از «حس‌محوری» به «تبیین‌محوری» رسیده‌ایم

سیدمهدی موسوی‌تبار، خبرنگار گروه فرهنگ: برنامه‌سازی در ماه محرم الزامات و ویژگی‌هایی دارد. نگاه به کارکردها و مخاطبان هدف از ضرورت‌های برنامه‌هایی است که با این موضوع ساخته می‌شوند. اگر پس از مرگ صدام و بهبود روابط با عراق، امکان تصویربرداری از اماکن مذهبی نجف و کربلا بیشتر شد و برنامه‌ها صرفا منعکس‌کننده حال‌وهوا و جغرافیا بود اما در یکی دو دهه اخیر این فرم تغییر کرد و تبدیل به بستری برای بیان سبک زندگی و تبیین مفاهیم دینی شد. با مهدی زمانی که یکی از قدیمی‌ترین تهیه‌کننده‌های تلویزیون در حوزه برنامه‌های مناسبتی است در این حال و هوا گفت‌وگو کردیم و از برنامه‌های تازه‌اش گفت و همچنین تفاوت برنامه‌سازی محرمی در دهه‌های مختلف صحبت کردیم که در ادامه می‌خوانید.

خبر پخش برنامه تازه مناسبتی شما در شبکه سلامت در رسانه‌ها منتشر شده است، این برنامه‌ها قرار است تا چه زمانی ادامه پیدا کند و در ماه محرم هم ادامه خواهد داشت؟
پنجشنبه گذشته نخستین برنامه «یا شافی» روی آنتن شبکه سلامت رفت. این برنامه که در مرحله پخش آزمایشی قرار دارد، هفته آینده نیز به امید خدا پخش خواهد شد تا تمام نکات مربوط به تولید و پخش آن مورد بررسی قرار گرفته و ا‌ن‌شاءالله پخش رسمی آن از ماه ربیع‌الاول آغاز می‌شود.
موضوع این برنامه همان‌طور که از نام برنامه «یا شافی» برمی‌آید، توجه به کسانی است که بیشتر از بقیه با این اسم مبارک خداوند سروکار دارند؛ یعنی بیماران و کادر درمان. در این برنامه، بنا داریم فرصت زیارت از راه دور و تلویزیونی را برای بیمارانی که روی تخت بیمارستان‌ها هستند و همین‌طور کادر درمانی که فداکارانه در خدمت بیماران مشغول هستند را فراهم بیاوریم. آنها در تماس تصویری با برنامه به هرکدام از حرم‌های مطهر سیدالشهدا و حضرت ابالفضل العباس وهمین‌طور بین‌الحرمین که مایل هستند، ارتباط گرفته  همکاران ما در برنامه تصاویر آن را در قاب چشم زائر قرار می‌دهند.
با توجه به ارادت قلبی و رشته عاطفی عمیق و ناگسستنی میان ایرانیان با اهل‌بیت(ع) و مخصوصا امام حسین(ع) و قمر منیر بنی‌هاشم حضرت عباس(ع) تصور می‌کنیم این برنامه بتواند پل ارتباطی میان مشتاقان دورمانده از این ذوات مقدس، را برقرار کند. این امکان حاصل همکاری ما با حرم مطهر حضرت عباس(ع) و برنامه‌الکفیل است که بسیار مفتخر هستیم که امکان خدمت به زائران سیدالشهدا و حضرت ابالفضل از طریق برنامه یاشافی و عتبه عباسیه را پیدا کرده‌ایم.
به‌عنوان تهیه‌کننده این برنامه، تجربه موفقی در این زمینه و در برنامه دیگری به نام «یا کاشف‌الکرب» داشته‌ام. برنامه یا کاشف‌الکرب در سری جدید خود در شبکه حبیب و در جمعه شب‌ها پخش خواهد شد. البته امیدواریم این برنامه را هم در یکی از شبکه‌های سراسری پخش کنیم تا جمع بیشتری از عاشقان اباعبدالله از آن استفاده کنند.

