پانزدهمین نخست‌وزیر «ملکه پیر»

سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین الملل:روز سه‌شنبه جهان شاهد یکی رویداد ریشه‌دار تاریخی بود. دیروز تنها دقایقی پس از تقدیم استعفای رسمی بوریس جانسون، نخست‌وزیر سابق انگلیس به الیزابت دوم ملکه این کشور، لیز تراس حکم نخست‌وزیری خود را از حاکم 96 ساله جزیره دریافت کرد.  تراس پانزدهمین نخست‌وزیر ملکه است، اگر این نقطه پایان او باشد. اولین نخست‌وزیر الیزابت دوم وینستون چرچیل است که طی سال‌های 1951 تا 1955 نخست‌وزیری را برعهده داشت و از سال 1952 با به سلطنت‌رسیدن وی خدمتگزار او شد. اگر مرگ چرچیل در سال 1965 را یک نقطه در نظر بگیریم، ملکه پس از او و طی 57 سال گذشته 11 نخست‌وزیر داشته است.  حکم نخست‌وزیری روز گذشته به جز عجایب زمانی یک استثنای مکانی نیز داشت. انتقال قدرت در انگلیس در کاخ باکینگهام در لندن صورت می‌گیرد اما در این بازه زمانی به‌دلیل مشکلات حرکتی ملکه وی ترجیح داد در قلعه بالمورال اسکاتلند که یکی از مکان‌های استراحت و تفریح اوست، حکم ملوکانه را صادر کند.  سال گذشته شاهزاده فیلیپ همسر ملکه پس از چندین دهه انتشار اخبار درباره وخامت حالش در 100 سالگی درگذشت. 

  تراس چگونه در ساختار سیاسی اوج گرفت؟ 
لیز تراس پنجاه‌وششمین نخست‌وزیر انگلیس است. او پس از مارگارت تاچر (1990-1979) و ترزا می ‌(2019-2016) سومین نخست‌وزیر زن کشورش به‌شمار می‌رود. با کناره‌گیری آنگلا مرکل صدراعظم آلمان از سمتش در سال گذشته وی درحال حاضر تنها نخست‌وزیر مونث گروه هفت کشور ثروتمند غربی موسوم به جی-7 است.  او برای رسیدن به ریاست دولت و تمامی این دستاوردها، راه سختی را پیموده است. وی که از دوران جوانی به تأسی از جو خانوده‌اش دارای رویکردهای سیاسی بود در زمان دانشجویی دیدگاه‌های چپ‌گرایانه داشت. او در آن برهه خواستار برچیدن سلطنت و برقراری نظام جمهوری بود. با این حال تراس که سال‌ها در حزب لیبرال‌دموکرات عضویت داشت، در دهه 1990 به عضویت حزب محافظه‌کار درآمد و در سال 1997 در یکی از نشست‌های این حزب با همسر آینده‌اش آشنا شد. تراس بین سال‌های 2004 و 2005 علی‌رغم آنکه ازدواج کرده بود به مدت 18 ماه درگیر یک رسوایی اخلاقی با یکی از مربیان سیاسی حزب محافظه‌کار شد. این مربی سیاسی که در پارلمان نیز عضویت داشت، در پیامد این رسوایی یک‌سال بعد با درخواست جدایی همسر اولش روبه‌رو شد. با وجود این زندگی تراس دچار فروپاشی نشد.  به نظر می‌رسد این رسوایی با وجود محکومیت خفیف، یکی از اقدامات پنهان تراس در راستای برقراری ارتباط با اعضای عالی‌رتبه حزب و ارتقای سیاسی بوده است، زیرا نه وی و نه دیگر فرد حاضر در این رسوایی بزرگ اخلاقی نه‌تنها با پسرفت سیاسی مواجه نشدند بلکه به‌سطوح بالاتر نیز راه یافتند.  در سال 2010 پس از آنکه تراس در لیست نامزدهای حزب محافظه‌کار قرار گرفت و به پارلمان راه یافت، بسیاری نسبت به نادیده گرفتن رسوایی بزرگ اخلاقی او معترض شدند اما اعضای کمیته ارزیابی حزب مدعی شدند پیش از انتخابات از این سابقه اطلاعی نداشته‌اند. با این وجود هیچ‌گاه مشخص نشد چرا وقتی که اعضای ارشد حزب محافظه‌کار از چنین موضوعی مطلع شدند، اتفاقی رخ نداد و تراس پس از تجربه ریاست بر چند وزارتخانه امروز رئیس‌الوزرای انگلیس است. 

