چرا روس‌ها دنبال پهپاد ایرانی هستند؟

گاهی اوقات توانایی‌های زیاد می‌توانند اشتباهات را رقم بزنند. این مساله در حوزه نظامی می‌تواند گریبانگیر کشورهایی شود که از فناوری‌های بالایی نظامی برخوردارند. روسیه دارای صنایع نظامی بی‌بدیلی در جهان است و در این حوزه از سنت‌هایی علمی‌ای بهره می‌برد که دیگر کشورها فاقد آن هستند. با این حال فناوری‌ها برای مورد استفاده قرار گرفتن در میدان جنگ نیاز به انطباق با آن را دارند. به‌عنوان مثال تانک با وجود پیشرفته‌بودن در مناطق کوهستانی یا نیمه‌کوهستانی چندان به‌کار نمی‌آید. روسیه در جنگ اوکراین به‌ویژه در حوزه هوایی دچار مشکلاتی پیرامون «انطباق تسلیحات با میدان نبرد» شده است. به‌عنوان مثال روسیه به‌شدت بر جنگنده‌های خود استوار است. یک جنگنده سوخو-30، 21.9متر طول و 14.7متر طول بال و 6.3متر ارتفاع دارد. مساحت بال‌های این جنگنده به 62مترمربع می‌رسد. وزن خالی آن 18تن و بیشترین وزن پرواز آن 26تن است. این جنگنده که 60میلیون‌دلار قیمت دارد، حامل دو خلبان بوده که آموزش هرکدام چندین میلیون‌دلار آب خورده است. هزینه پرواز هر ساعت این جنگنده نیز چند هزاردلار است و در ماموریت‌های بیشتر از دو ساعت نیز به‌کار نمی‌رود؛ به‌عبارت دیگر، مداومت پروازی پایینی دارد. روس‌ها در حوزه پهپادی به‌جای تمرکز بر پهپادهای تاکتیکی به‌سمت ساخت پهپادهای سنگین سوخو اس-۷۰ اوختونیک حرکت کرده‌اند که تقریبا همانند یک جنگنده است. آنها برای شناسایی خطوط شناسایی دشمن از یک جنگنده گرانقیمت، حامل نیروی انسانی بسیار ماهر، پرخرج از نظر هزینه پرواز و با مداومت پروازی به‌شدت پایین استفاده می‌کنند که توسط سامانه‌های پدافند هوایی در هر سه نوع رهگیری، به‌آسانی مورد شناسایی قرار می‌گیرند. نخست آنکه جنگنده‌ها به‌دلیل ابعاد بزرگ‌شان توسط رادارها به‌آسانی شناسایی شده و به‌آسانی مورد قفل راداری برای شلیک موشک قرار می‌گیرند.دوم آنکه جنگنده‌ها به‌دلیل استفاده از موتورهای بزرگ و پرحرارت‌شان به‌آسانی توسط سامانه‌های حرارت‌یاب شناسایی می‌شوند. سوم نیز به استفاده جنگنده‌ها از رادارهایشان برای شناسایی جنگنده‌ها و اهداف زمینی بازمی‌گردد. رادارهای موسوم به غیرفعال، این وظیفه را دارند که با جذب امواج راداری محل ارسال تشعشات راداری را شناسایی کنند؛ اقدامی که در آن جنگنده‌ها به‌دلیل استفاده از رادار قابل کشف می‌شوند. درمقابل اما پهپادها قیمتی بسیار پایین‌تر از جنگنده‌ها دارند و گاهی یک‌دهم قیمت یک جنگنده را دارند. در پهپادها به‌دلیل کنترل از راه دوربودن، جان نیروی انسانی نیز در خطر قرار نمی‌گیرد و ازسوی دیگر هزینه آموزش نیروهای کنترل‌کننده پایین‌تر از خلبانان یک جنگنده است. همچنین پهپادها از موتورهای پیستونی یا توربوپراپ بهره می‌گیرند که از سوخت کمتر و ارزان‌تری استفاده می‌کنند که این امر هزینه‌های پرواز را به‌شدت کاهش داده و می‌تواند به افزایش مداومت پروازی حتی تا 48ساعت منجر شود. به‌دلیل ابعاد کوچک پهپادها، ارتفاع پروازی پایین و همچنین سرعت کم‌شان به‌سختی و صرفا از فاصله نزدیک توسط رادارها قابل شناسایی هستند. باید توجه داشت گاهی رادارها یک هدف را شناسایی می‌کنند اما موشک پدافند هوایی برای رهگیری و ساقط‌کردن هدف نمی‌تواند روی آن قفل راداری انجام دهد. در نوع دوم پهپادها حرارت کمتری نسبت به جنگنده‌ها تولید می‌کنند که رهگیری آنها توسط سامانه‌های حرارت‌یاب نیز دشوار است. سوم نیز به‌دلیل بهره‌گیری پهپادها از سامانه‌های اپتیکی یا رادارهای «روزنه ساختگی»، آنها توسط رادارهای غیرفعال قابل شناسایی نیستند. رادارهای روزنه ساختگی به‌دلیل مورد استفاده قرار گرفتن در حوزه شناسایی عوارض زمینی و نقشه‌برداری از سطح آن، در محدوده‌ای کوچک عمل می‌کنند که باعث می‌شود رادارهای غیرفعال نتوانند آن را شناسایی کنند. این مساله نشان می‌دهد تسلیحات روسیه علی‌رغم بهره‌بردن از فناوری بالاتر، از لحاظ نظری با برخی صحنه‌های میدان نبرد انطباق ندارند.

