توأم دیدن عقل و احساس؛ ویژگی مداحی در هیئات دانشجویی

زهرا رمضانی، خبرنگار: عزای امام‌حسین(ع) که برپا می‌شود، هیئات‌ مختلف محفل اصلی گردهمایی عزاداران تلقی می‌شوند. هیئاتی که برخی از آنها به مداحان‌شان شهره‌اند. هیئاتی که تعدادشان آنقدر زیاد نیست که در هر منطقه‌ای برپا شوند. در این میان هیئات دانشجویی همیشه مقصد بخش قابل‌توجهی از مردم عادی بوده‌اند. این هیئات‌ به‌دلیل ماهیتی که دارند، عموما اشعاری که توسط مداحان آنها خوانده می‌شود، درکنار بعد حماسی و احساسی که دارد، نگاه‌ها را به یک موضوع خاص اجتماعی و سیاسی جلب می‌کنند. اتفاقی که باعث می‌شود تا در آنها هم شور حسینی و هم شعور حسینی وجود داشته باشد. شاهد مثال این موضوع را می‌توان میثم مطیعی دانست که در اواسط دهه 90 از دل هیات میثاق با شهدای دانشگاه امام‌صادق(ع) برای عموم مردم شناخته شد. اشعاری که از دل هیئات‌ دانشجویی و متناسب با موضوعات مختلف بیرون می‌آید، بعضا تا مدت‌ها در افکار عمومی باقی می‌ماند. هر اندازه که حضور در این هیئات‌ برای دانشگاهیان و مردم عادی با استقبال همراه است، اما کار برای مداحان سخت خواهد بود. در این گزارش به سراغ مداحان برخی هیئات‌ دانشجویی رفتیم تا برایمان از وجه‌تمایز این هیئات‌، چگونگی انتخاب اشعار و چرایی اقبال مردم به این هیئات بگویند که در ادامه می‌خوانید.

مداح هیات محبان اهل‌بیت(ع) دانشگاه شهید چمران اهواز: وجه‌تمایز هیئات دانشجویی با دیگر هیات‌ها در محتوای اشعار مداحان است.

سیدسهیل موسوی، مداح هیات محبان اهل‌بیت(ع) دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه امسال بعد از دوسال هیئات‌ دانشجویی دوباره میزبان عزاداران هستند و از این بابت شاهد اتفاق مهمی در سطح دانشگاه‌ها هستیم، گفت: «با توجه به اینکه مستمعان این نوع هیات‌ها یا عضو هیات‌علمی هستند یا دانشجو محسوب می‌شوند، قطعا یکی از ویژگی‌های مهم‌شان اهل علم و به‌روز بودن‌شان است، به همین دلیل نمی‌توان با آنها همانند مردم عادی برخورد کرد.» او ادامه داد: «اشعار هیئات دانشجویی عمدتا با توجه به فضای اتفاقات روز است. همین مساله باعث شده امسال شعار واحدی را برای هیئات دانشجویی تحت‌عنوان «موجیم و وصل ما از خود بریدن است» انتخاب کنیم. در همین راستا قرار است اشعاری را انتخاب کنیم که هم فهم شعری، هم محتوایی و هم پرداخت علمی به موضوعات داشته باشد. از این‌رو در نظر داریم تا امسال به این مساله بپردازیم که استراتژی امام‌حسین(ع) در کربلا چه بوده است.» مداح هیات محبان اهل‌بیت(ع) دانشگاه شهید چمران اهواز در همین زمینه افزود: «تا امروز به این مساله پرداخته نشده که استراتژی امام‌حسین(ع) برای رفتن به کربلا چه بوده است؟ چراکه درطول مسیر حرکت امام از مکه به کربلا هیچ‌کس نتوانست این مسیر را پیدا کند، از این‌رو می‌خواهیم به این مساله به‌صورت علمی و در قالب شعر بپردازیم.»  