چندین سال است که برنامه‌های مناسبتی تهیه می‌کنید و می‌دانید برنامه‌هایی که مخصوص محرم و امام حسین(ع) است مورد توجه خاص اهل‌بیت(ع) قرار می‌گیرد و کارهایش درست می‌شود و مردم هم دوست‌شان دارند اما قواعد برنامه‌سازی هم سر جای خودش است. درباره الگوهای برنامه‌سازی مناسبتی به‌طور خاص محرم صحبت کنیم. نسل‌ها عوض شده‌اند، مخاطبان در هر دهه متفاوت بوده‌اند اما علاقه و عشق به امام حسین ثابت مانده است. کیفیت برنامه‌ها کم و زیاد می‌شود ولی ثابت است. آدم‌ها با هر سبک زندگی وقتی محرم می‌شود، وقتی عاشورا می‌شود پای کار می‌آیند. چه تفاوتی میان برنامه محرمی ساختن در سال 1401 با دهه 70 و 80 دارد؟
بنده با توجه به سابقه کاری، قدیمی‌ترین برنامه‌ساز در حوزه عتبات هستم. درواقع بعد از سقوط صدام و در سال 2003 من و همکارانم به‌عنوان نخستین تیم برنامه‌ساز تلویزیونی به عراق رفتیم و نخستین برنامه‌ای که مربوط به اربعین حسینی بود را تهیه و پخش کردیم. بدیهی است که با گذشت ایام، شیوه‌های برنامه‌سازی هم دچار تغییرات شد. مثلا در ابتدا ما فقط می‌خواستیم حس‌وحال کربلا و نجف را منتقل کنیم. خیلی‌ها در حسرت زیارت بودند و با توجه به حضور صدام و سختگیری‌ها و مشکلات مختلف آن زمان، امکان زیارت برای عده‌‌ بسیار کمی فراهم بود. بعد هم که این مشکلات برطرف شد، مسائل دیگری پیش آمد. درنهایت با اوج‌گیری فعالیت‌های گروه‌های تکفیری، مشکلات امنیتی پیش روی زائران بود. در تمام این سال‌ها ما سعی داشتیم تا پلی ارتباطی میان عتبات و مردم باشیم. ابتدا با انتقال حال و هوای حرم‌های مطهر و بعد با طرح مسائل مربوط به سیره ائمه و الگوسازی زندگی شیعه حقیقی امیرالمومنین، تلاش کردیم به وظیفه خود عمل کنیم و قدردان لطف سیدالشهدا هستیم که ما را در این مسیر کمک کردند. چون همان‌طور که می‌دانید اهل‌بیت از زندگی ما ایرانی‌ها جدا نیستند.
 مردم همیشه پای کار اهل‌بیت هستند، نمونه اخیرش همین چند روز پیش و اجتماع باشکوه مردم تهران در جشن عید غدیر بود. همه دیدیم که چطور مردم خودجوش و فراتر از پیش‌بینی‌ها برای بزرگداشت این عیدالله الاکبر به خیابان‌ها آمدند.
مردم پای کار اهل‌بیت هستند و هیچ کسی نتوانسته این مردم را از اهل‌بیت جدا کند. اهل‌بیت نور واحد هستند و هیچ فرقی وجود ندارد. اما به‌طور سنتی ما مراسم محرم را خیلی مفصل و باشکوه برگزار می‌کنیم. برنامه‌سازی در دهه محرم هم حساسیت‌های بیشتری دارد و کار دشواری است. به‌ویژه که توقع مردم به حق و به درستی بالاتر هم رفته است. از طرفی مشکلات عدیده فرهنگی در جامعه داریم. بحث عفاف و حجاب و... وجود دارد. رسانه‌های بیگانه، شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای مجازی با شدت هرچه تمام‌تر تلاش می‌کنند که جوانان ما را از مسیر صحیح و درست منحرف کنند. یگانه راهی که می‌تواند جوانان ما را حفظ کند خط اهل‌بیت(ع) است. آشنایی با اهل‌بیت و مشی آنها جوانان ما را نگه می‌دارد. فرمایشی قریب به این مضمون از امام صادق(ع) وجود دارد که ایشان می‌فرمایند: «معارف ما را آن‌طور که است بیان کنید.» مردم دریافت می‌کنند و نیاز به تبلیغ نیست. اصلا نیازی نیست ما برای تبلیغ اهل‌بیت کار خارق‌العاده‌ای کنیم. کافی است به فرمایش معصوم، معارف را آن‌طور که هست؛ تبیین کنیم. اینکه مقام‌معظم‌رهبری از جهاد تبیین صحبت می‌کنند در تمام شئون مسلمانی و زیست ما صدق می‌کند.

