ندا اظهری، خبرنگار: امروزه دیگر بیماری سرطان به اندازه‌ یکی، دو دهه پیش ترسناک نیست و به‌لطف درمان‌هایی که با تلاش محققان به‌دست آمده، بیماران امید به زندگی بیشتری پیدا کرده‌اند و سالانه شمار زیادی از مبتلایان به انواع سرطان، از این بیماری جان سالم به در می‌برند. اما مهم‌ترین مشکلی که درمان‌های ضدسرطان در بدن ایجاد می‌کنند، این است که انواع شیمی‌درمانی و پرتودرمانی در عین موثر بودن، هم عوارض جانبی زیادی به‌دنبال دارند و هم اینکه همزمان با نابودی سلول‌های سرطانی و تومورها، شمار زیادی از سلول‌های سالم را هم از بین می‌برند و همین امر باعث ضعیف شدن بدن بیماران می‌شود و آنها را در معرض مشکلات متعدد قرار می‌دهد. بخشی از فناوری نانو به تولید داروهایی هدفمند اختصاص پیدا می‌کند. در این میان، دانشمندان طی سال‌ها برای طراحی داروهای نانویی با هدف قرار دادن انواع مختلف سرطان تلاش کرده‌اند و با موفقیت توانسته‌اند نانوداروهایی را برای این منظور طراحی و تولید کنند. نانوحامل‌هایی که در دل داروها تعبیه می‌شوند، می‌توانند با افزایش هدف‌گیری سلول‌های سرطانی در مقایسه با فرمول‌های مرسوم به کار رفته، اثر سیتوتوکسیک داروهای ضدسرطان فعال را کاهش دهند. جدیدترین تازه‌های نانوداروها در دنیا مواردی چون نقاط کوآنتومی، لیپوزوم‌ها، نانولوله‌ها، نانوذرات، میسل‌ها، نانوذرات طلایی، نانولوله‌های کربنی و نانوذرات لیپیدی جامد هستند که موثرترین و امیدبخش‌ترین درمان‌های روز دنیا در زمینه درمان انواع مختلف سرطان‌ها به‌شمار می‌روند.

  بازار جهانی 89 میلیارد دلاری در انتظار نانوداروها
به‌طورکلی ارزش بازار جهانی نانوداروها در سال 2020 حدود  50.32 میلیارد دلار بود و انتظار می‌رود این رقم تا سال 2028 به بالغ‌بر 88.74 میلیارد دلار برسد که با رشد 7.3درصدی روبه‌رو خواهد شد. رشد درآمد حاصل از بازار جهانی نانوداروها بیش از همه به عواملی چون افزایش بار بیماری‌های حاد و مزمن مانند اختلالات قلبی و عروقی، دیابت، سرطان و اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون و آلزایمر؛ افزایش کاربرد نانوپزشکی در تشخیص و درمان بیماری‌ها و سازگاری سریع با داروها و درمان‌های پیشرفته وابسته به نانوفناوری وابسته است. از نانوداروها به‌طور فزاینده‌ای در پیشگیری و درمان بیماری‌های مزمن و شدید استفاده می‌کنند. این داروها ترکیبی از نانوموادی هستند که از ویژگی‌های دارویی فیزیکوشیمیایی تشکیل می‌شوند. فراهم بودن آنها از لحاظ زیستی، پایین بودن خطر عوارض جانبی و بالا بودن ایمنی و اثربخشی داروها از مزیت‌های نانوداروها به‌شمار می‌روند. استفاده از فناوری نانو در تولید داروهای ضدسرطان جزء فناوری‌های هایتک دنیا هستند و با توجه به جایگاه چهارم ایران در زمینه تعداد مقالات نانویی در دنیا، انتظار می‌رود در زمینه دانش تولید نانوداروها هم موفق باشند. محققان ایرانی با استفاده از نانوحامل‌ها، داروهای ضدسرطانی را با کاربردهای مختلف ساخته‌اند که نه‌تنها در درمان انواع سرطان‌ها موثرتر عمل می‌کنند، بلکه عوارض جانبی شدیدی برای بیماران به‌دنبال ندارند.