موسوی تاکید کرد: «اشعارمان هم محتوای علمی و هم معنوی دارد و وجه‌تمایز دیگر آن اینکه متناسب با فضای امروز است. اساس هیئات دانشجویی در وهله اول معنویت، دوم علم و سوم نیز محتواست. یعنی هرکدام از مستمعان این هیات در آینده مسئولیتی را در جامعه برعهده می‌گیرند و می‌توانند در جایگاه خود تاثیرگذاری داشته باشند. همیشه معتقدم بیرق امام‌حسین(ع) و انقلاب در آینده به دست دانشجویانی است که از دل هیئات دانشجویی به مسئولیت‌های مهمی در کشور می‌رسند.» او تصریح کرد: «به‌دلیل ویژگی‌هایی که خاص هیئات دانشجویی است، باید دیدگاه نسبت به آنها در مقایسه با دیگر هیات‌های عزاداری متفاوت باشد. یعنی فردی که در این هیات حضور پیدا می‌کند، خودش به‌نوعی مداح است، البته نه مداحی که روضه و مصیبت را بگوید، بلکه شخص دانشجو فردی است که نسبت به اتفاقات جامعه‌اش مطالبه‌گری می‌کند و این موضوع مهمی است.» مداح هیات محبان اهل‌بیت(ع) دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه مستمع هیئات‌دانشجویی با خوراک فکری‌ای که از این هیات‌ها می‌گیرد، اقدام به مطالبه‌گری می‌کند، افزود: «طبیعی است که در چنین شرایطی خود دانشجو در آینده مدح‌کننده وضع موجود جامعه می‌شود؛ به همین دلیل به هیات‌های دانشجویی بسیار امیدوار هستم که می‌توانند جریان مطالبه‌گری را در کشور نسبت به مسائل مختلف ایجاد کنند. به‌عبارت دیگر این هیات‌ها شور و شعور حسینی را توامان باهم داشته و در موضوعات مختلف نیز همراه جامعه هستند.» موسوی بیان داشت: «می‌توان از دل هیات‌های دانشجویی چند صد مداح مانند میثم مطیعی و سیدمحمود علوی را به جامعه معرفی کرد، اما این بدان شرط است که برای انتخاب این نوع مداحان صرفا به‌دنبال صدای آنها نباشیم. بلکه باید علم و دیدگاه‌هایش نسبت به موضوعات مختلف را هم مدنظر قرار داد. اگر این مهم را اصل قرار دهیم، حتما هیات‌های دانشجویی از ویژگی خوبی برای تربیت و معرفی مداحان جوان به جامعه برخوردار هستند. اما اگر بنا باشد صرفا صدای خوب یک فرد ملاک انتخاب او به عنوان مداح قرار بگیرد، کار به جایی نخواهد رسید.» او با تاکید براینکه تفاوت هیات‌های دانشجویی با دیگر هیات‌های عزاداری، محتوایی است که از طریق مداحی ارائه می‌شود، اظهار داشت: «مستمع در این هیات‌ها همیشه به‌دنبال محتوای علمی و مدقن به‌روز است و درصورتی که مداحی چنین ویژگی‌هایی داشته باشد، مخاطب جذب آن خواهد شد. وجه‌تمایز این هیات‌ها و دیگر هیات‌هایی که در کشور وجود دارد، همان خوراکی است که به جامعه منتقل می‌کند، مولفه‌ای که باعث می‌شود مردم عادی نیز جذب هیئات دانشجویی شوند. امیدواریم این مهم که امروز باعث تمایز هیات‌های دانشجویی شده در آینده نیز با توجه به ویژگی‌های نسل دانشجو تداوم داشته باشد و تقویت شود.»

مداح هیات بقیه‌الله‌الاعظم دانشگاهیان استان مرکزی: اشعار هیات‌های دانشجویی ناظر بر یک موضوع خاص اجتماعی است.

