سیامک خاجی، خبرنگار گروه ورزش: یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که در ماه‌های اخیر در بین اهالی فوتبال در ایران مطرح شده، این است که سرانجام چه زمانی در لیگ برتر خلیج فارس شاهد حضور VAR خواهیم بود؟ اشتباهات داوری که در این سال‌ها کم هم نبوده است باعث شده تا بسیاری از مربیان و بازیکنان در مصاحبه‌های مختلف از بی تفاوتی فدراسیون فوتبال و کمیته داوران در زمینه استفاده از VAR یا کمک داور ویدئویی گلایه داشته باشند. بخصوص در ابتدای دو فصل اخیر بحث و جدل‌های زیادی در این باره صورت گرفته اما هر بار افرادی که در این زمینه تصمیم‌گیر هستند وعده‌هایی داده‌اند که عملی نشده و این روزها که دوباره صحبت از لزوم استفاده از تکنولوژی در داوری کشور مطرح شده است مسئولان فدراسیون در مصاحبه‌هایی معتقدند در خوشبینانه‌ترین حالت این سیستم از نیم‌فصل دوم سال بعد در لیگ برتر به کار گرفته خواهد شد. این در حالی است که تیم ملی ایران کمتر از سه ماه دیگر باید در رقابت‌های جام‌جهانی 2022 قطر به مصاف رقبای خود برود و ملی‌پوشان ایران در حالی راهی این تورنمنت می‌شوند که بجز لژیونرها سایر نفرات آشنایی چندانی با این سیستم ندارند. فوتبال ما در رقابت‌های بین‌المللی چندین بار از این عدم آشنایی و تجربه کم بازیکنان در زمینه VAR ضربه خورده است و استفاده از VAR نه‌تنها باعث کم شدن اشتباهات داوری در فوتبال ما می‌شود بلکه در دیدارهای مهم هم می‌تواند کمک زیادی به ما کند.
حالا این روزها درحالی‌که هنوز در لیگ ایران نتوانسته‌ایم از کمک داوران ویدئویی استفاده کنیم در دیدارهای این فصل لیگ قهرمانان اروپا که قرار است از این هفته مرحله گروهی آن آغاز شود شاهد استفاده از یک تکنولوژی مهم و تاثیرگذار دیگر خواهیم بود که می‌تواند به کم شدن اشتباهات VAR و همچنین کاهش زمان وقفه در مسابقات کمک کند. سیستم نیمه‌اتوماتیک تشخیص آفساید از این فصل لیگ قهرمانان مورد استفاده قرار خواهد گرفت و البته به گفته فیفا قرار است در رقابت‌های جام‌جهانی نیز از این تکنولوژی برای کمک بیشتر به داوران استفاده شود.

 4 سال تست و آزمایش
فصل جدید رقابت‌های لیگ قهرمانان اروپا از فردا آغاز می‌شود و تیم‌های مختلف نخستین دیدار مرحله گروهی خود را برگزار خواهند کرد. مهم‌ترین تفاوت این تورنمنت نسبت به دوره‌های گذشته ورود یک تکنولوژی تازه به آن است که تحولی بزرگ در فرم و شکل برگزاری آن ایجاد خواهد کرد و اگرچه ممکن است باگ‌ها و ایرادهایی هم داشته باشد اما به گفته طراحان آن تا حد زیادی به حل مشکل آفساید‌گیری در فوتبال کمک خواهد کرد. دیگر قرار نیست در دیدارهای حساس فوتبال هواداران دقایقی منتظر بمانند تا داوران ویدئویی با بررسی سانتیمترها یا حتی میلیمترها تعیین کنند که آیا یک مهاجم در آفساید قرار دارد یا خیر. این اتفاق بخصوص در لیگ برتر جزیره در فصول اخیر معمول بوده که با خط‌کشی‌های عجیب و غریب و بررسی اینکه نوک انگشت مهاجم کمی جلوتر از مدافع حریف است یا برعکس اتفاقات و تصمیمات غیرمنتظره‌ای را رقم می‌زنند. حالا دیگر قرار است این کار به یک سیستم هوشمند سپرده شود که به کمک دوربین‌های حاضر در ورزشگاه به دقت موقعیت بازیکنان در زمین را رصد می‌کنند و قرار است این وقفه‌ها و همچنین اشتباهات احتمالی را به حداقل برساند.
