نماز جمعه از منابع قدرت نرم اسلام است

سالار سنجری، امام‌جمعه چهاردانگه: بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت امام‌خامنه‌ای در دیدار با ائمه‌جمعه سراسر کشور، ازجمله بیانات مهم و کم‌سابقه ایشان در سال‌های اخیر در دیدار با این قشر حساس و اثرگذار جامعه اسلامی است؛ قشری که درعین برخورداری از جایگاه دینی و مذهبی از نقش ویژه‌ای نیز بین آحاد ملت و طبقات مختلف سیاسی، اجتماعی و... برخوردارند.
اینکه چرا رهبر معظم انقلاب این‌گونه زیبا و عمیق با نگاه آسیب‌شناسانه و رهنمودهای پدرانه در دیدار با ائمه‌جمعه بیانات مهمی را ایراد می‌کنند، قبل از هر چیزی به اهمیتی که نمازجمعه در نظام اسلامی دارد، برمی‌گردد. تنها کافی است به این بیانات امام‌خمینی(ره) اشاره شود که در کنگره جهانی ائمه‌جمعه و جماعات فرمودند «نمازجمعه یکی از بزرگ‌ترین پدیده‌های اسلامی و یکی از مهم‌ترین رهاوردهای انقلاب اسلامی ماست. اگر این انقلاب اسلامی جز این نمازجمعه به ما چیز دیگر نداده بود برای ملت ما و مسلمانان کافی بود.» در ادامه به نکات مهمی از تحلیل بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب در دیدار ائمه‌جمعه اشاره می‌شود.
یکم؛ جایگاه ویژه و استثنایی نمازجمعه نخستین موضوعی بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی برآن تاکید کردند. از نظر معظم‌له نمازجمعه به‌خاطر خصوصیاتی که دارد، یک فریضه صددرصد استثنایی است که شبیه آن را در هیچ‌چیز نداریم، طوری‌که حتی از حج هم استثنایی‌تر است. به باور رهبر معظم انقلاب اسلامی نمازجمعه در سلسله قدرت نرم نظام اسلامی، حلقه‌ای بسیار مهم و فریضه‌ای استثنایی است و امام‌جمعه سخنگوی انقلاب اسلامی است و یکی از وظایف اساسی او بازتولید مفاهیم معرفتی و مبانی انقلابی و پاسخگویی به شبهات با زبان روز و تبیین مستدل آنها و رفتار پدرانه با همه است.
در این راستا، نمازجمعه یکی از مهم‌ترین منابع قدرت نرم اسلام در حکومت اسلامی محسوب می‌شود که نه‌تنها یک عبادت، بلکه مظهر وحدت مسلمین و نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلامی است و آگاهی مسلمانان را بالا می‌برد. نمازجمعه از این جهت قدرت نرم نظام اسلامی و کشور اسلامی ایران محسوب می‌شود که اولا زمینه تفاهم، تعامل و همکاری جامعه اسلامی را با یکدیگر و با حکومت اسلامی و ولایت فقیه برقرار می‌سازد و آن را در برابر خطرات و توطئه‌ها حفظ می‌کند و بر آگاهی اعتقادی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی می‌افزاید. ثانیا علی‌رغم وجود رسانه‌های گوناگون و پیشرفته، همچنان رسانه‌ای موثر و کارآمد محسوب می‌شود. بنابراین دو امر «جماعت» و «جمعه» همواره تبلوری از پیوند سیاسی-عبادی حاکم با امت هستند و در این میان، نمازجمعه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ زیرا هم اجتماع بیشتری در مسجد جامع شهر گرد هم می‌آیند و هم خطبه‌های امام‌جمعه عامل رشد فکری و معنوی مردم است.
دوم؛ دیدار رهبر انقلاب با ائمه‌جمعه یک نکته کلیدی داشت که طی ماه‌های اخیر به روش‌های مختلف تکرار شده است. در دیدار با خبرگان رهبری، دیدار با نمایندگان مجلس، در دیدار با مداحان، دیدار با نظامی‌ها، در هیات‌ها و در بین عزاداران، در جمع پرستاران، در میان گروه‌های جهادی و خطاب به رسانه‌ها و... و در آخرین دیدار با ائمه‌جمعه. این کلیدواژه یا نخ تسبیح چیست؟ جهاد تبیین.
در هر دیدار نیز متناسب با مخاطب، این رویکرد راهبردی را توضیح داده‌اند. در جمع نمایندگان مجلس، جهاد تبیین را با مردمی‌شدن گفتند؛ با مردم بنشینید و بشنوید و ذهن‌شان را روشن کنید. در جمع جوانان با اشاره به هویت جوانی، از امیدآفرینی و افشای حقایق گفتند. خطاب به هنرمندان از جهاد روایت حضرت‌زینب(س) گفتند. اینکه جهاد تبیین باید هنرمندانه باشد؛ همچون آوینی. در جمع نظامیان جهاد تبیین را با تاکید بر یک جنگ ترکیبی توضیح دادند. اینکه جنگ نظامی و جنگ اقتصادی را باید درکنار یک جنگ ذهنی دید. در جمع هیاتی‌ها، هیات امام‌صادق(ع)پسند را تصویر کردند؛ هیاتی که منبر و روضه‌اش بر گرده جهاد تبیین است.