محمدحسین بادکوبه، مداح هیات بقیه‌الله‌الاعظم دانشگاهیان استان مرکزی با تاکید براینکه هیات باید تلفیقی از عقل و احساس باشد و اینطور نیست که فقط بعد احساسی در آن وجود داشته باشد، گفت: «تفاوتی که در هیات‌های دانشجویی به نسبت دیگر هیات‌های عزاداری می‌بینیم، این است که وجه‌عقلانیت آن باید با ترکیب جذاب‌تری همراه باشد تا از این طریق بتوان پیام‌های سنگین‌تر و خاص‌تری را به مخاطبان این نوع هیات‌ها منتقل کرد. یعنی مداحی‌ای که در این هیات‌ها اجرا می‌شود باید در سطح ترازترین مداحی‌های ممکن اجرا شود تا بتواند به‌عنوان الگو برای دیگر هیات‌ها تلقی شود.» او با اشاره به تغییراتی که امسال برای تغییر ریل‌گذاری مداحی در هیات‌های دانشجویی صورت گرفته است، اظهار داشت: «در یک‌سال اخیر شبکه‌ای از مداحان هیات‌های دانشجویی در کشور تشکیل شده که بتواند زمینه را برای انجام کارهای هماهنگ نسبت به گذشته فراهم کند. هرچند قبل از راه‌اندازی این شبکه، هر مداحی خودش اقدام به انتخاب شعر می‌کرد، اما اخیرا به دلیل مساله جریان‌سازی که به آن معتقدیم و باید هیات‌های دانشجویی به یک جریان تبدیل شده و اثرگذاری موثری در جامعه داشته باشند، تلاش شده تا کارها به‌صورت مشترک انجام شود.» مداح هیات بقیه‌الله‌الاعظم دانشگاهیان استان مرکزی در همین زمینه افزود: «این شبکه بستری را فراهم می‌کند تا مداحی در هیات‌های دانشجویی به‌صورت نسبتا هماهنگ انجام شود، البته هنوز ظهور و و بروز تاثیر این شبکه را در جامعه نمی‌بینیم؛ چراکه تاثیرگذاری آن کار بلندمدتی است، اما قطعا تا پنج سال آینده می‌توان میوه آن را چید و حتما می‌تواند نقش سازنده‌ای داشته باشد.» بادکوبه با تاکید بر اینکه شهید بهشتی می‌گوید دانشجو موذن جامعه به شمار می‌رود، تصریح کرد: «مردم ما نیز اهل نماز و عبادت هستند، قطعا وقتی موذن اذان می‌گوید، مردم به او روی می‌آورند و همین مولفه برای مداحان هیئات‌دانشجویی نیز صادق است. یعنی وقتی مداحی در یکی از این هیات‌ها شعری را می‌خواند که مورد اقبال قرار می‌گیرد، می‌بینیم در سطح جامعه هم بازخورد دارد. به همین دلیل باید گفت هیات‌های دانشجویی اثرگذاری بیشتری در جامعه دارند و به همین دلیل در انتخاب محتوای مداحی برای این قشر باید حساسیت بیشتری وجود داشته باشد.» او گفت: «مولفه دیگر اینکه وقتی قید دانشجویی روی هیاتی گذاشته می‌شود، نشان می‌دهد آن هیات رسالت سنگینی دارد و وقتی مداح این هیات با استانداردهایی که برای این هیات‌ها وجود دارد، شعری را انتخاب و شروع به خواندن آن می‌کند، شاهد اقبال قشرهای دیگر نسبت به آن هستیم. دلیلش هم این است که عمده اشعاری که در این هیات‌ها خوانده می‌شود، عمدتا از متن زندگی و دغدغه‌های مردم عادی نشات گرفته است.» مداح