توپِ در زمین‌تان را پنچر نکنید!

نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: احیای برجام اکنون به مرحله‌ای رسیده که آمریکا باید رسما پاسخگوی همه‌ طرف‌های مذاکره‌کننده باشد. حدود یک ‌ماه پیش این مذاکرات در وین از سر گرفته شد، در این بین اتحادیه اروپا سعی داشت پیش‌نویسی از مذاکرات به طرفین اصلی احیای برجام، یعنی ایران و آمریکا ارائه کند تا به‌ هر طریقی برجام احیا و انرژی موردنیاز اروپا تامین شود. پس از ارائه این پیش‌نویس، ایران پس از یک هفته ‌(24 مرداد) اولین جوابیه خود بر متن پیشنهادی اتحادیه اروپا را به بروکسل ارسال کرد. پاسخ ایران واکنش‌های متعددی به‌دنبال داشت؛ از واکنش مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا -که پاسخ ایران را معقول خواند- گرفته تا واکنش سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، ند پرایس که ادعای عدم آمادگی ایران برای پذیرش متن توافق روی میز را داشت. علاوه‌بر این، آمریکا که مدت یک‌هفته‌ای ایران برای پاسخ به پیشنهاد‌های اتحادیه اروپا را طولانی می‌دانست و گاه‌وبیگاه ایران را به عدم‌آمادگی برای پذیرش توافق متهم می‌کرد و در بازی مقصرنمایی روی ایران فوکوس کرده بود، 9 روز بعد (2 شهریور) یعنی بیش از یک‌هفته بعد پاسخ درخواست‌های ایران را اعلام کرد. ایران نیز پس از بررسی‌های کارشناسی، دیروز پاسخ ایالات‌متحده را ارسال کرد. ساعاتی از اعلام این خبر نگذشته بود که ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا ادعا کرد پاسخ ایران سازنده نبوده است. این مقام آمریکایی توضیح بیشتری نسبت به آنچه پاسخ غیرسازنده ایران خواند، نداده. با وجود این، آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در واکنش به پاسخ ایران گفته که برخی اختلافات طی هفته‌های اخیر حل شده‌اند اما هنوز مسائلی باقی‌ مانده است. با وجود این به‌نظر می‌رسد مذاکرات به راند آخر نرسیده است.

  چرا پاسخ‌های ایران معقول است؟
از آذر 1400 تاکنون که احیای برجام در دستورکار ایران قرار گرفته، تیم مذاکره‌کننده ایرانی خواسته‌های خود را به‌صورت شفاف بیان کرده است، از همین رو در 10 ماه اخیر، بیشترین عامل طولانی شدن مذاکرات، درخواست‌های ایران نبوده، بلکه عدم‌شفافیت و عدول آمریکا از قول‌های شفاهی خود بوده است. برای نمونه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که همواره با خط‌گیری سیاسی از ایالات‌متحده تصمیمات خود را می‌گیرد، در سفری که اواسط اسفند 1400 به تهران داشت، نوید حل‌وفصل همیشگی موضوعات باقی‌مانده میان ایران و آژانس را داد. حتی طی این سفر، بیانیه مشترکی از سوی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و مدیرکل آژانس صادر شد که در بیانیه مشترک اعلام شده است: «مدیرکل آژانس نتیجه‌گیری خود را [درمورد مسائل پادمانی ایران] پیش از برگزاری شورای حکام در خرداد 1401 (ژوئن 2022) گزارش نماید.» با این حال در خرداد 1401 نه‌تنها گروسی به عهد خود وفا نکرد، بلکه حتی با گزارشی که صادر کرد، موجب صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران شد. به‌تعبیر برخی کارشناسان شهریور 1401 موقعیت اسفند 1400 است؛ چراکه در حدود 10 روز آینده که جلسه شورای حکام برگزار می‌شود اگر مسائل پادمانی ایران در این جلسه حل‌وفصل نشود، احتمالا شاهد دوره‌ای دیگری از مذاکرات خواهیم بود.