  منشأ نخست‌وزیری تراس
بوریس جانسون در اوایل تابستان جاری به دلیل سیل استعفای وزرا در انتقاد از وی از سمت ریاست حزب محافظه‌کار که عملا کناره‌گیری از نخست‌وزیری نیز به‌شمار می‌رفت، استعفا داد. او از سال 2021 با موجی از رسوایی‌های پی‌درپی درخصوص اقدامات خود و نزدیکانش در دولت و حزب مواجه شده بود. تیر خلاص به دولت وی نیز زمانی بود که جانسون بی‌توجه به یک جایگاه مهم حزبی که نقشی نظارتی داشت، فردی را برای این سمت انتخاب کرده بود که در میانه مسئولیتش در یک باشگاه خصوصی به دو مرد تجاوز کرد. 

  فرآیند رسیدن به نخست‌وزیری
با استعفای جانسون از ریاست حزب، هشت تن از اعضای این حزب برای کسب جایگاه رهبری وارد رقابت‌های انتخاباتی درون‌حزبی شدند. براساس قوانین جدید، آنها ابتدا باید پس از کسب حمایت چند تن از نمایندگان حزب محافظه‌کار در پارلمان، در انتخاباتی داخلی با حضور این نمایندگان شرکت می‌کردند. پس از آن نیز دو نامزد باقی‌مانده در این انتخابات راهی انتخابات بزرگ‌تر با شرکت اعضای حزب می‌شدند. حزب محافظه‌کار حدود 180هزار عضو دارد که برای این عضویت سالانه مبالغی را تحت‌عنوان «حق عضویت» به حزب می‌پردازند و بر همین اساس دارای حق رای در راگیری‌های داخلی آن هستند.  این فرآیند حکومت انتخاب نخست‌وزیر از «دموکراسی» را دور و به «آریستوکراسی» نزدیک‌تر می‌سازد. با وجود این در دهه‌های اخیر تلاش شده تا این موضوع تا اندازه‌ای اصلاح شود.  تا پیش از سال 1965، رئیس حزب محافظه‌کار صرفا از طریق مشورت با چهره‌های ارشد حزب انتخاب می‌شد. با تغییر این شیوه، از سال 1965 تا سال 1998 رهبر حزب با رای‌گیری از میان تمام نمایندگان حزب محافظه‌کار صورت می‌گرفت.  از سال 1998 اما تلاش شد فرآیند دموکراتیک‌تر شده و افراد بیشتری در رای‌گیری مشارکت کنند. برهمین مبنا پس از رای‌گیری چندمرحله‌ای از نمایندگان حزب، دو نامزد برای رای‌گیری نهایی میان اعضای حزب انتخاب می‌شوند.  تفاوت نخست‌وزیری در میانه پارلمان به این نکته باز می‌گردد که نامزد نخست‌وزیری با کسب رهبری حزب به این جایگاه می‌رسد و دیگر نیازی به جلب‌نظر عموم مردم ندارد. پس از 1945، تعداد نخست‌وزیرانی که در میانه راه پس از استعفای نخست‌وزیر مستقر به ریاست دولت رسیده‌اند، از تعداد نخست‌وزیرانی که در انتخابات پیروز شده‌اند، بیشتر است. درحالی که در این مدت هشت نخست‌وزیر پس از کسب موفقیت برای حزب‌شان در انتخابات به این مسئولیت رسیده‌اند، 9 نخست‌وزیر دیگر در میانه راه به این پست رسیده‌اند. 

