ندا اظهری، خبرنگار:شرکت‌های فناور و نوآور به‌واسطه دانشی که تولید کرده و در اختیار دارند، توانسته‌اند در عرصه علم و فناوری حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند. اما بخشی از این تولیدات و توانمندی‌ها در گرو در اختیار داشتن سرمایه و بودجه کافی برای پیشبرد پژوهش‌ها و آزمایش‌هاست تا تلاش‌های آنها را به‌ثمر برساند. درست است که این حمایت‌ها در کشور اوضاع چندان مناسبی ندارد و هرگاه پای درددل فناوران می‌نشینیم با مشکلات مالی متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و از کافی نبودن حمایت‌ها گله‌مند هستند. در این میان درست است که همه‌جانبه نمی‌توان از تمام شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان حمایت کرد اما ستاد توسعه فناوری نانو تا حد امکان توانسته حمایت‌های مالی و معنوی را از شرکت‌ها به‌عمل بیاورد. برگزاری رویداد «رینکست 2022» ازجمله برنامه‌هایی است که با هدف حمایت از شرکت‌ها و توسعه هرچه بیشتر فناوری نانو در کشور برگزار شد. این رویداد که نخستین دوره خود را پشت سر می گذاشت، در پژوهشکده علوم و فناوری انرژی دانشگاه صنعتی شریف با حضور شرکت های دانش بنیان و فعال در زمینه نانو برگزار شد.

هدف؛ تقویت تولیدات نانویی

سعید سلیمی، مدیرعامل کارگزاری ارزیابان فناوری امیرکبیر و کارگزار برنامه رویداد «رینکست 2022» به «فرهیختگان» می‌گوید: «بعد از حدود سه‌سال که از اجرای این برنامه می‌گذشت، نخستین رویداد «رینکست» را برگزار کردیم. در این رویداد دو پنل تخصصی هم از جنس «استخر ایده» وجود دارند که شامل ایده‌های فناورانه در حوزه نانو و مبتنی‌بر تکنولوژی‌های نانو هستند و ما قصد داریم آنها را معرفی کنیم تا شرکت‌های توانمندی که دارای واحد R&D و توانایی تحقیق و توسعه بوده و از پیش توانسته‌اند محصولات هایتکی را توسعه دهند، توان R&D و تحقیق و توسعه خود را روی محصولات نانویی بگذارند تا به دانش فنی آن دست پیدا کنند و با حمایت سازمان‌ها، فاز تجاری‌سازی را طی کنند. درواقع ما با این کار به توسعه سبد محصولات نانویی شرکت‌ها کمک می‌کنیم تا بتوانند تولیدات بیشتری در این حوزه تولید کنند. شرکت‌هایی هم که تولیدات نانویی نداشته‌اند، با این کار وارد حوزه تولید محصولات نانویی شده و این محصولات را نیز در سبد محصولات خود قرار می‌دهند.» 
سلیمی در ادامه در اشاره به رویداد «رینکست» به «فرهیختگان» می‌گوید: «رینکست ترکیبی از دو واژه research و next است که به آن «پژوهش‌های ناظر به آینده» اطلاق می‌شود. فناوری نانو، فناوری آینده است و قصد داریم از این فناوری حمایت به‌عمل بیاوریم و با حمایت‌هایی از جنس تسهیلات و حمایت‌های غیرمادی، تقویت تحقیق و توسعه و کمک به اخذ مجوزهایی که شرکت‌ها می‌توانند داشته باشند، ریسک تحقیق و توسعه شرکت‌ها را کاهش دهیم. به‌عبارتی تمرکز این برنامه بر توسعه درون‌زای شرکت‌هاست و قرار است بخش R&D شرکت‌ها تقویت شود تا بتوانند به‌صورت داخلی، R&Dهای داخلی را انجام دهند و توسعه محصولات‌شان را داشته باشند. در این رویداد، 19 دستاوردی که به محصول رسیده به‌نمایش درآمده‌اند که بخشی از آنها وارد بازار شده‌اند. این دستاوردها در حوزه‌های سلامت شامل مکمل‌های دارویی انسانی، نفت، کاتالیست‌ها، پلیمر، نفت گاز و فناوری‌های این‌چنینی ارائه شدند. بخش جدی از هزینه تحقیق و توسعه این شرکت‌ها را قرار است ستاد فناوری نانو تقبل کند.»

