیمت صددرصد سود. 
امور زیر از نظر شرع مکروه و ناپسند است: 
1- فروشنده از جنس خود بیش از حد تعریف کند. 
۲- مشتری به عیب‌جویی و کم ارزش جلوه دادن کالا بپردازد. 
٣- برای خرید و فروش متوسل به قسم شود. 
۴- فروختن جنس در جایی که عیب آن آشکار نشود. 
5- استفاده گرفتن از کسی که وعده احسان داده مگر در ضرورت. 
6- عرضه کردن کالا بین طلوع فجر و طلوع آفتاب. 
7- ورود به بازار قبل از همه و خروج از بازار بعد از همه. 
8- معامله با افرادی که به حرف و وعده خود اهمیت نمی‌دهند. 
9- تقاضای پایین آوردن قیمت بعد از انعقاد معامله. 
۱0- آمدن روی دست کسی که مشغول خرید جنسی است، مگر اینکه کالا به مزایده گذاشته شده باشد. 
۱1- فروش املاک مگر اینکه برای خرید ملک جدیدی باشد. چون در غیر این صورت پول بی‌اعتبار از بین ‌می‌رود. 
کسب و تحصیل مال برای رفع حوائج خانواده و بهبود زندگی و وفای به دین و صله رحم و نظایر آن از نوع طلب دنیای مذمومه به شمار نیامده و آن عین طلب آخرت است. بلکه مکروه است ترک طلب رزق اگرچه برای عبادت و نماز و روزه باشد. درمورد ترک کسب و اشتغال به عبادت وارد شده، چند نفر هستند که دعایشان پذیرفته نمی‌شود. یکی از آنها کسی است که ترک کسب کرده و برای طلب رزق به جای کار تنها به اعتماد رزاق دل خوش کند.