و اما جهاد تبیین در جمع ائمه‌جمعه که فرمودند پدر باشید. در ادامه نیز ویژگی‌های کلیدی جهاد تبیین با رفتار پدرانه را توضیح دادند. 1- پدر برای همه فرزندانش با هر گرایش و سلیقه‌ای دلسوز است. 2- فرزندشناس است. از سر ظاهر حکم نمی‌دهد. مثال زدند که در راهپیمایی غدیر همه بودند؛ با هر ظاهر و شمایلی. 3- پدر عامل است. اگر از تقوا می‌گوید خودش اهل تقواست. 4- پدر به زبان فرزند حرف می‌زند؛ لذا فرمودند هنرتان این است که مفاهیم معرفتی و انقلابی را به زبان روز بگویید. 5- زبانش گرم و صمیمی و اتحادآفرین و امیدبخش و آرامش‌دهنده است و دستاویز برای هجمه معاندان نمی‌سازد. 6- منفعل نیست. به‌جای دفاع، حمله می‌کند. کاری که رهبری در تبیین ماجرای حجاب کردند از همین جنس بود. فرمودند زن محجوب و باشرف و بااستعداد ایرانی با موفقیتش بر حیثیت غرب ضربه زده است. و اما به این فهم، اوج توصیه رهبری برای جهاد تبیین جایی است که تاکید بر مردم‌سالاری پدرانه می‌کنند. فرمودند مردمی باشید: اگر نمازگزارهایتان کم شدند نگران شوید، و مردمی‌شدن چیست؟ رشد معنوی همه مردم با هم؛ پدر این‌گونه است. پدر، رشد خودش را هم در رشد خانواده می‌بیند. به همین دلیل به‌عنوان نشانه توضیح دادند که اگرچه ذکر و عبادات فردی خوب است، اما اوجش این است که ذاکری جمعی باشد. جهاد تبیین دستگیری پدرانه است تا همه باهم رشد کنیم و این عمق مردم‌سالاری دینی است.
سوم؛ پرهیز جدی از ورود به هرگونه فعالیت و سازوکارهای اقتصادی در رأس دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره نمازجمعه و ائمه‌جمعه است؛ مساله‌ای که اگر رخ دهد و رواج پیدا کند، آسیب آن را نمازجمعه که مهم‌ترین مرکز وحدت، آگاهی‌بخشی، بصیرت‌افزایی و... در کشور است می‌بیند. برای همین است که رهبر معظم انقلاب اسلامی، ائمه‌جمعه و ستادهای نمازجمعه را به‌صورت مطلق از فعالیت اقتصادی منع کرده و حتی تاکید کردند که درجهت تامین هزینه‌های برگزاری نمازجمعه نیز به سمت فعالیت اقتصادی نروند. ایشان اضافه کردند که هنوز هزینه‌های برخی فعالیت‌های اینچنینی از دامن نظام پاک نشده است. این نکته می‌تواند به بسیاری از دستگاه‌های ذی‌نفوذ و صاحب قدرت در کشور قابل‌تعمیم باشد.
چهارم؛ موضوع بعدی که از بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب در دیدار ائمه‌جمعه استنباط می‌شود، تحلیل و تشخیص واقعیت جامعه امروز است. در مسائل پیچیده اجتماعی، باید دقت کرد که همه‌چیز، با رابطه علت و معلولی ساده تفسیر نمی‌شود. به‌عنوان مثال درخصوص حجاب، هرچند بخشی از جامعه، ممکن است حجاب را به‌صورت کامل نپذیرد یا حتی پذیرش داشته باشد، ولی مقید نباشد، اما نمی‌توان این مساله را مقارن و مترادف دین‌گریزی جامعه ایران دانست.
درحقیقت سخنان رهبر معظم انقلاب درباره حجاب، نشان‌دهنده نوع نگرش ایشان به مساله تبیین است. در یک پژوهش جامعه‌شناسانه در مشهد مشخص ‌شده که بسیاری از زنان کم‌حجاب، یک تصور نادقیق و کلی درباره «خارج» دارند که در آن زنان با وجود بی‌حجابی، مشکل خاصی در زندگی روزمره خود ندارند. وقتی از آنان پرسیده شده است که منظور از خارج کجاست و ویژگی زنان در آنجا چیست، آنها نتوانسته‌اند توضیح دقیقی بدهند و عموما براساس فیلم و سریال‌های غربی چند مثال زده‌اند. به ‌بیان ‌دیگر یک ابرروایت رسانه‌ای در ذهن آنان بوده که زنان - عموما غربی- را با وجود برهنگی سر یا بدن، بدون مشکل خاصی می‌دانسته؛ ابرروایتی که اساسا مبتنی بر واقعیت‌های غربی نبوده یا حداقل این زنان توانایی توضیح آن را براساس واقعیت نداشته‌اند.
پنجم؛ جالب است که مقام‌معظم‌رهبری در دیدار با ائمه‌جمعه، در حوزه‌های بسیاری از دغدغه‌های امروز جامعه ازجمله حجاب و بی‌حجابی و تهاجم فرهنگی غرب سخن گفتند، اما در هیچ موردی اظهارنگرانی نکردند، جز آنجا که فرمودند: «اگر جمعیت حاضران در نمازجمعه از ماه قبل کمتر است، باید نگران شد.»