علاوه‌بر تسهیلات مالی و معنوی نقش تسهیل‌گری داریم
در ادامه، علی‌اصغر نجیمی، دبیر کارگروه صنعت و بازار ستاد فناوری نانو می‌گوید: «ما دو نوع اکتساب فناوری داریم که در یک مدل، شرکت‌ها از طریق تحقیق و توسعه داخلی به فرآیند توسعه فناوری خود می‌پردازند. در مدل دوم، ما از طریق مکانیسم‌های نوآوری باز، برای ارائه فناوری به یک مجموعه اقدام می‌کنیم. برای هر دو مورد در ستاد فناوری نانو برنامه‌هایی وجود دارد. در رویداد «رینکست»، مدل توسعه داخلی شرکت‌ها را ارائه می‌دهد که در این برنامه، هم ایده‌های فناورانه به شرکت‌ها معرفی می‌شود و هم اینکه تسهیلات و حمایت‌هایی را در اختیار قرار می‌دهیم تا بتوانند با کمک تیم R&D خود را انجام دهند.» او ادامه می‌دهد که مدل دیگر که به آن شبکه تبادل گفته می‌شود، تقاضاهای صنعتی را به شرکت‌های دانش‌بنیان معرفی می‌کنیم یا شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگی که R&D محصولات را برون‌سپاری می‌کنند، آنها را به شرکت‌های توانمند دیگر واگذار می‌کنند. نجیمی معتقد است فرآیندهایی که ما در این مدل انجام می‌دهیم بیشتر تسهیل‌گری یک ارتباط است و در مدل اول نیز ارائه تسهیلات مالی و معنوی و ارائه خدمات تجاری‌سازی مانند معرفی فناوری، کمک به انجام پروژه مانند تامین آزمایشگاه، مواد اولیه موردنیاز و... است. سرمایه‌ای که برای حمایت به شرکت‌ها تعلق می‌گیرد براساس پروژه انجام می‌گیرد اما با توجه به بالا بودن حجم پروژه‌ها و محدود بودن منابع مالی ما، سقف 5/1 میلیارد تومان برای تسهیلات داریم که اگر شرکت بتواند محصول را به نتیجه برساند، این وام به قرض‌الحسنه تبدیل می‌شود و تنها کارمزد پرداخت می‌کند و بخشی از وام هم بلاعوض می‌شود، برای پروژه‌های استراتژیک و کلیدی سعی می‌کنیم از منابع دیگر هم برای پیشبرد کار کمک بگیریم.