هیات بقیه‌الله‌الاعظم دانشگاهیان استان مرکزی بیان داشت: «عموما اشعاری که در هیات‌های دانشجویی از سوی مداحان خوانده می‌شود، در راستای این است که جامعه را در یک موضوع خاص رشد دهد و مردم نیز به این مساله واقف هستند. تجربه هم نشان داده وقتی یک دانشجو، نگرانی مردم را در یک موضوع خاص بیان می‌کند، مردم آن را با اشتیاق می‌پذیرند و به همین دلیل است که به آنچه از دل هیات‌های دانشجویی بیرون می‌آید، اعتماد می‌کنند.» بادکوبه با بیان اینکه ذات هیات این است که مداحان آینده در آن تربیت می‌شوند، اظهار داشت: «آنچه باعث می‌شود یک مداح در تراز هیئات دانشجویی در این جمع‌ها تربیت شود، اتمسفری است که در این هیات‌ها وجود دارد. یعنی وقتی بتوانیم این اتمسفر را به ایده‌آل‌های مستمعان آن نزدیک کنیم، شاهد شکوفایی مداحانی از دل این هیات‌ها هستیم که ویژگی‌های خاص به خودش را دارد. یکی از این مولفه‌ها آن است که مداح هیئات دانشجویی هر شعری را نخواند و هر رفتاری از او سر نزند.» او در همین زمینه تصریح کرد: «به‌روز بودن و مسئولیت‌پذیر بودن نیز ویژگی دیگر مداحان هیات‌های دانشجویی به‌شمار می‌رود. زمانی که فردی این مولفه‌ها را رعایت می‌کند می‌تواند نه‌تنها بستر رشد را برای خودش فراهم کند، بلکه از سوی دانشجویان نیز مورد پذیرش قرار بگیرد. آنگاه وقتی مداحی که از دل دانشجویان بیرون آمده، شروع به خواندن اشعاری می‌کند که درکنار مسائل احساسی، بعد توجه به مسائل روز را هم در خود دارد، شاهد بازخوردهای قابل‌توجه نسبت به آن هستیم.» مداح هیات بقیه‌الله‌الاعظم دانشگاهیان استان مرکزی تصریح کرد: «امروز شاهد آن هستیم که اکثر مداحانی که خاستگاه آنها هیات‌های دانشجویی بوده، جزء مداحان به اصطلاح کاملی به شمار می‌روند. اولین نکته‌ای که وقتی اسم یک مداح هیئات دانشجویی به میان می‌آید، به ذهن‌ها خطور می‌کند نیز عقلانیت اوست و این مساله هم به دلیل فضای این هیات‌ها و همچنین ویژگی‌های خود قشر دانشجو است.»
بادکوبه با بیان اینکه استقبال یا عدم‌استقبال از یک مداحی سلیقه‌ای است و به دلایل مختلف ازجمله حال‌وهوای مستمع بستگی دارد، بیان داشت: «به‌طور کلی اشعاری که اجتماعی بوده و متناسب با شرایط روز هستند، مورد استقبال قرار می‌گیرند و اشعار امسال هیات‌مان نیز از آنجایی‌که متناسب با صحبت‌های یک سال اخیر مقام‌معظم‌رهبری در موضوعات مختلف بوده، با اقبال خوبی همراه شده است.»
او تصریح کرد: «شخصا از کودکی در هیاتی در شهرمان بزرگ شده‌ام که جزء هیات‌های انقلابی کشور به شمار می‌رود و مداحی آن نیز برعهده مسعود پیرایش است که به مسائل روز اهمیت می‌دهد، حضور در چنین هیاتی باعث شده قبل از دانشجو بودن با روحیه توجه به مسائل روز و بیان کردن آن در مداحی‌ها آشنا شوم.»
