30 شرکت برتر ایرانی مجله فوربس

سیدسجاد قوامی، خبرنگار:در هفته‌های اخیر شاهد توئیت‌ها و خبرهای مختلفی تحت‌عنوان «انتشار لیست 100شرکت برتر خاورمیانه» بودیم که توسط نشریه فوربس منتشر شده بود. نکته جالب تمام این توئیت‌ها خودتحقیری عجیب برخی از کاربران و به‌ویژه برخی اقتصاددان‌ها و خبرنگاران و فعالان رسانه درخصوص ایران بود. در این توئیت‌ها کاربران مدعی شدند این نشانه‌ای از یک عقب‌ماندگی اقتصادی است که هیچ شرکت ایرانی در بین 100شرکت برتر خارومیانه نیست. اما نکته مهمی که در این به آن توجه نشد، اینکه نامگذاری گزارش توسط فوربس بود. در این گزارش برخلاف عنوان گزارش که «لیست 100شرکت برتر خاورمیانه» نامگذاری شده، فوربس صرفا کشورهای عربی را مطالعه کرده و در متدولوژی تدوین این گزارش نیز نامی از ایران دیده نمی‌شود. نکته‌قابل تامل اینکه، گزارش مذکور دو سال است که هرساله منتشر می‌شود و در هیچ‌کدام از آنها نیز نامی از ایران دیده نمی‌شود و صرفا شرکت‌های کشورهای عربی بررسی و مقایسه شده‌اند. این درحالی است که در صفحه‌های مجازی این‌طور القا شد که دلیل نیامدن نام شرکت‌های ایرانی در بین 100شرکت برتر خارومیانه، حجم پایین گردش مالی و فروش شرکت‌های کشورمان است. در مطلب پیش‌رو به بررسی گزارش «لیست 100شرکت برتر خاورمیانه» فوربس پرداخته‌ایم. همچنین یک مقایسه آماری انجام داده شده تا مشخص شود اگر شرکت‌های ایرانی نیز در این رتبه‌بندی مشارکت داده می‌شدند، جایگاه آنها کجا بود. بررسی‌ها آخرین شرکت حاضر در گزارش فوربس حدود 241میلیون دلار بوده است. نگاهی به فروش سال1399 شرکت‌های ایران موید این نکته است که حجم فروش 96شرکت ایرانی بیش از 240میلیون دلار بوده است. مفهوم این عدد این است که اگر فوربس شرکت‌های ایرانی را در گزارش 100شرکت برتر خاورمیانه دخیل کند، تعداد زیادی از شرکت‌های برتر ایرانی خواهند بود. طبق بررسی‌ها، با دخیل کردن شرکت‌های ایرانی در گزارش نشریه فوربس، 30 شرکت ایرانی جزء 100 شرکت برتر خارومیانه خواهند بود که فروش آنها طی سال 1399 بیش از 1 میلیارد و 150 میلیون دلار بوده است. 

روش‌شناسی گزارش نشریه فوربس 
قبل از اینکه درخصوص داده‌های آماری صحبت کنیم، لازم است به روش‌شناسی گزارش فروبس اشاره کنیم. در بخشی از گزارش سال2022 فوربس عنوان شده است که «ما داده‌هایی را از بورس‌های فهرست‌شده در جهان عرب جمع‌آوری کردیم و شرکت‌ها را براساس ارزش بازار گزارش ‌شده، فروش، دارایی‌ها و سود آنها برای سال2021 رتبه‌بندی کردیم. به هر معیار وزن مساوی داده شد و به شرکت‌هایی که نمرات نهایی یکسانی داشتند، رتبه یکسانی داده شد. شرکت‌هایی را که تا تاریخ 20آوریل2022 صورت‌های مالی حسابرسی‌شده 2021 خود را افشا نکرده بودند، استثنا کردیم. نرخ‌های مبادله ارز و محاسبات ارزش بازار تا 21آوریل2022 گرفته شد.» پس فوربس برخلاف تیتری که برای گزارش سالانه خود انتخاب می‌کند (100شرکت برتر خارومیانه) صرفا به رتبه‌بندی شرکت‌های برتر کشورهای عربی می‌پردازد و اساسا فوربس وارد ماجرای شرکت‌های ایرانی نشده است.

