آقای وزیر، 3 ‌سال مانده را دریابید

مسعود کیخا، خبرنگار: حدود چهارسال قبل تعدادی میهمان خارجی به همایش 40 سالگی انقلاب در یکی از دانشگاه‌های کشور دعوت شدند، بعد از مراسم خبرنگاری، نظر یکی از آنها را درباره همایش پرسید و دانشمند خارجی گفت: «من تصور می‌کردم جامعه علمی و دانشمندان کشور شما دو روز اینجا جمع شدند تا چالش‌های کشورتان را بررسی کنند، اما با این‌ همه تعریف و تمجید پی بردم گویا هیچ مشکلی ندارید.»
 این روزها در گرماگرم نیمه ماه میانی فصل تابستان بار دیگر خاطرات ایام آن همایش تداعی شد. این روزها که به نام خبرنگار است و به کام مسئولان، رسم شده تا مدیران و وزرا یک‌به‌یک نشست خبری بگذارند و از عملکردشان بگویند و خبرنگاران بنویسند و منعکس کنند. گرچه شاید مدیران فکر کنند با تریبون یک‌طرفه‌ای که در اختیارشان گذاشته‌ شده کارنامه‌ای پربار از کارهای کرده و نکرده‌شان لیست می‌کنند، اما بسیاری از ناکارآمدی‌های مسئولان از لابه‌لای همین خودتعریفی‌ها هویدا می‌شود.
کافی است متن نشست خبری وزیر علوم با اصحاب رسانه را بخوانید تا متوجه شوید سکان‌دار وزارتخانه‌ای که آینده کشور را در دست دارد گویا هیچ شناختی از مشکلات وزارت تحت امرش ندارد.درحالی‌که منتقدان و کارشناسان معتقدند ساختار آموزش عالی کشور از پای‌بست ویران است و برای اصلاح آن باید دست ‌به‌ کارهای بزرگ زد و اتفاقا این اصلاح، ماجرای آن ماهی‌ای نیست که هر وقت از آب گرفته شود تازه باشد، اما با تشریح عملکرد یک‌ساله وزیر از زبان خودش، تقریبا مشخص شد که این دیوار همچنان تا ثریا کج خواهد رفت.
آمارها نشان می‌دهد شاخص ارتباط دانشگاه با صنعت در طول چهارسال اخیر ۳۱ پله افت کرده و از رتبه ۸۹ به ۱۲۰ نزول کرده است. راه‌حلی که زلفی‌گل برای ارتباط دانشگاه و صنعت داشته راه‌اندازی سامانه نان (سامانه نظام ایده‌ها و نیاز‌ها) است تا براساس آن دستگاه‌های مختلف نیازهای خود را آنجا ثبت ‌کنند و دانشگاهیان هم پژوهش‌هایشان را مطابق آن نیازها انجام ‌دهند. حل این معضل با ایجاد یک سامانه درحالی است که کارشناسان معتقدند اساسا مدل ارتباط دانشگاه و صنعت ناکارآمد و تعریف نشده است. به‌نظر هم نمی‌رسد با ایجاد سامانه‌ای که ایده آن تکراری و الگوگیری‌ شده از طرح پایش دانشگاه آزاد اسلامی است بتوان ارتباط دانشگاه و صنعت را برقرار کرد.
چراکه در وهله اول بسیاری از پژوهش‌های دانشگاهی بیرون از دانشگاه انجام می‌شود. دوم با وجود نسبت یک هیات‌علمی به 25 دانشجو امکان نظارت بر پروژه‌ها و تحقیقات دانشجویی وجود ندارد. سوم اینکه ساختار رشته‌ها به‌ویژه در علوم انسانی به‌گونه‌ای نیست که دانشجویان پژوهش کردن را آموزش ببینند و درطول دوران تحصیل نهایت چهار تا 6 واحد روش تحقیق می‌گذرانند.
از طرف دیگر وزیر علوم از رشد 25 هزار نفری اشتغال دانشجویان دانشگاه‌های کشور در پارک‌های علم و فناوری گفته، آمار خوبی به‌نظر می‌رسد اما به فرض اینکه کارآفرینی و اشتغالزایی را وظیفه وزارت علوم بدانیم، هم‌اکنون حدود سه‌میلیون و 200 هزار دانشجو در کشور وجود دارد که این آمار حدود 78 صدم درصد آن می‌شود.
از طرف دیگر صاحب‌نظران آموزش عالی معتقدند دانشجویان فاقد مهارت لازم برای پیوستن به بازار کار هستند؛ چراکه سیستم آموزش عالی کشور به آنها مهارتی آموزش نمی‌دهد و وظیفه آموزش عالی پیش از اشتغالزایی، ایجاد بستری برای مهارت‌آموزی است تا فارغ‌التحصیلان بتوانند به بازار کار جذب شده یا کارآفرینی کنند.
یکی دیگر از شرح فعالیت‌های وزیر علوم در یک ‌سال گذشته ابلاغ ماده‌واحده تاسیس صندوق عالی علوم، تحقیقات و فناوری است. این صندوق در سال 98 پا به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی گذاشت، آنجا تصویب شد، آذرماه سال‌گذشته توسط سیدابراهیم رئیسی ابلاغ شد و ارتباطی با مدیریت محمدعلی زلفی‌گل ندارد، اما مهم‌تر اینکه این صندوق هم برای اصلاح و پیشبرد امور پژوهشی، کار بنیادین و اساسی محسوب نمی‌شود. در ماده‌واحده این صندوق آمده: «به‌منظور جهت‌دهی و اولویت‌گذاری در راستای خلق ثروت، حل مشکلات و زمینه‌سازی برای پیشرفت در عرصه‌های مربوط به حوزه کلان آموزش عالی و تامین منابع مالی فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها، صندوق شورای‌عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) تاسیس می‌شود.» اهداف ذکرشده گرچه نیاز به بودجه دارند، اما پیش از این نیاز به مقدماتی اساسی دارند که همان اصلاح زیرساخت‌های الگوهای پژوهشی آموزش عالی است. درصورتی‌که دانشجویان روش پژوهش را آموزش ندیده‌اند، راه‌ و رسم پژوهش را نمی‌دانند و دغدغه‌ای برای پژوهش ندارند، بودجه‌ریزی هدررفت منابع است.
از طرف دیگر براساس اطلاعات تارنمای وزارت علوم هم‌اکنون حدود 115 پژوهشگاه وزارتی، غیردولتی و متعلق به دستگاه‌های اجرایی درحال فعالیت هستند که قطعا هریک از اینها سال‌ها درحال فعالیت هستند، بودجه‌ای مختص به خود دارند، اما تاکنون مشکلات پژوهشی کشور و نیازهای جامعه برطرف نشده است. سه‌سال از عمر وزارت محمدعلی زلفی‌گل باقی‌ مانده و اگر نیمه‌های مرداد این سال‌ها هم عملکردهای مشابه یک سال رفته تشریح شود، عملا برای آموزش عالی آب در هاون کوبیده‌اند و تحویل دیگران خواهند داد.
البته لابه‌لای عملکرد یک‌ساله وزیر برنامه‌های اجرانشده دیگری همچون پارک علم‌وفناوری بین‌المللی، ایجاد نظام انگیزشی و طرح منش استادی هم دیده می‌شود اما گاهی تمام برنامه‌ها، حرف‌ها و حتی یک گزارش را می‌توان در میان ضرب‌المثل‌ها با یک جمله بیان کرد و چه خوش گفت که فکر نان کن که خربزه آب است.