  خواسته‌های نامعقول آمریکا
 آمریکا در پاسخ به جوابیه ‌هایی که ایران به بروکسل ارسال کرد، باید چند مساله را در نظر می‌گرفت؛ یکی آنکه باید سازوکار مشخصی برای راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها در هر توافقی وجود داشته باشد و نکته دوم آنکه آمریکا باید تضمین‌های قابل‌اتکایی برای حل‌وفصل مسائل پادمانی ایران بدهد. با این حال، در اولین پاسخ آمریکا که با مشورت رژیم‌صهیونیستی نوشته شده، گویا همه‌ این شرایط درنظر گرفته نشده. موید این مساله، گزارشی است که جروزالم‌پست، نشریه‌ای صهیونیستی و دیگر رسانه‌های صهیونیستی چند روز گذشته منتشر کرده بودند. جروزالم‌پست در بخشی از گزارش خود آورده بود که درصورت توافق، در سال‌های آینده، «بندهای غروب آفتاب» اولیه برجام طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد بدون هیچ تمدیدی اجرایی خواهند شد. علاوه‌بر این، براساس گزارش جروزالم‌پست، رژیم‌صهیونیستی تلاش خواهد کرد با به‌تعویق انداختن یا تضعیف لغو تحریم‌ها، طرفین را متقاعد کند که منافع اقتصادی ایران را کاهش دهند. در این گزارش آمده است اسرائیل قصد دارد به اقدامات محرمانه آژانس‌های اطلاعاتی برای خنثی کردن برنامه هسته‌ای ایران ادامه دهد. همچنین تل‌آویو برای اطمینان از اینکه ایران مفاد توافق را نقض نمی‌کند، فعالیت‌های هسته‌ای این کشور را از نزدیک دنبال خواهد کرد. در این گزارش اگرچه گفته می‌شود بندهای غروب بدون هیچ تمدیدی اجرایی نخواهد شد اما همین‌که گفته‌ شده اسرائیل قصد دارد به اقدامات محرمانه آژانس اطلاعاتی برای خنثی کردن برنامه‌ هسته‌ای ایران ادامه دهد، بدین معناست که عدم حل‌وفصل و بسته نشدن همیشگی مسائل پادمانی ایران، موجب تمدید غیررسمی بندهای غروب می‌شود. با تمدید غیررسمی بندهای غروب، امکان بازگشت بسیاری از محدودیت‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای ایران بالا می‌رود. از همین رو پاسخ‌هایی که ایران درقبال این زیاده‌خواهی آمریکا داشت، بستن تمامی مجراهای باز، برای بازگشت رسمی و غیررسمی بندهای غروب بود.

  بهانه‌جویی بایدن برای تاخیر در توافق
اگرچه هنوز ایالات‌متحده واکنش رسمی‌ به پاسخ دیروز ایران نداشته، اما ایران در این پاسخ صراحتا اعلام کرده آمادگی برگزاری نشست وزرا برای توافق نهایی در همین هفته را دارد، بااین‌حال پیش‌بینی می‌شود دولت بایدن آمادگی این نشست را نداشته باشد و به‌دنبال بهانه‌ای برای به‌تعویق انداختن توافق باشد؛ چراکه در منگنه کنگره قرار دارد. توافق احیای برجام درصورت حصول احتمالا باید در کنگره بررسی شود. اما با توجه به نزدیک بودن زمان انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره (17 آبان)، بسیاری از دموکرات‌ها ممکن است حاضر نباشند درگیر بحث و بررسی درمورد توافق ایران شوند. با توجه به فاصله موجود تا انتخابات، احتمال دارد بایدن قصد به‌تعویق انداختن توافق تا بعد از پایان انتخابات در نوامبر را داشته باشد. از همین رو، شاید علل اصلی که دیروز مقامات وابسته به دولت بایدن سعی کردند فضای رسانه‌ای درباره پاسخ ایران را زودتر از اتحادیه اروپا به‌دست گیرند و این پاسخ را غیرسازنده جلوه دهند، همین مساله باشد که بایدن احتمال واکنش مثبت اتحادیه اروپا به پاسخ ایران را بالا می‌داند و از همین رو پیش‌دستی کرده تا بهانه خود برای به‌تعویق انداختن توافق را از دست ندهد.