مداح هیات بقیه‌الله‌الاعظم دانشگاهیان استان مرکزی در پایان به تغییر محل برگزاری مراسم عزاداری اشاره و خاطرنشان کرد: «تا قبل از آغاز محرم قرار بود مراسم هیات‌مان در دانشگاه اراک برگزار شود، اما به‌دلیل هشدارهایی که از سوی سازمان هواشناسی داشتیم، محل برگزاری مراسم را به دانشگاه فرهنگیان منتقل کردیم و برای امسال نیز اشعاری را انتخاب کرده‌ایم که تلفیقی از عاطفه و عقلانیت است. شخصا تلاشم این بود تا مخاطبی که در هیات ما می‌آید یک منظومه فکری دریافت کند. به عبارت دیگر وقتی مراسم عزاداری تمام می‌شود مخاطب به بخشی از معضلات اجتماعی حساس‌تر شده باشد.»

مداح هیات سیدالشهدای دانشگاه فردوسی مشهد: انتخاب شعر برای مخاطب هیات‌های ‌دانشجویی کار آسانی نیست.

سیدحسین جلیلی، مداح هیات سیدالشهدای دانشگاه فردوسی مشهد گفت: «فضای دانشگاه، فضای نخبگانی به‌شمار می‌رود و بالطبع افرادی که در هیئات دانشجویی نیز حضور پیدا می‌کنند، عمدتا تحصیلکرده هستند و همین مساله از یک‌سو کار را برای مداحان سخت و از سوی دیگر نیز باعث تقویت آنها می‌شود. یعنی مداح باید در انتخاب شعر دقت بیشتری داشته باشد و اشعاری را انتخاب کند که از حیث تاریخی دارای اعتبار باشد. همچنین برای روضه هم باید از مقاتلی استفاده کنند که معتبر باشند.» او با بیان اینکه مداحان هیئات‌دانشجویی نمی‌توانند صرفا به تقلید از دیگر مداحان به خواندن اشعار بپردازند، تصریح کرد: «مداح باید خودش به اندازه کافی در حوزه کاری‌اش مطالعه داشته باشد که اگر سوالی از او پرسیده شد، بتواند پاسخ‌های روشنی را به مخاطب بدهد.» مداح هیات سیدالشهدای دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: «خوشبختانه امسال، اولین سالی است که هیئات دانشجویی رنگ و بوی تشکیلاتی بیشتری به خود گرفته‌اند و پیش‌زمینه ثابتی برای مداحان این هیات‌ها در نظر گرفته شده است. یعنی شاهد هماهنگی بیشتر بین هیات‌ها و مداحان دانشجویی هستیم که می‌تواند اتفاقات خوبی را در سطح دانشگاه‌ها رقم بزند.» جلیلی با اشاره به وجه‌تمایز هیئات‌دانشجویی با دیگر هیات‌های عزاداری تصریح کرد: «مخاطب آنها اصلی‌ترین تفاوت میان هیات‌هاست. افرادی که در مراسم‌های عزاداری داخل دانشگاه‌ها شرکت می‌کنند، عموما سطح علمی بالاتری دارند و همین مولفه کار را برای مداحان سخت‌تر می‌کند. یعنی باید اشعاری انتخاب شود که درکنار اعتبارشان، به نوعی به اتفاقات روز جامعه هم اشاره کند.» او بیان داشت: «در اشعاری که برای مراسم امسال انتخاب کرده‌ام نیز تلاش دارم تا بتوانم حال مخاطب امروز با آنچه در گذشته رخ داده را به یکدیگر متصل کند. البته در این حوزه اشعار زیادی نداریم و همین کار را سخت کرده، اما خوشبختانه توانسته‌ایم در این زمینه اشعاری را انتخاب کنیم.»
مداح هیات سیدالشهدای دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: «متاسفانه در گذشته آنطور که باید به مداح در هیئات دانشجویی توجه نمی‌شد اما طی یک‌سال و نیم گذشته، برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای سرمایه‌گذاری روی مداحانی که خود از قشر دانشجو است، صورت گرفته تا بتوان از این طریق تاثیرگذاری بیشتری روی جامعه داشت.»