 قطره آهن نانویی با 40 درصد قیمت کمتر
فرناز میرزازاده، پزشک داروساز، متخصص داروسازی صنعتی و مدیرعامل شرکت «فناوران وندا فارمد» در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «شرکت ما تولیدکننده فرآورده‌های دارویی و مکمل‌های تغذیه‌ای نانو از نوع «نانولیپوزومال» و «نانومیسلار» است که اثربخشی بالاتر و عوارض بسیار کمتری نسبت به دیگر انواع مکمل‌ها دارند. یکی از محصولاتی که در این شرکت تولید کرده‌ایم، «قطره آهن لیپوزومال» است که به‌عنوان یک مکمل خوراکی آهن در کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد و جذب بالاتر و طعم بهتری دارد که کودکان راحت‌تر می‌توانند آن را مصرف کنند. این قطره آهن لیپوزومال برخلاف دیگر مکمل‌های آهن که در سنین کودکی در قالب قطره آهن به آنها خورانده می‌شود، باعث سیاه شدن و تغییر رنگ دندان‌ها نمی‌شود. فرمولی که در تهیه این قطره آهن استفاده‌شده، لیپوزومی است که در ماتریسی قرار گرفته که عملکرد آن را نسبت به فرآورده‌های لیپوزوم‌های موجود در بازار بهبود می‌بخشد. فناوری تولید این محصول مکمل و سایر محصولات مکمل دیگر شرکت ما از صفر تا صد بومی‌سازی و در داخل کشور تولید شده است. مشابه خارجی قطره آهن لیپوزومال وارداتی در داخل کشور با همین ویژگی‌ها وجود دارد اما نمونه داخلی آن هنوز تولید نشده است. همچنین ما تولیدکنندگانی داریم که مواد اولیه وارداتی دارند.»
او با اشاره به مزیت‌های این محصول می‌گوید: «از مهم‌ترین مزیت‌های این محصول، ساختار سوپروزومیال بودن آن است که در محصول وجود دارد و ارزبری را در کشور کاهش می‌دهد. به‌طور تقریبی محصول تولید شرکت ما 60 درصد قیمت نمونه خارجی را تشکیل می‌دهد، بنابراین خرید و استفاده از آن بسیار می‌تواند برای کشور به‌صرفه باشد. محصول قطره آهن لیپوزومال کاملا تجاری‌سازی و وارد بازار هم شده و پیش‌بینی می‌شود با توجه به قیمت و حجم واردات این محصول، درحال‌حاضر واردات مواد اولیه آن به مبلغ بیش از دومیلیارد یورو در سال مانع از ارزبری از کشور می‌شود که با توسعه این محصول می‌توان از ارزبری از کشور جلوگیری کرد.» مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان عنوان می‌کند که ما هم خط تولید این قطره آهن را در اختیار داریم و قادریم سالانه تا چهارمیلیون عدد از این قطره خوراکی را تولید کنیم و هم اینکه امکان استفاده از خطوط تولید سایر کارخانه‌ها را داریم؛ به این معنا که این ظرفیت را می‌توان در آینده‌ای نزدیک با توسعه بیشتر شرکت، پوشش داد.
 
 داروی نانویی با هدف درمان سرطان
مدیر این شرکت دانش‌بنیان دارویی به «فرهیختگان» می‌گوید: «شرکت ما محصول نانویی دیگری هم با نام «میسل‌های پکلی تاکسل» دارد که به‌عنوان یک داروی ضد سرطان شناخته می‌شود. بزرگ‌ترین معضلی که ما با وعده‌های داروهای ضدسرطان برای درمان این بیماری داریم، بحث عوارض جانبی ناشی از مصرف این قبیل داروهاست که روی سایر اندام‌ها و سلول‌های سالم بدن تاثیر می‌گذارند. فناوری نانو باعث می‌شود مولکول‌های دارویی و خطرناک و سمی به‌طور انحصاری در اختیار سلول‌های سرطانی قرار گیرند و دیگر عوارض جانبی خاصی سلول‌های سالم بدن بیماران مبتلا به سرطان را تهدید نکند. به‌عبارتی می‌توان گفت این دارو، نوعی داروی هدف به شمار می‌رود که تنها با هدف نابودی سلول‌ها و تومورهای سرطانی طراحی و تولیدشده و یک پروسه هدفمندسازی درمان در آن به کار رفته که هم عوارض درمان را کاهش می‌دهد و هم این که فرآیند بهبودی و سرکوب رشد تومور را تا حد زیادی بهبود می‌بخشد.»
 
 سرطان‌های تخمدان و پستان اهداف اولیه درمان
این پزشک داروساز درباره وجود داروهای مشابه در داخل کشور عنوان می‌کند که داروهای نانویی ضدسرطان دقیقا مشابه فرمولی که برای تولید «میسل‌های پکلی تاکسل» به کار رفته در کشور وجود نداشته است اما نانو دارویی که تولید داخل بوده و «پکلی تاکسل» باشد، از نوع خاصی از نانو داروها در داخل کشور موجود است. مزیت دارویی که در شرکت تولید کرده‌ایم، این است که با فرآیند ساده‌تری تولید شده، قیمت تمام‌شده ارزان‌تری نسبت به نمونه نانوداروهای ضد سرطان دیگر دارد، منابع مواد استفاده‌شده در تولید این نانوداروها شیمیایی بوده و بیولوژیک نیستند. همچنین در بحث‌های درمان، پزشک قادر است از غلظت بالاتری از این دارو برای درمان تک دارویی استفاده کند که شانس بیمار را برای زنده بودن و درمان افزایش می‌دهد. این نانودارو در پیشرفت‌های تحقیقاتی و آزمایش‌های بالینی توانسته در درمان سرطان‌های پستان و تخمدان موفق عمل کنند.
 
