جعبه سیاه شش ماه پایانی دولت روحانی باز می شود؟

فرهیختگان: مهرداد بذرپاش، رئیس دیوان محاسبات کل کشور روز 29تیر از آماده‌شدن «گزارش تفریغ بودجه۱۴۰۰» برای ارائه به مجلس، شش‌ماه قبل از موعد قانونی آن خبر داد. رئیس دیوان محاسبات کل کشور در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: «به یاری خداوند متعال، زحمات همکارانم در دیوان پرافتخار محاسبات به سرانجام رسید و گزارش تفریغ بودجه۱۴۰۰ شش‌ماه قبل از موعد قانونی در پایان تیرماه آماده ارائه به مجلس شد.» بذرپاش همچنین در ادامه توئیت خود، به محاسن آماده‌شدن به‌موقع گزارش تفریغ بودجه پرداخت و این‌گونه نوشت: «تفریغ به‌هنگام، چراغ‌راه دولت و مجلس در اصلاح ساختار بودجه و افزایش انضباط مالی و تدوین بودجه کارآمدتر و اثربخش‌تر است.» در گزارش زودهنگامی که درمورد بودجه1400 به مجلس ارائه شده است از بین 50مورد احکامی که باید دستورالعمل و شیوه‌نامه پرداخت آن تصویب و ابلاغ می‌شد 28درصد در موعد مقرر انجام شده، 56درصد خارج از موعد مقرر بوده و 16درصد هم کلا تصویب نشده است. بلاتکلیفی 16درصدی لایحه بودجه صرفا مربوط به تصویب دستورالعمل‌هاست و طبعا این رقم زمانی که به مرحله اجرا می‌رسد دستخوش تغییر شده و بیشتر نیز می‌شود. همواره احکامی در لوایح بودجه وجود داشته‌اند که بدون خروجی مشخصی هرساله تکرار می‌شده‌اند. مهم‌ترین دلیل این تکرار ارائه دیرموقع گزارش‌های تفریغ به مجلس و نبود فرصت کافی برای بررسی دقیق آن بوده است. در گزارش تفریغ بودجه سال1400 دیوان محاسبات اقدام به احصا این موارد کرده و آن را به مجلس ارائه داده است. فرصت چندماهه مجلس برای تنظیم لایحه بودجه1401 این امکان را به‌وجود آورده است که احکام تکراری و غیرکاربردی از لایحه حذف ‌شده و تکلیف اجرایی دولت نیز سبک‌تر شود. یکی دیگر از اقدامات موثر دیوان محاسبات، ارائه گزارش‌های تفریغ دوماهه است. درنتیجه این ارتباط و تبادل‌نظر دولت می‌تواند برای دوماه بعدی و دوماه بعدی آن اقدام به اصلاح ‌کند. نه اینکه برای این اقدام تا انتهای سال دست نگه دارد تا گزارش تفریغ سالیانه منتشر شود. به این ترتیب این رویه که دیوان محاسبات بعد از خرج منابع وارد عمل شود تا حدودی اصلاح شده است. کنار گذاشتن این روش و جایگزینی راهکار فعلی یعنی گزارش دوماهه باعث شده چهارچوب عملکردی دیوان محاسبات از درمان به پیشگیری تغییر پیدا کند، چهارچوبی که راه‌حل موثرتری برای بیماری‌های اقتصادی کشور محسوب می‌شود. یکی دیگر از اقدامات مثبت دیوان محاسبات درکنار ارائه زودهنگام گزارش‌های تفریغ ارائه کتابچه‌های موضوعی درمورد منابع و مصارف کشور است. در سال جاری دیوان محاسبات برای اولین‌بار، 20کتابچه را به پیوست گزارش تفریغ آماده کرده است که 18مورد آن مربوط به گزارش‌های‌ تحلیلی با موضوعات خاص می‌شود مانند برق، آب، مسکن، مالیات، تولید و اشتغال، ارز ترجیحی و... .
در این گزارش‌ها علاوه‌بر جداول منابع و مصارف نظام، مسائل حول هر موضوع نیز پوشش داده شده است. پیوست نوزدهم بحث کاهش قیمت تمام‌شده کالا و خدمات برخی از دستگاه‌های منتخب را مورد توجه قرار داده است. در این رابطه در دیوان محاسبات، برنامه‌ای تحت‌عنوان «نهضت کاهش قیمت تمام‌شده» تدوین شده که عملکرد 12دستگاه را در دست بررسی قرار داده است. پیوست بیستم و شاید مهم‌ترین پیوست نیز مربوط به آسیب‌شناسی بودجه است که با هدف اصلاح‌ ساختار بودجه تدوین شده است. اگرچه اصلاح ساختار، وظیفه دیوان محاسبات نیست، اما دیوان با این آسیب‌شناسی سعی داشته با ارائه پیشنهادهای تخصیصی و مبتنی‌بر آمار و ارقام در راستای اصلاح ساختار بودجه ایفای نقش کند.