تولید 100 درصدی ماده موردنیاز پایه کاتالیست در داخل

آرزو سراج، مدیر فروش شرکت دانش‌بنیان شیمی‌پژوهان است. این شرکت از سال 85 پروانه بهره‌برداری خود را کسب و از فعالیت‌های خاص این شرکت می‌توان به تولید «کربن اکتیو» اشاره کرد. تا پیش از این، کربن اکتیو نوعی ماده وارداتی بوده است که در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، آب و فاضلاب، تصفیه قند و شکر و... کاربردهای مختلفی دارد. یکی از مهم‌ترین کاربردهای کربن اکتیو، به‌عنوان پایه کاتالیست است. محصول خاص نانویی که در این رویداد رونمایی شده، کاتالیست کربن پالادیوم است که در پتروشیمی تندگویان برای خالص‌سازی «ترفتالیک اسید خالص» مورداستفاده قرار می‌گیرد. این ماده در انحصار چهار کشور دنیاست. به‌عبارتی کربن اکتیو با این کیفیت تنها محصول این شرکت دانش‌بنیان است و نمونه داخلی دیگری در کشور تولید نمی‌شود. این ماده برای پایه کاتالیست باید جذب بالایی داشته باشد و از خصوصیات خاصی برخوردار است، به‌طوری‌که باید از زغال نارگیل در تولید آن استفاده کرد. زغال نارگیل از آنجا ‌که در داخل کشور نارگیل رشد نمی‌کند، حتما باید وارد شود.  به گفته سراج روی این کربن اکتیو فناوری و ساختارهای نانویی ایجاد می‌کنیم و به‌این‌ترتیب فلز گرانبهای پالادیوم را روی این ساختارهای نانویی می‌نشانند که در واکنش‌های شیمیایی از آن استفاده می‌شود. بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در تولید این فناوری، شرکت «باسف» آلمان است و تاکنون تمام کربن اکتیو موردنیاز در داخل کشور از منبع واردات تامین می‌شد اما با عقد قرارداد و نهایی شدن کار، از این پس مجوز خرید محصول از شرکت‌های خارجی لغو می‌شود. به گفته وی نمونه داخلی تولیدشده در این شرکت دانش‌بنیان، 40 درصد پایین‌تر از نمونه خارجی تمام می‌شود. این محصول سالانه قریب 23 تن در داخل کشور مصرف دارد و ما درتلاشیم تا بتوانیم میزان مصرف سالانه خود را به‌اندازه‌ای برسانیم که تمام حجم موردنیاز کشور را تامین کنیم. این شرکت دانش‌بنیان بعد از تایید ستاد نانو به‌منظور تولید پژوهشی این کاتالیست و حمایت از تحقیق و توسعه کربن اکتیو 900 میلیون تومان سرمایه دریافت کردند. از آنجا ‌که هزینه آزمایش‌های فلز گرانبهای پالادیوم بالاست، این سرمایه می‌تواند بخشی از هزینه‌های تحقیق و توسعه را پرداخت کند.

بازدارنده نانویی برای حفاری راحت‌تر چاه‌ها

شروین ترقی‌خواه، سرپرست توسعه تکنولوژی شرکت دانش‌بنیان صنعتی سیالات حفاری پارس به «فرهیختگان» می‌گوید: «محصولی که با آن در رویداد «رینکست» شرکت کرده‌ایم، محصول نانوبازدارنده «شیل» است که برای پایدارسازی دیواره چاه در سازنده‌های رسی و شیلی فعال هنگام حفاری چاه نفت و گاز مورداستفاده قرار می‌گیرد. ما از نانوذرات بازدارنده سنگ شیل داخل این محصول استفاده می‌کنیم که همان کانی‌های رسی هستند. نمونه مشابه داخلی از این محصول نداریم و می‌تواند جایگزین مناسبی برای سایر بازدارنده‌ها مانند گلایکول و PHPA هم باشد. غیر از نمونه این بازدارنده، نمونه‌های دیگر داخلی و وارداتی در کشور وجود دارد اما این بازدارنده نانویی در مقایسه با سایر بازدارنده، علاوه‌بر عملکرد بالایی که دارد (بازدارندگی بالاتری نسبت به گلایکول دارد)، ازلحاظ اقتصادی هم نسبت به بازدارنده‌های PHPA به‌صرفه‌تر است. این نانوبازدارنده «شیل» در دیواره داخلی چاه نوعی پوشش آبگریز ایجاد می‌کند که از نفوذ آب به چاه جلوگیری و کمک می‌کند عملیات حفاری چاه‌ها به‌راحتی انجام شود.» ترقی‌خواه اشاره می‌کند که درحال‌حاضر مراحل تجاری‌سازی محصول انجام‌شده و ما پایلوت نیمه‌صنعتی از این محصول را داشته‌ایم و دوسالی است که در حفاری دریا و خشکی از آن استفاده کرده‌ایم. اکنون بیشتر با شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت مانند پارس جنوبی کار می‌کنیم. این محصول کاملا محصولی رقابتی با نمونه خارجی آن به‌شمار می‌رود. صادراتی از این محصول را از دوسال پیش به کشور آذربایجان انجام داده‌ایم و قرار است کشورهای حوزه خلیج‌فارس و کشورهای منطقه که امکان حفاری چاه در آنها وجود داشته باشد، مورد هدف بعدی ما برای صادرات باشند. این شرکت دانش‌بنیان نیز حدود یک‌میلیارد تومان به‌عنوان تسهیلات سرمایه‌ای برای تحقیق و توسعه این محصول از سوی ستاد نانو دریافت کرده است.

