انواع خرید و فروش و فسخ قرارداد در اسلام

سیدسجاد قوامی، خبرنگار: رسول خدا(ص) فرمود: «التّاجِرُ الصَّدُوقُ یَحْشُرُ یوْمَ الْقِیامَه مَعَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدآء.» تاجر درستکار روز قیامت با صدیقین و شهدا محشور شود. خریدار و فروشنده ممکن است هنگام معامله، جنس و عوض آن را به یکدیگر تحویل دهند، یا تحویل یکی از آن دو را به زمان دیگری موکول کنند. از این‌رو، خریدوفروش به حسب زمان تحویل و پرداخت انواعی پیدا ‌می‌کند: انواع خریدوفروش ۱.نقد، ۲.نسیه و 3.سلف. «معامله نقد»، معامله‌ای است که کالا و بهای آن، هنگام معامله ردوبدل ‌می‌شود. «معامله نسیه»، آن است که کالا هنگام معامله تحویل مشتری ‌می‌شود، ولی پرداخت وجه آن، مدت‌دار است. «معامله سلف» عبارت است از خرید کالای کلی مدت‌دار درمقابل بهای نقد.

  احکام معامله نقد
۱.در معامله نقدی، خریدار و فروشنده بعد از معامله ‌‌می‌توانند جنس و پول را از یکدیگر مطالبه کرده و تحویل بگیرند. ۲-تحویل دادن خانه، زمین و مانند اینها این است که آن را دراختیار خریدار بگذارند که بتواند در آن تصرف کند و تحویل دادن فرش، لباس و مانند اینها به این است که آن را طوری دراختیار خریدار بگذارند که اگر به‌جای دیگر ببرد، فروشنده جلوگیری نکند.

  احکام معامله نسیه
1.مدت آن باید کاملا مشخص باشد. پس اگر جنسی را بفروشد که سر خرمن پول آن را بگیرد، چون مدت، کاملا معین نشده معامله باطل است. ۲.فروشنده، پیش از تمام‌شدن مدتی که قرار گذاشته‌‌اند، نمی‌تواند عوض آن را از خریدار مطالبه کند. ٣.فروشنده بعد از فرا رسیدن مدت، ‌‌می‌تواند عوض را مطالبه کند، ولی اگر خریدار نتواند بپردازد، باید او را مهلت دهد. ۴.اگر (فروشنده) به کسی که قیمت جنس را نمی‌داند، مقداری نسیه بدهد و قیمت آن را به او نگوید معامله باطل است، ولی اگر به کسی که قیمت نقدی جنس را می‌داند نسیه بدهد و گران‌تر حساب کند، مثلا بگوید جنسی را که به تو نسیه می‌دهم تومانی و یک ریال (۱0درصد) از قیمتی که نقد می‌فروشم گران‌تر حساب می‌کنم و او قبول کند اشکال ندارد. ۵.کسی که جنسی را نسیه فروخته و برای گرفتن پول آن مدتی قرار داده، اگر مثلا بعد از گذشتن نصف مدت، مقداری از طلب خود را کم کند و بقیه را نقد بگیرد، اشکال ندارد.

  احکام معامله سلف
«معامله سلف» که به آن «سَلَم» نیز گفته ‌می‌شود -برعکس نسیه- عبارت است از خرید کالای کلی مدت‌دار درمقابل بهای نقد (یعنی مشتری پول را ‌می‌دهد که بعد از مدتی کالا را تحویل بگیرد). به‌عنوان مثال؛ اگر مشتری بگوید این پول را می‌دهم که بعد از شش‌ماه فلان جنس را بگیرم و فروشنده بگوید که قبول کردم، با فروشنده پول را بگیرد و بگوید فلان جنس را فروختم که بعد از شش‌ماه تحویل بدهم معامله صحیح است.

  شرایط معامله سلف
1. معین کردن خصوصیاتی که قیمت جنس به وسیله آن فرق ‌می‌کند. ۲. پرداخت تمام قیمت به فروشنده پیش از جدا شدن خریدار و فروشنده، یا طلبکاربودن خریدار به مقدار پول آن از فروشنده. 3. معین کردن مدت به‌طور کامل. ۴. معین کردن وقتی تاریخی برای تحویل جنس که اغلب در آن وقت آن جنس وجود داشته و نایاب نباشد. ۵. معین کردن محل تحویل جنس بنابر احتیاط واجب. ۶. معین کردن وزن یا پیمانه جنس (درصورتی که جنس وزن‌کردنی با پیمانه‌ای باشد).

  به‌هم‌زدن معامله
همان‌طور که گفته شد معامله، پیمان و قراردادی لازم‌الاجراست ولی در موارد زیر ‌می‌توان آن را فسخ کرد و به‌هم زد:
1.فسخ در مجلس
هرگاه معامله‌ای انجام شد تا مادامی که خریدار و فروشنده از هم جدا نشده‌‌اند، ‌‌می‌توانند در همان جلسه معامله را فسخ کنند.
٢.فسخ درمورد حیوان
درمورد حیوان مشتری تا سه‌روز از هنگام معامله حق فسخ دارد.
٣.شرط فسخ
چنانچه در ضمن معامله برای فروشنده با مشتری یا هر دو یا فرد سومی حق فسخ شرط کنند، طبق شرط ‌می‌توان معامله را به‌هم زد.
4.فسخ درمورد غبن
چنانچه بعد از معامله ثابت شود که یکی از دو طرف در اثر جهل به قیمت کالا مغبون گشته و زیان دیده باشد، شخص مغبون ‌‌می‌تواند، یا معامله را به‌هم بزند یا به قیمت واقعی رضایت دهد.
5. فسخ به‌علت تاخیر
اگر مشتری با پرداخت مقداری بیعانه کالایی را بخرد و نزد فروشنده بگذارد تا بقیه پول را آورده کالا را دریافت دارد، این معامله تا سه‌روز لازم‌الاجرا است و اگر طی این سه‌روز مشتری مراجعه نکرد فروشنده حق دارد معامله را فسخ کند.
6. فسخ به‌علت رویت کالا
هرگاه مشتری کالایی را با شنیدن وصف آن بدون رویت بخرد و آنگاه آن را ناقص‌تر از آنچه شنیده ببیند، حق فسخ دارد. همچنین اگر آن را (یا تصویری از آن را در کاتالوگ) مشاهده کند و پس از خرید، آنچه را که خریده غیر از آن کالایی باشد که قبلا دیده (یا کاتالوگ ارائه داده).
۷. فسخ به‌علت عیب
هرگاه مشتری بعد از خرید عیبی در کالا بیابد، ‌‌می‌تواند معامله را فسخ کند یا برای جبران آن از قیمت آن کم کند.
ادامه دارد...