جام‌جهانی قطر؛ فرصتی برای توسعه صنعت میگوی ایران

پدرام جدی، پژوهشگر: جام‌جهانی قطر اولین جام‌جهانی است که یک کشور از جهان عرب آن را میزبانی می‌کند و بعد از سال 2002 دومین حضور جام‌جهانی فوتبال در آسیاست. مسابقاتی که بعد از دوران همه‌گیری ویروس کرونا و قرنطینه‌ها و تعطیلی‌های ناشی از آن مطابق آخرین پیش‌بینی‌ها به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات جهان شاهد حضور حدود 7.1 میلیون نفری فوتبال‌دوستان از سرتاسر جهان خواهد بود. کشور قطر با جمعیت تقریبی 8.2 میلیون نفری عمده محصولات خود مانند ماشین‌آلات، وسایل نقلیه، مواد شیمیایی و مواد غذایی را از کشورهای آمریکا، فرانسه، انگلیس، چین و هند تامین می‌کند. با این وجود مزیت همسایگی ایران با قطر و وجود روابط حسنه بین دو کشور فرصت طلایی را برای کشور ایران از جنبه‌های مختلف مرتبط با گردشگری ایجاد می‌کند. کمتر از 5 ماه به شروع این رخداد بزرگ بین‌المللی در نزدیکی آب‌های خلیج‌فارس باقی‌ مانده و کشور ایران به‌عنوان یکی از فعالان عرصه آبزی‌پروری باید توجه ویژه‌ای به این مساله داشته باشد.
رشد فزاینده جمعیت در جهان و نیاز پروتئینی بشر راهکارهایی را برای تامین این منابع غذایی می‌طلبد. یکی از بهترین منابع پروتئینی آبزیان است که به همین منظور فعالیت‌های شیلاتی می‌تواند جایگاه ویژه‌ای را در تولید این منابع موردنیاز داشته باشد. افزایش تولید آبزیان جز با افزایش آبزی‌پروری میسر نخواهد بود زیرا میزان صید آبزیان در دو دهه اخیر تقریبا ثابت بوده یا افزایش اندکی را داشته است که این مساله باتوجه به رشد جمعیت و تقاضا، نیاز به آبزی‌پروری را بیشتر نشان می‌دهد.
میگو یکی از منابع غذایی غنی دریایی است که به دلیل دارا بودن مواد مغذی ضروری مانند کلسیم، ید، ویتامین D و B3، روی، پروتئین و اسیدهای چرب امگا۳ و... به‌طور فزاینده‌ای در سبد غذایی مردم جهان قرار گرفته است و تقاضای روزافزون آن موجب توسعه پرورش آن در بسیاری از کشورهای جهان شده است.
درحال حاضر کشور ایران دارای ظرفیت‌هایی مثل وجود بیش از 180هزار هکتار اراضی مستعد پرورش میگو در سرتاسر سواحل جنوبی و شمالی کشور است. قیمت‌ مناسب این محصول در بازار جهانی و برخی مزیت‌های نسبی آن در کشور و از طرفی از بازار مصرف مناسب در کشورهای همسایه به‌خصوص کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و کشورهای روسیه، قزاقستان، کره‌جنوبی، ویتنام، مالزی، ترکیه و مصرف‌کننده بزرگی چون کشور چین و برخی کشورهای اروپایی(به‌عنوان مشتری‌های نیمه‌فعال) برخوردار است. از طرفی کارشناسان، فارغ‌التحصیلان و افراد متخصص قابل‌توجهی در حوزه شیلات و به‌خصوص پرورش میگو وجود دارد که سرمایه‌های انسانی و ارزشمند کشور هستند. همچنین ظرفیت مناسب کارخانه‌های تولید مواد اولیه، خوراک میگو، فرآوری، بسته‌بندی و بستر صادرات ازجمله مواردی است که می‌تواند ظرفیت‌های داخلی را بالفعل کند. باتوجه به گزارش‌ها کشور ایران در سال1400 تنها با بهره‌برداری از حدود 14هزار هکتار از اراضی موجود در 900 قطعه مزرعه به تولید 58 هزارتن میگوی پرورشی به ارزش تقریبی290میلیون دلار دست ‌یافت که نشان‌دهنده ظرفیت بالای تولید میگوی پرورشی در کشور و مغفول ماندن بخش زیادی از پتانسیل موجود است. باتوجه به فعالیت‌های موجود تولید حدود 70 هزارتن میگوی پرورشی در سال 1401 قابل پیش‌بینی است.
درخصوص اهمیت جایگاه میگوی پرورشی در آبزی‌پروری کشور باید به این نکته نیز توجه کرد که براساس گزارش روابط‌عمومی سازمان شیلات ایران به نقل از رئیس اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران در سال 1399 علی‌رغم مشکلات مربوط به کرونا صادرات 125 هزار تن محصولات شیلاتی به ارزش500 میلیون دلار انجام شد که از این میزان 29 هزار تن (بخشی از محصول تولیدی مزارع پرورش میگو) مربوط به صادرات میگوی پرورشی به ارزشی بالغ ‌بر 145 میلیون دلار بود که 29 درصد کل ارزش صادرات شیلاتی کشور را نشان می‌دهد که هرساله روند صعودی را داراست.