فیفا در 4 سال گذشته به دقت روی این سیستم کار کرده است و آن را در نزدیک به 300 مسابقه مختلف در رده‌های پایه و تورنمنت‌های کم اهمیت‌تر آزمایش کرده است تا ایرادات و مشکلات آن مشخص شود. پس از چندین سال تست و بازبینی نهایتا ظاهرا نسخه ارتقا یافته و نهایی آن آماده شده است و به گفته فیفا این سیستم قرار است تحولی مهم در فوتبال و همچنین VAR ایجاد کند. درنهایت یوفا نیز موافقت خود را برای استفاده از این سیستم در دیدارهای این فصل لیگ قهرمانان اعلام کرده تا در آستانه جام‌جهانی زمستانی امسال، آخرین آزمایش جدی و نهایی روی آن هم انجام شود.
تابوی استفاده از تکنولوژی در فوتبال سال‌ها پیش و با ورود سیستم تشخیص عبور توپ از خط دروازه شکسته شد و فیفا که سال‌ها مخالف آن بود نهایتا پس از اشتباهات زیادی که داوران و بخصوص کمک داوران در تشخیص عبور توپ از خط دروازه داشتند به استفاده از آن رضایت دادند. البته این تکنولوژی هنوز هم در بسیاری از نقاط دنیا استفاده نمی‌شود و معمولا در تورنمنت‌های مهم و لیگ‌های معتبر وجود دارد. با توجه به اینکه برای این سیستم باید سنسورهایی درون تیر دروازه و همچنین توپ‌های فوتبال قرار داده شود کمتر کشوری تمایل به استفاده از این تکنولوژی نسبتا پر خرج را دارد.
روند ورود تکنولوژی به فوتبال کمتر شدن دخالت انسانی در تصمیمات مهم در این سال‌ها شتاب زیادی گرفته است و حالا با ورود این سیستم جدید که یکی از مهم‌ترین وظایف کمک‌داوران را با دقتی بالا انجام خواهد داد این پرسش مطرح می‌شود که آیا در سال‌های آتی شاهد حذف کمک‌داوران از کنار زمین مسابقه خواهیم بود؟

تصمیم نهایی با داور است
اما این تکنولوژی چگونه کار می‌کند؟ 12 دوربین جداگانه در ورزشگاه‌ها نصب می‌شود که قرار است 29 نقطه از بدن هر بازیکن را 50 بار در ثانیه رصد کرده و درمجموع در طول مسابقه 180 میلیون بار این اطلاعات به سیستم‌های هوشمند ارسال می‌شود. بازپخش سه بعدی این بررسی‌ها در عرض تنها چند ثانیه در سیستم VAR ظاهر می‌شود و در نهایت تصمیم‌گیری نهایی خیلی زود انجام می‌شود. اگر چه این کار توسط تکنولوژی انجام می‌شود اما در نهایت این داوران حاضر در اتاق VAR هستند تصمیم نهایی را می‌گیرند و به همین دلیل آنرا آفسایدگیری نیمه‌اتوماتیک می‌خوانند. البته این تصاویر برای تماشاگران تلویزیونی و همچنین از طریق اسکوربوردها برای حاضران در ورزشگاه نمایش داده می‌شود. به این ترتیب قرار است با رصد کردن لحظه‌ای بازیکنان دقیق‌ترین تصویر از خط آفساید ایجاد شود و در فاصله‌ای کم به داوران اطلاع داده می‌شود که بازیکن مهاجم در آفساید قرار دارد یا نه.
