عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: ماه محرم در فرهنگ دینی و آیینی کشورمان دهه‌های عزاداری بر مصائبی است که بر امام حسین(ع) و اهل‌بیت(ع) گذشته است. در ۱۰ روز اول این ماه که به روز عاشورای حسینی ختم می‌شود، هیات و دسته‌های عزاداری به راه می‌افتند و سراسر کشور رنگ‌وبوی محرم می‌گیرد. در روزهای باقی‌مانده تا آغاز ماه محرم، کم‌کم مردم به‌طور سنتی خود را آماده برپایی مراسم عزاداری می‌کنند؛ چیزی که ریشه در یک فرهنگ بیش از هزار و ۳۰۰ ساله دارد. با اینکه مردم براساس آموزه‌های فرهنگی و خودجوش فرهنگ عاشورا را پاس می‌دارند و برای غنی‌تر شدن مراسم عزاداری هزینه می‌کنند، اما در این میان باید از وظیفه رسانه ملی هم بگوییم. رسانه‌ای که یک‌زمان با شروع محرم، سریال‌ها و برنامه‌های ترکیبی را تدارک می‌دید، اما در مقابل چندسالی است که نبود آثار نمایشی متناسب با دهه اول ماه محرم، باعث شده تلویزیون مثل همیشه سراغ سریال «مختارنامه»، ساخته داوود میرباقری برود. مختارنامه هرسال در قالب بازپخش کامل سریال یا پخش گزیده در قالب مینی‌سریال یا حتی پخش فیلم سینمایی از شبکه‌های سراسری تلویزیون میهمان ‌خانه‌های مردم می‌شود. دهه 80 و اوایل دهه 90، ماه محرم که می‌رسید تلویزیون از قبل برنامه‌ریزی‌هایش را انجام می‌داد. سریال‌ها از چندماه قبل کلید می‌خوردند تا برای روزهای محرم آماده باشند. محتوای سریال‌ها با توجه به اینکه از مدتی قبل برنامه‌ریزی‌شده بود، برای مخاطب جذابیت داشت و نمی‌توانست چشم از صفحه تلویزیون بردارد. در گزارش امروز به بهانه ورود به ماه محرم طی روزهای آتی سراغ این رفتیم که تلویزیون علاوه بر سریال‌های قدیمی، چه برنامه‌هایی را برای امسال پیش‌بینی کرده است؛ که فقط به «معلی» و «مخاطب خاص» رسیدیم که به‌صورت ویژه قرار است برای محرم تولید شوند. البته این را هم باید بگویم که بسیاری از شبکه‌ها همچنان از برنامه‌ای که قرار است در این ایام پخش کنند، اطلاعی نداشتند.

   معلی و کشف استعداد مداحی
برنامه معلی را باید یکی از برنامه‌هایی دانست که شاید بتواند در مداحی، کارهای جدیدی را انجام بدهد. چندوقت پیش بود که سعید ستودگان، تهیه‌کننده این ویژه‌برنامه که در محرم و صفر از شبکه سه سیما پخش خواهد شد، درباره این ویژه‌برنامه مناسبتی گفت: «ویژه‌برنامه متفاوتی را در ماه‌های محرم و صفر سال ۱۴۰۱ روی آنتن شبکه سه سیما خواهیم برد و ویژه‌برنامه‌ معلی با قاب‌هایی از آیین‌های عاشورایی و عزاداری نواحی و اقوام استان‌های مختلف کشور برای امام حسین(ع) خواهد بود. در این ویژه‌برنامه، عزاداری‌های نواحی، استان‌ها، اقوام و گویش‌های مختلف ایرانی و همچنین جهان اسلام به‌تصویر کشیده می‌شود. این برنامه با حضور مداحان شاخص و پیشکسوتان و خادمان هیات‌های مذهبی کشور تولید می‌شود.»
خیلی‌ها معتقدند برای مداحی نباید استعدادیابی کرد و این استعدادیابی‌ای که منجر به رقابت شود، نباید در عرصه مداحی اتفاق بیفتد اما ستودگان با اشاره به اینکه معلی برنامه استعدادیابی در حوزه مداحی نیست، می‌گوید: «برخی ممکن است گمان کنند که این برنامه یک برنامه استعدادیابی در حوزه مداحی است که در پاسخ باید گفت هیچ‌گونه رقابتی در این برنامه بین شرکت‌کنندگان وجود ندارد و صرفا برای عرض ارادت به مقام امام حسین(ع) تولید می‌شود.»
اما درمورد اینکه چرا اسم برنامه را معلی انتخاب کردند، او می‌گوید: «نام معلی به معنی برافراشته و بلندمرتبه برای این برنامه در نظر گرفته شده که یادآور عتبات‌عالیات کربلا به‌عنوان میعادگاه عاشقان و دلدادگان حسینی است.»
این برنامه نگاهی به برنامه «وجیها بالحسین» دارد که از شبکه کربلا پخش می‌شود، سه داور آن مهدی رسولی، مجید بنی‌فاطمه و سعید حدادیان هستند که قرار است در آن مداحی‌ها را بشنوند و در موردشان صحبت کنند. این تجربه چون برای اولین بار اتفاق می‌افتد باید دید چقدر می‌تواند در دل مخاطب جا باز کند و موفق باشد.