فارغ از محاسنی که در وصف گزارش تفریغ بودجه به آن اشاره شد نکته قابل‌توجه درخصوص گزارش تفریغ بودجه سال1400 آن است که این‌بار پیش از موعد قانونی برای ارائه به مجلس آماده شده است. علاوه‌بر این، با یک بررسی اجمالی شاهد این مساله هستیم که گزارش‌ها در سال‌های گذشته حدود آذرماه آماده و به مجلس ارسال می‌شد که این تفاوت زمانی محسوس در آماده‌شدن گزارش تفریغ بودجه1400 نسبت به سال‌های گذشته را می‌توان نکته مثبتی دانست که در ادامه محاسن آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم. نمایندگان مجلس نیز بعد از اطلاع‌رسانی بذرپاش درخصوص آماده‌شدن گزارش تفریغ بودجه1400 برای ارائه به مجلس، در صفحات شخصی خود نسبت به توئیت رئیس دیوان محاسبات به واکنش پرداختند. در ادامه گزارش امروز «فرهیختگان» با چهار نماینده مجلس دراین‌باره به گفت‌وگو پرداخته‌ایم تا این مساله را از زاویه دید دیگر نمایندگان مورد بررسی قرار دهیم. این چهار نماینده در این گفت‌وگوها نکات قابل‌توجهی را مطرح کردند.
برای نمونه علی آذری، از نمایندگان خراسان‌رضوی با اینکه سرعت‌عمل دیوان محاسبات در آماده‌سازی گزارش تفریغ بودجه را خوب دانسته اما گفته است: «این تغییرات در عملکرد دیوان محاسبات کافی نیست و ما همچنان رفتارهای مناسبی در حوزه بودجه‌ریزی که منتهی به توسعه ملی شود، نداشته‌ایم. راهکار حل این مشکل از نظر من استقلال سازمان برنامه‌وبودجه است.» دیگر نماینده‌ای که در این راستا نظرش را با «فرهیختگان» در میان گذاشت محمدمهدی مفتح، نماینده مردم استان همدان در مجلس است. او بر دقت گزارش بودجه تاکید کرده و دراین‌باره معتقد است: «اگر ما دقت و سرعت را در تضاد با هم داشته باشیم، به‌نظرم دقت نسبت به سرعت ارجحیت دارد و هرچقدر گزارش دقیق‌تر باشد می‌تواند در اجرای صحیح بودجه به دستگاه‌های اجرایی کمک کند و همین‌طور به مجلس نیز کمک کند تا اصلاحات خود را اعمال کند. بنابراین اولین نکته به‌نظرم دقت در تنظیم گزارش است و البته قائدتا اگر سرعت هم داشته باشد و زودتر به دست افراد برسد، طبیعتا می‌تواند برای اتخاذ تصمیمات بعدی مفید واقع شود.» مورد دیگری که در گفت‌وگو با نمایندگان مورد بررسی قرار گرفت، روال و زمان بررسی گزارش تفریغ بودجه در مجلس است. جعفر قادری، نماینده استان فارس در مجلس در این زمینه به «فرهیختگان» گفت: «روال معمولا به این شکل است که این گزارش در دستور کمیسیون برنامه‌وبودجه قرار می‌گیرد، کمیسیون گزارش را بررسی و آن را به صحن ارائه می‌کند و همزمان با ارائه به صحن دراختیار مردم نیز قرار می‌گیرد.» مجتبی رضاخواه، نماینده مردم استان تهران در مجلس نیز به تاثیر مثبت گزارش زودتر از موعد دیوان محاسبات در روند اصلاح ساختار بودجه پرداخت و در راستای سخنان قادری درباره بازه‌ زمانی رسیدگی به این گزارش این‌گونه گفت: «این گزارش پروسه خودش را دارد، ابتدا باید به هیات‌رئیسه ارسال شود و آنها در دستورکار قرار بدهند. در مرداد این گزارش قرائت خواهد شد اما اینکه در کدام جلسه از این ماه باشد، هنوز تعیین نشده است.» در ادامه، متن این گفت‌وگوها درخصوص آماده‌شدن گزارش تفریغ بودجه سال1400 را می‌خوانید.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

کیفیت گزارش تفریغ بودجه با سرعت تنظیم آن تناسب دارد (لینک)

آماده شدن گزارش تفریغ قبل از تهیه لایحه بودجه به نوشتن بودجه ای دقیق تر کمک می‌کند (لینک)

فارغ از بررسی عامل سرعت در تفریغ بودجه ساختار بودجه نیازمند اصلاح است (لینک)

در تنظیم گزارش تفریغ بودجه دقت نسبت به سرعت ارجحیت دارد (لینک)