کاهش 10 درصدی اکسیژن در بسته‌بندی موادغذایی

علی باقری، کارشناس تحقیق و توسعه شرکت دانش‌بنیان آریا پلیمر پیشگام در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «این شرکت با محصول مستربچ کاهش‌دهنده نرخ اکسیژن در محصولات فیلم و بسته‌بندی موادغذایی است. در موادغذایی معمولا برای جلوگیری از ایجاد فساد باید میزان عبور و مرور اکسیژن کاهش یابد و به این صورت باشد که اکسیژن زیادی وارد بسته‌بندی نشود تا باعث خراب شدن محصول شود. در صنعت از موادی مانند پلی‌آمید استفاده می‌کنند که گرانقیمت بوده و از اروپا و شرق‌آسیا وارد می‌شوند اما پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن که گریدهای رایج مورداستفاده پلیمر هستند، این خواص را ندارند و میزان عبور اکسیژن در آنها بالاست. اما ما توانسته‌ایم با استفاده از فناوری نانو در مستربچ‌ها، درصد نرخ عبور اکسیژن را در پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن کاهش دهیم تا صنایع بتوانند از این دو دسته استفاده کنند که هم نرخ تمام‌شده بسته‌بندی پایین‌تر بیاید و هم اینکه نیازمند نمونه‌های خارجی و وارداتی نشوند. این محصول مراحل صنعتی‌سازی خود را طی می‌کند و محققان این شرکت به‌دنبال کسب مجوزهای لازم هستند. به‌دلیل اهمیت صنعت موادغذایی و از آنجا ‌که از حوزه باید استانداردهای خاص خودش را داشته باشد، در داخل کشور به‌دلیل محدودیت در تامین مواد اولیه، روی ساختار مواد اصلاحاتی را انجام می‌دهیم که از این طریق هم می‌توانیم هزینه تمام‌شده را کاهش دهیم و هم بتوانیم مشتریان خود را راضی نگه داریم. این محصول در آستانه تجاری‌سازی است و از آنجا ‌که فرآیند کسب مجوزها در این صنعت دشوار است، فرآیند زمان‌بری می‌طلبد، بنابراین امیدواریم تا انتهای سال‌جاری بتوانیم این محصول را به تجاری‌سازی برسانیم. در مرحله اول با توجه به مصرف گسترده فیلم‌ها و غشاهای موادغذایی، هدف اولیه ما بازار داخلی است. حجم بالای مصرف سالانه این محصول شاید خیلی بالاتر از 30 تا 40 هزار تن باشد و رقم دقیقی نمی‌توان اعلام کرد. آن گروه از موادغذایی که نیازمند نگهداری 10 تا 15 روزه یا حتی یک‌ماهه هستند، با کاهش نرخ اکسیژن در بسته‌بندی‌های موادغذایی می‌توانند ماندگاری آنها را بالاتر ببرند.» به گفته باقری، این محصول، محصول نهایی نیست، بلکه به تولیدکنندگان بسته‌بندی موادغذایی، یک افزودنی را برای اصلاح ساختاری می‌دهیم و آنها با تست درصدهای متفاوت می‌توانند بازدهی مناسبی را به‌دست آورند. اما در آزمایش‌هایی که انجام‌شده، مشخص‌شده که می‌توان میزان اکسیژن را در بسته‌بندی‌های موادغذایی تا 10 برابر کاهش داد. درحال‌حاضر بازار هدف برای این محصول بازار داخل است و بعد از ایجاد ثبات به‌دنبال آن هستیم که صادرات را هم در دستورکار قرار دهیم.