  مخاطب خاص و کربلا
از سال ۹۵ برنامه‌ای با نام «مخاطب خاص» از کربلای معلی به‌صورت مستقیم روی آنتن شبکه سه رفت؛ برنامه‌ای که حال‌وهوای بسیار خاص و متفاوتی را برای مخاطبان به ارمغان آورد و آنها را با خودش همراه کند. یک دلیل جذابیت این برنامه را باید اجرای رسالت بوذری دانست که با آن تسلط و با زبانی ساده‌دل مردم را نزدیک به امام حسین(ع) می‌کند.
او خودش در مورد این برنامه و اقبال مخاطبان نسبت به آن می‌گوید: «مخاطب خاص گریزگاه خوبی برای آدم‌های خسته است و می‌تواند حال خوبی را برای بسیاری ایجاد کند، زیرا امام حسین(ع) برای بسیاری از ما مردم دلیل وفاق است. ما سعی می‌کنیم در برنامه ضمن اینکه به قواعد زبان معیار وابسته باشیم و روایات و مفاهیم عمیق را مطرح کنیم، اما ساده حرف بزنیم.»
امسال هم قرار است مخاطب خاص از کربلا میهمان‌ خانه‌های مردم باشد، رسالت بوذری معتقد است مخاطب خاص با کربلا معنا پیدا می‌کند و از زمانی می‌گوید که کرونا باعث شد نتوانند سفری به کربلا داشته باشند و می‌گوید: «مخاطب خاص نباشد، دق می‌کنم»، این جمله محصول یک هجران و فراق چندماهه بود. وقتی به‌خاطر کرونا نتوانستیم کربلا برویم و برنامه «مخاطب خاص» را روی آنتن ببریم، هر شب‌جمعه خانواده‌ام از دستم عاصی می‌شدند. تا جایی که به من می‌گفتند یا خودت برو حضرت عبدالعظیم یا با هم برویم زیارت حضرت، حتی تصویر کربلا را نمی‌توانستم ببینم. واقعا این را می‌گویم کربلا رفتن یک مساله است، اما فراغ و هجران افتادن بین سفر کربلا مساله دیگری است.
گفت: بیچاره آن که حرم را ندیده/ بیچاره‌تر آن که دید کربلاتو، یعنی کسی که نرفته تکلیفش روشن است، اما وقتی رفتی و امکان رفتن برایت نباشد حالت دیدنی می‌شود. به امام حسین(ع) عرض کردم که (آقا) شما راهی را باز کردید که همه‌اش از لطف شما بوده و من ذره‌ای با همه وجودم خودم را قابل نمی‌دانم، خواهش می‌کنم نظر عنایت‌تان را برنگردانید، چون دیگر از ما چیزی باقی نمی‌ماند. گفت: ای خدا این وصل را هجران مکن/ سرخوشان عشق را نالان مکن...»
مطمئنا برنامه برای این ماه ساختن باید دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی باشد، رسالت بوذری در مورد این موضوع می‌گوید: «شما ببینید قصه زهیر، چقدر ظرفیت سینمایی دارد؟ ماجرای مردی که هرجا امام حسین(ع) خیمه می‌زد او سمت دیگری خیمه می‌زد. اصلا نمی‌خواست با امام حسین(ع) چشم در چشم شود. تاریخ هیچ‌وقت ننوشته در دقایقی که امام به خیمه زهیر می‌روند و با او هم‌کلام می‌شوند چه اتفاقاتی ردوبدل می‌شود. تاریخ ما را از این عبارت‌ها و اتفاقات محروم کرده که بدانیم امام حسین(ع) چه فرمایشی به زهیر داشتند که او دگرگون می‌شود تا جایی که نزد همسرش می‌رود و می‌گوید من حسینی شدم و اتفاقات دیگری که بخشی از آن را در سریال مختارنامه دیدیم. این اتفاق و حادثه بزرگ و درس‌آموز، ظرفیت سینمایی ندارد؟
چند سال از ساخت و پخش مختارنامه می‌گذرد، با وجود ایرادها و نقاط ضعفی که در این سریال وجود داشته، به‌نظر من این مجموعه تلویزیونی شاهکار است. چه کسی واقعا مرد میدان است که دوباره سریالی همچون مختارنامه بسازد. همچنان سیدداود میرباقری به‌میدان می‌آید و مشغول ساخت سریال «سلمان فارسی» است. مطمئنا او کارگردانی است که روی اعتقادات شیعه حساسیت دارد. زمانی سریال «امام علی(ع)»، سال‌های بعد «معصومیت ازدست‌‌رفته» و مختارنامه و حالا سلمان فارسی. می‌خواهم بگویم کم گذاشتیم؛ محرم به محرم سراغ مقتلی برویم که اگر برویم کسانی که اهل ذوق و فهم و ادراک مفاهیم عاشورایی‌اند، حقیقتا بستر دراماتیک داستان‌های امام‌حسین (ع)، کربلا و واقعه عاشورا پهن است. هر استفاده‌ای به‌لحاظ هنری و بصری امکانش وجود دارد؛ چه بخواهید تئاتر روی صحنه ببرید، چه فیلم سینمایی بسازید، چه سریال و برنامه ترکیبی همه فراهم است، فقط باید به‌میدان رفت و این مفاهیم را به بهترین شکل به نمایش گذاشت.»

در این رابطه بیشتر بخوانید:

هشت قاب کردن تلویزیون در روز عاشورا به درد مخاطب نمی‌خورد (لینک)

از «حس‌محوری» به «تبیین‌محوری» رسیده‌ایم (لینک)