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که VAR در سال‌های اخیر و بخصوص در اوایل شروع به کارش در فوتبال داشته وقفه‌های طولانی است که بعضا برای تشخیص خطاها و همچنین آفسایدها ایجاد می‌شد و یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فیفا در ابتدا این بود که این زمان‌ها را کاهش دهد تا این توقف‌های طولانی باعث از بین رفتن جذابیت مسابقه و کاهش هیجان آن نشود. در این تکنولوژی هم فیفا انتظار دارد تا کمتر از 25 ثانیه برای تصمیم‌گیری در مورد آفسایدها زمان صرف شود و قبل از اینکه شادی گل بازیکنان به پایان برسد VAR تصمیم نهایی درباره اینکه گل صحیح بوده یا نه را اتخاذ کند. این در حالی است که در اوایل راه‌اندازی VAR فیفا متوسط تصمیم‌گیری در مورد صحنه‌های مشکوک داوری را 70 ثانیه اعلام کرده بود که بعدها به زیر یک دقیقه کاهش پیدا کرد اما باز هم همین زمان طولانی می‌توانست باعث کلافگی بازیکنان و همچنین تماشاگران شود و تعداد زیاد این توقف‌ها عملا باعث از بین رفتن ریتم مسابقه می‌شد.
فیفا سال قبل و در پشت‌صحنه این تکنولوژی را در لیگ قهرمانان اروپا آزمایش کرد و اگرچه رسما مورد استفاده قرار نگرفت اما گفته می‌شود تست آن موفقیت‌آمیز بوده است. رقابت‌های یوروی بانوان دیگر تورنمنت مهمی بود که این تکنولوژی در آن مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه آن هم رضایت بخش بوده است. در مسابقات جام‌جهانی باشگاه‌ها که با قهرمانی چلسی در اوایل سال جاری میلادی همراه بود و همچنین دیدار سوپر جام اروپا بین رئال مادرید و اینتراخت فرانکفورت هم این سیستم استفاده شد و حالا از ابتدای این فصل شکل رسمی‌تری به خود گرفته است. با توجه به اینکه این تکنولوژی پیش از این در ورزش‌های کریکت و تنیس مورد استفاده قرار گرفته و مدت‌ها در این ورزش‌ها بخصوص برای رهگیری توپ‌ها و محل فرود آنها از آن استفاده می‌شود احتمالا هواداران فوتبال هم خیلی زود آن را قبول خواهند کرد و به آن اعتماد می‌کنند.

دقت بالا با استفاده از سنسورهای داخل توپ
البته هنوز هم استفاده از تکنولوژی در فوتبال مخالفانی دارد و برخی معتقدند این تغییرات باعث از بین رفتن جذابیت و هیجان مسابقات فوتبال می‌شود و همین خطاهای انسانی هم بخشی از فوتبال است که آن را زیباتر و غیرقابل‌پیش‌بینی می‌کند. بااین‌حال فیفا در این سال‌ها روند استفاده از این سیستم‌های هوشمند را تسریع کرده و درتلاش است اشتباهات داوری را به‌حداقل برساند. پیتر اروین، مدیر بخش بین‌الملل تکنولوژی چشم عقاب درباره آن و استفاده‌اش در فوتبال می‌گوید: «این سیستم باعث افزایش سرعت تصمیم‌گیری می‌شود و دقت در آفساید‌گیری به‌شدت بالا می‌رود. هرچه زمان تصمیم‌گیری بالاتر برود افراد بیشتری در درستی آن تردید ایجاد می‌کنند. در کریکت، تنیس و همچنین همین تکنولوژی عبور توپ از خط دروازه وقتی تصاویر تلویزیونی و گرافیکی به‌نمایش درمی‌آیند بهترین راه برای اثبات درست بودن تصمیمی است که گرفته می‌شود. حالا این شرایط برای ما فراهم شده تا آفسایدها را از بهترین زاویه ممکن به نمایش بگذاریم و به‌خوبی نشان داده می‌شود که آیا حتی بخش کوچکی از بدن بازیکنان در آفساید قرار دارد یا نه. سیستم براساس میلیون‌های دیتایی که به آن ارسال می‌شوند بهترین لحظه را انتخاب کرده و دقیق‌ترین تصمیم را می‌گیرد تا حقی از تیمی ضایع نشود. وقتی هواداران به تکنولوژی خط دروازه اعتماد کرده‌اند قطعا به این سیستم نیز اعتماد می‌کنند و خیلی‌زود در فوتبال دنیا و مسابقات مهم جا می‌افتد.»