قابلیت حضور 30  شرکت ایرانی در گزارش فوربس
اما درکنار روش‌شناسی که فوربس رسما اعلام کرده وضعیت شرکت‌های ایرانی را بررسی نکرده، ما برای اطمینان از اینکه درصورتی که شرکت‌های ایرانی در این گزارش فوربس مدنظر قرار می‌گرفت، جایگاه ایرانی‌ها کجا بود، به بررسی وضعیت 100شرکت برتر ایران در سال مالی1399 پرداخته‌ایم. البته در اینجا صرفا از نرخ ارز بازار در ایران استفاده شده و اگر از نرخ دلار با شاخص برابری قدرت خرید هم استفاده شود، در آن صورت رتبه شرکت‌های ایرانی تغییراتی خواهد داشت که در این گزارش به این مورد نپرداخته‌ایم.
بررسی گزارش فوربس در سال2022 نشان می‌دهد در سال مالی2021 کشور عربستان‌سعودی با 33شرکت در صدر فهرست قرار دارد و پس از آن امارات‌متحده‌عربی با 21شرکت و سومین کشور قطر با 18شرکت سه کشور اصلی در لیست این گزارش هستند. بخش خدمات بانکی و مالی با 46ورودی در صدر فهرست قرار دارد و پس از آن بخش صنایع با 9شرکت و املاک و ساختمان و مخابرات هرکدام با 8ورودی قرار دارند. اما با توجه به اینکه آخرین لیست 100شرکت برتر ایران مربوط به عملکرد سال مالی1399 بوده و گزارش سال2020 فوربس نیز در دسترس است، مقایسه را بین گزارش 100شرکت برتر ایران که سازمان مدیریت صنعتی ایران تهیه‌کرده و گزارش سال2020 فوربس برای کشورهای عربی انجام داده‌ایم. 
آن‌طور که در گزارش سازمان مدیریت صنعتی ایران آمده، فروش سال1399 شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس (هلدینگ) با 147هزار میلیارد تومان در رتبه اول قرار دارد. با احتساب میانگین نرخ دلار آزاد در سال1399 که حدود 22هزار و 322تومان بوده، ارزش دلاری فروش این شرکت به 6.6میلیارد دلار خواهد رسید. با این رقم، اگر شرکت‌های ایرانی هم در گزارش فوربس دخیل می‌شدند، جایگاه شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس می‌توانست 15 خاورمیانه باشد. دو شرکت بعدی ایران با 4.5میلیارد دلار فروش در جایگاه 24 و 25 قرار می‌گرفتند. طبق اطلاعات جدول، رقم فروش آخرین شرکت 100شرکت برتر گزارش فوربس 241میلیون دلار بوده است. همچنین طبق گزارش 100شرکت برتر سازمان مدیریت صنعتی ایران، میزان فروش 96شرکت ایرانی طی سال1399 بالاتر از 245میلیون دلار بوده و تنها فروش 4شرکت کمتر از رقم 245میلیون دلار بوده است. مفهوم این اعداد این است که اگر فوربس شرکت‌های ایرانی را نیز در لیست رتبه‌بندی خود بیاورد، 96شرکت ایرانی قابلیت حضور در این لیست را دارند. این رقم به این معنی نیست که از 100شرکت برتر فوربس در خاورمیانه تعداد 96شرکت ایرانی خواهند بود، بلکه صرفا به این نکته می‌خواهیم اشاره کنیم که با دخیل کردن شرکت‌های ایرانی، وضعیت رتبه‌بندی 100شرکت برتر خاورمیانه به‌طور قابل‌توجهی به‌نفع شرکت‌های ایرانی خواهد چرخید؛ چراکه اگر فروش شرکت‌های ایرانی را با 100 شرکت برتر کشورهای عربی مقایسه کنیم، 30 شرکت ایرانی در زمره 100 شرکت برتر خاورمیانه خواهند بود. به‌عبارتی، اگر 100 شرکت عربی و 100 شرکت ایرانی را در کنار هم بگذاریم و قرار باشد 100 شرکت برتر از بین این شرکت‌ها انتخاب کنیم، 30 شرکت از آنها ایرانی خواهند بود.