 نانودارو در مرحله تست و اخذ مجوز است
میرزازاده همچنین اشاره می‌کند که نمونه خارجی این نانودارو در برخی کشورهای خارجی وجود دارد. سازمان غذا و دارو در تعیین قیمت دارو از دو استراتژی استفاده می‌کند؛ یک قیمت براساس قیمت تمام‌شده شرکت تعیین می‌شود که درصد سودی را برای آن در نظر می‌گیرند. در مورد داروهای هایتک و اینکه همان فناوری تولید هم ارزشمند است، حداکثر 60 درصد قیمت خارجی را در نظر می‌گیرند. تاکنون واردات این محصول را در داخل کشور نداشته‌ایم اما واردات داروی «آبراکسان» را داشتیم که مشابه آن داروی «پکلی نپ» است که تولید آن در داخل ایران انجام می‌شود. بیشتر این داروها قیمتی بین 50 تا 60 درصد قیمت نمونه خارجی به فروش می‌رسند. به‌عنوان مثال، اگر برند خارجی این دارو با قیمت سه تا چهارمیلیون تومان وارد شود، قیمت نمونه تولید داخل آن با قیمت بیش از یک‌میلیون تومان به فروش خواهد رسید. این داروی تزریقی نانویی ضدسرطان هم هنوز وارد مرحله تجاری‌سازی نشده و درحال‌حاضر فرآیند تست‌های فاز صنعتی و اخذ مجوز را برای ورود به بازار پشت‌سر می‌گذارد.

نانودارویی برای مقابله با عفونت های قارچی

در زمان شیوه قارچ سیاه با کمبود این دارو مواجه بودیم
این متخصص داروسازی صنعتی در ادامه به دیگر محصولات شرکت اشاره می‌کند و می‌گوید: «محصول دیگر شرکت، ویال تزریقی «لیپوزوم آمفوتریسین B» است که هنوز وارد بازار نشده و درحال‌حاضر مراحل تولید در مقیاس صنعتی و کسب مجوزها را پشت سر می‌گذارد. این محصول یک آنتی‌بیوتیک تزریقی برای درمان عفونت‌های قارچی است که بیشتر برای قارچ‌های ریوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. درواقع یک مولکول آمفوتریسین B در یک ساختار نانوذره‌ای لیپوزوم قرار گرفته که هم اثربخشی این محصول را افزایش می‌دهد و هم عوارض جانبی زیادی را که ماده موثره آمفوتریسین B دارد، با ساختاری نانویی که در آن به کار رفته، بسیار کاهش پیدا کرده است. این محصول درحال‌حاضر کاملا وارداتی است و جزء محصولاتی به‌حساب می‌آید که کمبود آن هم در کشور و هم در سطح دنیا وجود دارد، به این معنا که هم ظرفیت صادراتی بسیار خوبی می‌تواند داشته باشد و هم با تجاری‌سازی این محصول می‌توانیم نیاز بیماران را در داخل کشور به‌خوبی تامین کنیم.»  او در ادامه تاکید می‌کند که بیماری قارچ سیاه که در برهه‌ای از شیوع ویروس کرونا در دنیا شیوع پیدا کرد با همین داروی لیپوزوم آمفوتریسین B قابل‌درمان است که در آن زمان حساس در داروخانه‌ها یافت نمی‌شد و بازار سیاهی برای آن راه افتاده بود. علاوه بر قارچ سیاه می‌توان به انواع عفونت‌های قارچی بیمارستانی، عفونت‌های قارچی احشایی و لیشمانیوز اشاره کرد که وقتی برای درمان به داروهای تزریقی نیاز پیدا می‌کنند، این دارو کاربرد پیدا می‌کند، البته نوع غیرنانویی و غیرلیپوزومال این دارو عوارض جانبی شدیدی را برای بیمار به‌همراه دارد که استفاده از آن خیلی مطلوب نیست.

 نیاز سالیانه کشور به 50 هزار ویال تزریقی
میرزازاده اظهار می‌کند: «این دارو با توجه به اینکه تنها نمونه وارداتی از آن وجود دارد، قیمت بسیار بالایی دارد، به‌طوری‌که هر ویال تزریقی وارداتی آن قریب به چهارمیلیون تومان قیمت دارد که طبیعتا با ورود نمونه مشابه داخلی آن به بازار، علاوه بر جلوگیری از ارزبری بالا، می‌تواند این دارو را با قیمتی مناسب‌تر در اختیار بیماران قرار دهد. هنوز تا وارد نشدن این دارو به بازار قیمت‌گذاری روی آن انجام نشده اما حداکثر قیمتی که برای آن تعیین خواهد شد بین 50 تا 60 درصد کمتر از برند جهانی آن خواهد بود.» او عنوان کرد این دارو جزء داروهایی است که تحت‌پوشش بیمه قرار خواهد گرفت تا بیماران راحت‌تر بتوانند به این دارو دسترسی پیدا کنند. با احتساب این که حداقل مصرف سالیانه داروی لیپوزوم آمفوتریسین B در داخل کشور به ازای هر ویال چهارمیلیون تومانی، 50 هزار ویال است، دست‌کم می‌تواند از خروج حداقل 200 میلیارد تومان ارز سالیانه جلوگیری کند.»