  مشکلات تراس
تراس در شرایطی روی ‌کار آمده که نخست‌وزیران قدرتمندتر و محبوب‌تری نسبت به او در مشکلات آن غرق شده‌اند. همین مساله تردیدهای بسیاری را درباره آینده سیاسی او و همچنین عمیق‌تر شدن معضلات پیش‌روی انگلیس آفریده است.
1- بحران اقتصادی
تورم در انگلیس بیشتر از پیش‌بینی‌های پیشین رشد کرده و با دورقمی شدن به 10.1 درصد رسیده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر قیمت سوخت در سطوح بالای خود باقی بماند در ماه‌های آتی تورم از 20 درصد نیز عبور خواهد کرد. میانگین قبوض انرژی در انگلیس طی سال جاری 54 درصد رشد کرده است. چندی پیش «صادق‌خان» شهردار لندن هشدار داده بود در زمستان مردم این کشور بین گرم کردن خود یا غذا مجبور خواهند بود یکی را انتخاب کنند. جانسون نخست‌وزیر سابق این کشور نیز ابتدای هفته جاری در زمانی‌که هنوز رئیس‌دولت به حساب می‌آمد به مردم کشورش توصیه کرد با خرید کتری‌های جدید سالانه 10 پوند از هزینه‌های انرژی خود بکاهند. موضوعی که با تمسخر مواجه شد.
 2-جنگ اوکراین
پیش از آغاز جنگ کشورهای اروپایی به‌جز انگلیس که در همراهی کامل با آمریکا قرار داشت از بروز جنگ در اوکراین هراس داشتند. با این‌حال لندن همنوا با واشنگتن بر طبل شروع جنگ از طریق تحریک مسکو می‌کوبید. به همین دلیل مقامات روسیه تهدید کرده‌اند درصورت بن‌بست در جنگ اوکراین نه برلین و پاریس بلکه لندن را با تسلیحات هسته‌ای درهم می‌کوبند. بروز این جنگ ضمن کاهش ذخایر تسلیحاتی کشورهای غربی و افزایش شدید در بودجه نظامی آنها، این کشورها را با مشکلات چندگانه‌ای روبه‌رو ساخته است. 
3- جدایی طلبی اسکاتلند
اسکاتلند در سال 2014 با هدایت نیکلا استورجن نخست‌وزیر وقت این منطقه دست به برگزاری رفراندوم استقلال زد که ناکام ماند. با این‌حال استورجن که در حال‌حاضر نیز ریاست دولت محلی این منطقه را برعهده دارد، پس از برگزیت نسبت به کسب استقلال امیدوار شده است. در سال 2016 درحالی که اکثر مردم انگلیس خواستار جدایی از اتحادیه اروپا بودند اکثریت بالایی از مردم اسکاتلند با این اقدام مخالفت کردند. استورجن می‌گوید حالا که لندن از اتحادیه خارج شده اسکاتلند خواهان باقی ماندن در کنار اروپاست و این اقدام را با استقلال از انگلیس انجام خواهد داد.
4- بی‌ثباتی سیاسی انگلیس و حزب محافظه‌کار
تراس ششمین نخست‌وزیر انگلیس از سال 2010 است. او چهارمین نخست‌وزیر و همچنین رئیس حزب محافظه‌کار از سال 2016 یعنی طی 6 سال اخیر به شمار می‌رود. برخی معتقدند بی‌ثباتی رخ‌داده در جزیره و حزب محافظه‌کار احتمالا به‌زودی دامن‌گیر تراس نیز می‌شود.
5- قطع ارتباط نمایندگی سیاسی با خواست مردم
نزدیک‌ترین خطر پیش‌روی نخست‌وزیر فعلی انگلیس انتخابات پارلمانی پیش‌رو در سال دیگر است. تراس در سال 2023 باید حزب محافظه‌کار را در انتخابات رهبری کند. باید در نظر داشت او انتخاب اعضای محافظه‌کار بود و نه نامزد مورد علاقه نمایندگان مجلس و همچنین افکار عمومی.  اعضای حزب اکثرا از افراد ثروتمند سفیدپوست تشکیل شده‌اند که شباهتی به بافت جامعه انگلیس ندارند. براساس گزارش‌های موجود در سال 2018، 97 درصد از اعضای حزب محافظه‌کار انگلیسی‌های سفیدپوست بوده‌اند. این وضعیت در دیگر احزاب نیز شکل بهتری ندارد، به‌گونه‌ای که در حزب کارگر و لیبرال دموکرات نیز ۹۶ درصد اعضا سفیدپوست هستند.