برتری علمی امروز در گرو موفقیت علوم بین‌رشته‌ای است

عبدالحسین شاهوردی، رئیس پژوهشگاه رویان با بیان اینکه برخی علوم جدید در این چند دهه شکل گرفته است که بیشتر بین‌رشته‌ای بوده و شرایط جدیدی را رقم زده‌اند، گفت:‌ «حدود هفت دهه اخیر رشد علوم و اتفاقات به‌قدری سریع هستند که ممکن است 50 سال آینده اصلا شرایط شبیه به امروز نباشد. با شناختی که انسان نسبت به محیط اطراف خود و همچنین بدن خود پیدا می‌کند و همچنین توسعه در ابزارها و روش‌های شناخت، جایگاه و هویت انسان تغییر خواهد کرد. در چنین شرایطی هر کشوری که هوشیار باشد و در این عرصه‌ها حضور داشته باشد مطمئنا جایگاه متفاوتی خواهد داشت.» 
او افزود: «فاصله بین کشورها نیز امروز با گذشته متفاوت است. یک روزی یک کشوری یک تکنولوژی یا موقعیت علمی خاصی داشت و بر همین اساس به فناوری‌های نظامی دست پیدا می‌کرد و اینها مجموعا برتری آن کشور را نسبت به کشورهای دیگر موجب می‌شد. برخی مواقع برتری در علم شیمی بود، بعضی اوقات هم برتری در علم فیزیک بود. امروز شاهد هستیم برتری در علوم بین‌رشته‌ای است. مثلا همین دانش نانو یا سلول‌های بنیادی یا مهندسی بافت و مهندسی سلول یا علوم‌شناختی و... این علوم از رشته‌های مختلف تشکیل می‌شوند که دور هم جمع می‌شوند تا به موضوعی کلان‌تر بپردازند.» 

علوم همگرا را نمی‌توان مثل وارد‌کردن تکنولوژی به دست آورد
رئیس پژوهشگاه رویان تصریح کرد: «حدود پنج دهه قبل شاید اصلا فکر نمی‌کردیم مهندس‌ها، پزشک‌ها و بیولوژیست‌ها بتوانند سر یک میز بنشینند چون احساس می‌کردند شاخه علمی آنها کاملا از هم جداست. امروز می‌بینیم مهندس‌های شیمی با متخصصان بیولوژی و متخصصان داروسازی کنار هم می‌نشینند تا به شیوه جدیدی از درمان برسند. یعنی مهندس شیمی می‌آید روی پلیمرهایی کار می‌کند که زیست‌سازگار باشد و دارویی که داروساز می‌خواهد را در خود حفظ کند و شرایط زیستی آن را با همراهی بیولوژیست به‌گونه‌ای رقم می‌زند تا بتواند خیلی از مشکلات انسان را حل کند. این مساله هم در داروهای شیمیایی و هم در پیوندها و انتقال عضو و پیوند سلول‌های بنیادی روی سازه‌های پلیمری یا داروهای تزریقی وجود دارد.»  او بیان داشت: «هر کشوری بتواند به این امکانات و تکنولوژی‌ها برسد ارزش‌افزوده‌ای برای خود ایجاد می‌کند که فراتر از دیگر کشورهاست. این علوم نیز از آن دسته رشته‌ها نیستند که بگوییم می‌توانیم تکنولوژی آن را وارد کنیم و در کشور خود تکرار کنیم. شاید درطول زمان این اتفاق بیفتد اما در آن دهه اول که دهه استفاده اصلی و نشان‌دادن برتری است، می‌بینیم که کشورهایی که در این علوم پیشرو هستند حداکثر استفاده را می‌برند تا بتوانند برتری خود را حفظ کنند.» 