یک نکته‌ای بیان کردید درباره زمانی که آقای کاظم احمدزاده به کربلا می‌رفت و فیلم می‌گرفت و مردم دوست داشتند و امکان رفتن کم بود و درنهایت حس‌وحال انتقال می‌یافت اما الان می‌تواند راهبر باشد. الان برنامه‌ها فارغ از فرمی که دارند، یک کارشناس و یک مجری دارد که درباره این هم می‌خواهم صحبت کنیم که این مدل خوبی است یا قابل تغییر است؟
ما در برنامه «در آستانِ خورشید» همواره طی این سال‌ها با توجه به نیاز مخاطب و شرایط جامعه تغییرات فرمی و ساختاری انجام دادیم و تلاش داشته‌ایم به روز و جذاب برنامه‌سازی کنیم. این اواخر هم یعنی بیشتر از یک سال است که تغییراتی در محتوا و ساختار انجام دادیم. برای مثال می‌توانم به برنامه‌ای که زمستان گذشته، در ایام فاطمیه ساختیم و پخش کردیم اشاره کنم. برنامه از حرم مطهر حضرت امیرالمومنین(ع) پخش زنده می‌شد. در این برنامه ما با محور حضرت صدیقه طاهره به فرزندان آخر‌الزمانی حضرت فاطمه(س) یعنی شهدا پرداختیم. ما خانواده شهدای مدافع حرم را که در سوریه به شهادت رسیدند، به این برنامه دعوت کردیم. برنامه ما افتخار این را داشت که میزبان این عزیزان باشد. ما آنها را در نقاط مختلف سوریه و به محل شهادت فرزندان‌شان بردیم. مساله‌ای که به گفته خود آن بزرگواران آرزوی آنها بود. ما صبر زینبی و تفکر مکتبی آنها را در قاب چشم مخاطب آگاه و دلباخته اهل‌بیت تصویر کردیم. این خانواده‌ها در برنامه زنده هم میهمان ما بودند. ما در آن برنامه به شیوه متداول کارشناس نداشتیم، بلکه راوی و خانواده شهدا را داشتیم. قبل از آن هم در ایام ولادت حضرت زینب، یا در ایام شهادت حضرت زینب هم چنین برنامه‌هایی داشتیم و به این سمت رفتیم. در ماه رمضان گذشته در شب‌های قدر هم برنامه را با چیدمان دیگری طراحی کردیم. مستند ساخته و پخش کردیم و عملا بحث گفت‌وگومحور و قسمت گفت‌وگومحوری برنامه را کم کردیم. برای ایام دهه محرم پیش رو مستند بسیار جذابی را در سوریه، عراق و ایران تهیه کردیم که در خلال برنامه «در آستانِ خورشید» هر شب پخش می‌شود که کار نو و جذابی است. اجازه دهید، بیشتر چیزی نگویم تا بیننده خود، ببیند و قضاوت کند. البته همچنان برخی بینندگان اصرار دارند حتما کارشناس در برنامه حضور داشته باشد. برخی از بیننده‌های ما پاسخ برخی از سوالات خود را از کارشناس برنامه می‌گیرند. کارشناس باید باشد اما نسبت استفاده از کارشناس مذهبی و فرمت‌های دیگر باید تغییر کند. به‏هرحال نشر و سلیقه همه مخاطبان برای ما اهمیت دارد. ما در آستانِ خورشید 5-4 سالی است که یک محور اساسی داریم که آن هم امام‌شناسی است. ما در مضمون و محتوا روی این خط حرکت می‌کنیم که امام زمان را چطور بشناسیم، ولی‌فقیه را چطور بشناسیم. اخیرا هم براساس فرمایش مقام‌معظم‌رهبری که تاکید داشتند به بحث امیدآفرینی در جامعه بیشتر توجه شود؛ ما هم مبحث امید و انتظار را پررنگ‌تر از قبل کردیم و این موضوع را هم ذیل امام‌شناسی تعریف کردیم. درواقع محتوا و بحث‌های کارشناسی که در برنامه ما تولید می‌شود، با این محورها و با توجه به مسائل روز و خط اساسی جهاد تبیین پیش می‌رود. روزبه‌روز هم این تکمیل‌تر می‌شود. البته معترفیم که اگر قدرتمندترین برنامه‏سازهای دنیا در حوزه‌های مختلف جمع شوند و یک ید واحده شوند هم نمی‌توانند در شأن اهل‌بیت برنامه بسازند. چون شأن و جایگاه اهل‌بیت بسیار وسیع و بزرگ و بسیار فراتر از عقول ماست. لکن از باب وظیفه ما تلاش خودمان را می‌کنیم. آگاهیم که لیاقت اینکه برنامه برای اهل‌بیت بسازیم را نداریم و این انجام وظیفه هم لطفی است که خود اهل‌بیت بر ما داشته و اجازه می‌دهند لنگان لنگان حرکت کنیم. شأن اهل‌بیت خیلی بالاتر از این است که امثال من بخواهند، برای ایشان برنامه‌سازی کنند.