اما یکی از مهم‌ترین موضوعات در زمینه آفساید‌گیری بررسی زمان دقیق ضربه بازیکنی است که پاس را ارسال می‌کند و اینکه دقیقا چه زمانی باید تصویر فریز و بررسی شود. در جام‌جهانی قرار است فیفا با همکاری شرکت آدیداس که توپ‌های این مسابقات را تامین می‌کند این کار را انجام دهد. این کمپانی آلمانی قرار است در توپ‌هایی که برای این دوره از جام‌جهانی طراحی کرده سنسورهایی را قرار دهد که در هر ثانیه 500 بار اطلاعات را به دستگاه‌های گیرنده ارسال می‌کند تا دقیق‌ترین تصویر ممکن از صحنه آفساید به‌دست بیاید. البته در لیگ قهرمانان اروپا قرار نیست از این سنسورها استفاده شود و تصمیم‌گیری در این زمینه ‌تنها براساس اطلاعاتی که دوربین‌ها در اختیار ناظران و تصمیم‌گیران قرار می‌دهند، گرفته خواهد شد.»
با توجه به اینکه این تکنولوژی نیاز به دوربین‌هایی با دقت و حساسیت بالا دارد در ورزشگاه‌ها باید دقیقا این استانداردها رعایت شود تا دقیق‌ترین تصمیم گرفته شود. پیش ‌از این تصاویر تلویزیونی با دوربین‌هایی ضبط می‌شد که 50 فریم در ثانیه فیلمبرداری می‌کردند و استفاده از این دوربین‌ها نمی‌توانست دقت کنونی را داشته باشد اما این روزها با پیشرفت بیشتر تکنولوژی در فیلمبرداری مسابقات طراحان این سیستم با خیالی راحت‌تر درباره مثبت بودن نتیجه آزمایش‌ها و صحت تصمیمی‌هایی که با استفاده از آن گرفته می‌شود، صحبت می‌کنند.
اگرچه در این سال‌ها تلاش‌شدهVAR  باعث کاهش اشتباهات داوری شود اما برخی تصمیم‌های متناقض که توسط این داوران گرفته می‌شود اعتراضاتی را به‌دنبال داشته است و مخالفان این سیستم معتقدند با وجود اینکه VAR قرار بوده مشکلات را کاهش دهد، نه‌تنها در این کار موفق نبوده، بلکه در برخی صحنه‌های مشابه شاهد تصمیمات متفاوتی بوده‌ایم که باعث شده هواداران اعتماد کاملی به این تکنولوژی و همچنین داوران حاضر در اتاق VAR نداشته باشند. استفاده از این تکنولوژی می‌تواند زنگ خطری برای کمک‌داوران کنار زمین باشد که یکی از مهم‌ترین کارهای آنها تشخیص آفساید است و اگر قرار باشد این کار هم توسط داوران VAR انجام شود دیگر نیاز چندانی به استفاده از آنها نخواهد بود. البته بعید است این اتفاق به این زودی رخ دهد اما روند ورود تکنولوژی به فوتبال به‌گونه‌ای است که حتی اگر در سال‌های آینده داوران وسط زمین هم از مسابقات حذف شوند نباید چندان تعجب کرد.