در آینده نزدیک بشر به تکنولوژی ساخت قطعات یدکی انسان دست می‌یابد
شاهوردی تصریح کرد:‌ «در مباحث مربوط به مهندسی بافت و سلول‌های بنیادی امروز این بحث مطرح است که قطعات یدکی انسان ساخته بشود. این مستلزم آن است که این قطعات با بدن سازگار باشند تا بدن آن را دفع نکند. نکته مهم دیگر این است که در گذشته اگر دست مصنوعی یا پای مصنوعی برای فردی ساخته می‌شد تنها آن مشکل ظاهری و جسمی فرد را برطرف می‌کرد، مثلا تعادل او حفظ می‌شد و از فیزیک بدن او رفع‌نقص می‌شد، اما امروز با کمک تعامل بین رشته‌های علوم شناختی و علوم اعصاب با رشته پزشکی تلاش می‌شود حتی آن پالس‌های مغزی که از مغز انسان صادر می‌شود با آن جسم مصنوعی که ساخته شده همسویی پیدا کند و عملکرد اندام مصنوعی نیز بهبود یابد.» 
رئیس پژوهشگاه رویان با بیان اینکه امروز حتی ساخت تجهیزاتی که بتوانند از دور و با ذهن فرد کنترل شوند در دست مطالعه است، گفت: «یکی‌دیگر از مسائلی که در این زمینه مطرح است این است که مثلا متوجه می‌شوند که یک حیوان به نور حساس است؛ ژنی که به نور حساس است را اگر در ژنوم این حیوان قرار دهیم می‌توانیم با تاباندن نور رفتاری که مدنظرمان است را از آن حیوان ببینیم. هرچه شناخت ما از علوم جدید بیشتر شود می‌توانیم به مسائل جدید و توانایی‌های جدید دست پیدا کنیم که ماحصل آن زندگی بهتر، روش‌های درمانی جدید و برتری یک کشور نسبت به سایر کشورهاست. ما در آموزه‌های فقه و دین‌مان و سخن بزرگان‌مان این را به خوبی شاهد هستیم که هر فرد یا کشوری که دانش و توانایی دارد سلطان است و بزرگ است و می‌تواند به مسائل نگاه بهتری داشته باشد و بهتر تصمیم بگیرد. به همین دلیل گاهی برخی کشورها به فکر سوءاستفاده از برتری علمی خود برای سلطه بر دیگران می‌افتند.» 

عقب‌ماندگی علمی موجب تهدید استقلال کشورها است
شاهوردی افزود: «امروز داروهای نوترکیب که از یک رده‌سلولی مشابه بدن تولید می‌شوند ارزش‌افزوده خیلی زیادی دارند. در حال حاضر ما درصد کمی از داروها را وارد می‌کنیم که همین داروهای نوترکیب بوده، اما قیمت آنها بسیار بالاست. در زمان‌های مختلف شاهد بودیم که این داروها را به ما ندادند و برتری کشورهای صاحب دانش در این موارد به خوبی نمایان می‌شود. گاهی اوقات با همین روش به مرور زمان کشورها را به خود وابسته می‌کنند و کشورهایی که این دانش را نداشته باشند به ناچار مطیع می‌شوند. اگر در این زمینه‌ها به سرعت پیشرفت نداشته باشیم وابستگی خواهیم داشت اما اگر به فکر باشیم استقلال ما پایدار و ماندگار خواهد بود. علوم مختلف امروز خیلی جلو رفته‌اند. امروز می‌توان ژنوم را دستکاری کرد و در تولید داروها و حتی تولید ارگان این اتفاق می‌افتد. متاسفانه در طول تاریخ سایه افرادی را که سعی دارند از علوم جدید سوءاستفاده کنند، شاهد هستیم.»  رئیس پژوهشگاه رویان در پایان با تاکید بر اینکه باید به اشراف علمی و بدون ترس و توهم نگریست، خاطرنشان کرد:‌ «هر چند باید نگرانی داشت اما نباید این نگرانی منجر شود که از این علوم جدید بهره نبریم. به‌عنوان مثال در تکنولوژی mRNA با در دست داشتن اطلاعات DNA می‌توان دارویی تولید کرد که شباهت بیشتری به انسان دارد. ما با روش‌های شیمیایی شاید بتوانیم مولکول‌های بدن را در محیط آزمایشگاه تولید کنیم اما این مولکول‌ها و سازه‌هایی که در آزمایشگاه تولید می‌کنیم شرایط یک مولکولی را که در بدن تولید می‌شود، ندارد. امروز بحث تولید واکسن با استفاده از سلول‌های بنیادی نیز مطرح است. اینها علم جدید است و باید حداکثر استفاده را از این علوم جدید داشت. درعین‌حال مراقبت نیز لازم است چون در هر منطقه‌ای کسانی هستند که ممکن است تصمیم به نفوذ بگیرند و با سوءاستفاده از علم به اهداف خود دست یابند. به هرحال کشورهای استعمارگر از دانش خود حداکثر بهره را می‌برند و از این‌رو ما نیز باید مراقب باشیم.» 

در این رابطه بیشتر بخوانید:

نباید از زمین بازی جدید در علوم‌شناختی عقب بمانیم(لینک)

اغلب فناوری‌های جدید از جنس فناوری‌های همگرا هستند(لینک)

غفلت از علوم همگرا کشور را به خارج از مرزها وابسته می‌کند(لینک)