به نظر من قوی‌ترین برنامه‌سازها هم بیایند اعتقاد دارند روزی آدم‌هاست که برای اهل‌بیت و امام حسین برنامه بسازند.
این لطف اهل‌بیت است. من فرمولی دارم. من وارد حرم می‌شوم می‌گویم دست من خالی است. شما دست من را بگیرید. وقتی اهل‌بیت دست ما را می‌گیرند، به نوعی می‌گیرند که هرچه تلاش کنیم نمی‌توانیم خود را رها کنیم. اگر اهل‌بیت نظر به برنامه نکنند برنامه دیده نمی‌شود و جایگاه خود را پیدا نمی‌کند. در آستانِ خورشید این افتخار را داشت که پیاده‌روی اربعین را برای اولین بار به تصویر کشید. این فضایی که الان می‌بینید قبلا نبود. خیلی‌ها چیزی درباره مراسم پیاده‌روی اربعین نمی‌دانستند. روز اربعین ساعت دو بعدازظهر شهر کربلا باز می‌شد و مردم برای زیارت کربلا می‌رفتند. سال اول 6 روز مانده به اربعین کار را شروع کردیم، از نجف به کربلا و بعد جنوب عراق و چند سالی است از بصره پوشش رسانه‌ای پخش زنده پیاده‌روی را شروع می‌کنیم. الان الحمدلله فضای بسیار خوبی ایجاد شده است. بخشی از آن به دلیل رسانه و قدرت آگاهی‌بخشی آن است. مطمئنا عنایت ویژه حضرت حجت و اباعبدالله هم بود که این فضا طوری شده که دنیا را تحت تاثیر قرار داده است. ما با همین زوار اباعبدالله قدرت‌نمایی می‌کنیم، ما نیاز به سلاح نداریم، سلاح ما همین عشق به اهل‌بیت است، سلاح ما شور حسینی است که در اربعین نمایش داده می‌شود. دنیا از اربعین ما می‌ترسد، دنیا از محرم ما می‌ترسد. ما در برابر دشمن، نیاز به اسلحه نداریم. اسلحه ما عشق و دلدادگی به اهل‌بیت و اباعبدالله(ع) است. این خروجی رسانه درست است. اگر رسانه‌ای درست برنامه‌ریزی کند خروجی این می‌شود. الان با یک برگ آن یعنی اربعین با دنیا حرف می‌زنیم. تصور کنید این جمعیت چند میلیونی سمت اسرائیل بروند، هیچ کاری هم نکنند، فقط به سمت مسجدالاقصی بروند. شوخی نیست. حتما مشرف شده‌اید و به دفعات دیده‌اید که چه شکوهی دارد و اصلا خستگی را در این جمعیت نمی‌بینید. من نمی‌توانم کلمه‌ای برای این پیدا کنم. قبلا می‌گفتم این جمعیت مثل فرزندی است که به سمت مادر خود حرکت می‌کند و الان می‌گویم خیلی فراتر از این تعبیر است. حسی است که فقط خدا می‌تواند در دل بنده قرار دهد و خدا می‌فهمد این حس چیست و نمی‌توانیم این را بیان کنیم. این خروجی محبت به اهل‌بیت است که در اربعین می‌بینیم. متناسب با این بخواهید برنامه بسازید کار سختی است. اگر اهل‌بیت کمک نکنند و خود اهل‌بیت هدایت نکنند کار نمی‌گیرد. فقط و فقط اهل‌بیت باید هدایت کنند. با خود اهل‌بیت باید معامله کنید. آنها به دشمنان خود رحم می‌کردند، ما که دشمن نیستیم، دست ما را گرفته‌اند و به نوعی از خطاهای ما می‌گذرند. باید سعی کنیم این خطاها را کم کنیم تا دوست واقعی برای مسیر اهل‌بیت(ع) باشیم.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

برنامه استعدادیابی مداحی؛ کار جدید تلویزیون برای محرم؟ (لینک)

هشت قاب کردن تلویزیون در روز عاشورا به درد مخاطب نمی‌خورد (لینک)