در همین راستا کشور ضروری است در سال جاری ضمن توجه ویژه به مسائل بهداشتی پرورش میگو و تولید ایمن و به‌دوراز آلودگی و بیماری، به توسعه فرآوری و بسته‌بندی به‌منظور برندسازی میگوی پرورشی خود بپردازد. انجام فرآوری و بسته‌بندی‌های متنوع متناسب با نیاز و ذائقه و سلیقه مصرف‌کنندگان کشورهای مختلف جهان منجر به کسب سود بیشتر یا به‌اصطلاح خلق ارزش‌افزوده (چندین برابری) می‌شود. این اقدام به‌طوری کلی می‌تواند علاوه‌بر اشتغالزایی بالا، کمک به برند‌سازی موثر، باعث ارزآوری بیشتر و استفاده بیشتر از محصولات تولیدی شود.
یک یا چند شرکت بسیار قدرتمند و تخصصی در زمینه‌ فرآوری و بسته‌بندی میگو می‌توانند با توجه به نیاز مشتری اقدام به جمع‌آوری تخصصی میگو کرده و میگوی پرورشی مزارع ایران را با بهترین کیفیت و ثبت برند وارد بازار ناشی از جام‌جهانی قطر کنند تا علاوه‌بر مزیت‌های ذکرشده به بازاریابی بهتر میگوی پرورشی ایران کمک کنند. همزمان با این اقدام توجه بیشتر به توسعه صنعتی و بهبود زیرساخت‌ها و افزایش بهره‌وری و راندمان تولید میگو در کشور به‌منظور استفاده بهتر از ظرفیت‌های موجود برای پاسخگویی به تقاضای قابل پیش‌بینی آتی ضروری است. همچنین توسعه پرورش میگو منجر به بهره‌برداری بهینه از آب دریا و اراضی شوره‌زار و با محدودیت زهکشی و غیرقابل استفاده برای سایر فعالیت‌های تولیدی، اشتغالزایی مولد در مناطق محروم، کاهش مهاجرت و تثبیت جمعیت، افزایش ضریب امنیت و اقتدار ملی در مناطق مرزی(پدافند غیرعامل)، توسعه اقتصادی و فرهنگی مناطق محروم ساحلی، امکان جذب سرمایه‌های خارجی، امکان توسعه همساز با محیط‌زیست، توسعه صادرات محصولات شیلاتی و کسب درآمد ارزی، امنیت غذایی و تولید پروتئین و کاهش فشار صید بر ذخایر دریایی می‌شود.
متاسفانه علی‌رغم ظرفیت‌های ذکرشده بخش زیادی از پرورش میگوی ایران به‌صورت سنتی با حداقل ظرفیت مزارع(میانگین تولید 4 تن در هکتار) صورت می‌گیرد که اصلاح این روند و نیل به سمت افزایش بهره‌وری و تولید(تولید 6 تا 20 تن در هکتار) نیازمند توجه به توسعه فناوری و حرکت به سمت تولید صنعتی است که لازمه آن فرهنگ‌سازی، تکمیل و بهبود زیرساخت‌های موردنیاز، ایجاد مشوق‌ها و تسهیلات مناسب، فراهم‌سازی بستر مناسب، جذاب و مطمئن برای سرمایه‌گذاران خصوصی داخلی و خارجی برای حرکت به سمت تولید به‌وسیله تجهیزات و امکانات روز دنیا، به‌صورت متراکم و باکیفیت بالا در کنار فرآوری و بسته‌بندی مناسب و درنهایت کسب ارزش‌افزوده و سودآوری بالا است. در صورت اصلاح روند فعلی و انجام اقدامات ذکرشده بدون توسعه سطحی اراضی پرورش میگو، راندمان تولید حداقل سه برابر افزایش پیدا می‌کند که به همان میزان شاهد افزایش ارزآوری خواهیم بود.  همان‌طور که اشاره شد صنعت پرورش میگو، صنعتی ارزآور و دارای مزیت اقتصادی بالا است که در صورت غفلت و کم‌توجهی، رقیبان میگوی پرورشی ایران در حاشیه خلیج‌فارس پیش از تثبیت برند میگوی ایران در منطقه و جهان که لازمه آن استفاده از فرصت‌های مختلف برای بازاریابی مناسب (مثل فرصت طلایی جام‌جهانی قطر) و توزیع میگوی باکیفیت با بسته‌بندی‌های استاندارد است، بازارهای بزرگ موجود را تصاحب می‌کنند و فرصت طلایی موجود از دست خواهد رفت. لذا توجه به این صنعت به‌عنوان یکی از صنایع مهم و ارزآور لازم و ضروری است.