  پهپادهای ارزان و کم‌هزینه
ایران به‌دلیل شرایطش که شامل تحریم‌های گسترده و منابع مالی محدود است عموما مجبور می‌شود خود دست به طراحی سلاح بزند. این سلاح‌ها البته باید قیمت کمی داشته باشند. محدودیت‌های ایران درکنار انگیزه تهران برای برطرف‌کردن نیازهایش باعث شده پهپادهایی کارا ولی ارزان‌قیمت متولد شوند و پا به میادین نبرد بگذارند.
محدودیت‌های مالی و تهدیدات بسیار زیاد حتی باعث ‌شده موضوع هزینه پرواز نیز درکنار هزینه ساخت برای ایران اهمیت زیادی داشته باشد، به همین دلیل پهپادهای ایران از سوخت‌هایی نه‌چندان پیچیده مانند «بنزین سوپر» بهره می‌گیرند. این مساله نشان می‌دهد هزینه پرواز پهپادها صرفا چندده‌دلار دربرابر چندهزاردلار برای جنگنده‌ها است.

  پایداری در محیط تحریمی
ایران همانند بسیاری از کشورها تولیدکننده هرگونه قطعه صنعتی نیست و لاجرم دست به واردات آنها می‌زند. با توجه به تحریم‌های گسترده علیه ایران به‌ویژه در حوزه نظامی و البته الزام ایران به تامین نیازهایش، تهران از بازارهای جهانی آن‌دسته از کالاهایی را برای ساخت تسلیحات وارد می‌کند که به‌وفور قابل دستیابی هستند. از این‌رو حتی تشدید تحریم‌ها نیز آسیبی به جریان ساخت تسلیحات ایران وارد نمی‌کند بلکه تسلیحات تولیدشده به‌دلیل بهره‌گیری از قطعات ساده و در دسترس هزینه پایینی نیز دارند.

  سرعت بالای تحویل به مشتری
تسلیحات ایران به‌دلیل سادگی، بهره‌بردن از طراحی مناسب و قیمت پایین می‌توانند به‌سرعت وارد تولید انبوه شوند. ازسوی دیگر ویژگی‌های چنین سلاح‌هایی باعث‌شده ایران خود نیز همواره تعداد زیادی از آنها را در انبارهای خود داشته باشد و بلافاصله پس از مواجهه با درخواست فوری یک مشتری به‌سرعت آنها را به مقصد ارسال کند.

قبول ریسک و شجاعت در تحویل به مشتری
ایران همواره نشان داده است در سخت‌ترین و دشوارترین شرایط می‌تواند تسلیحات را به مشتریان و متحدان خود برساند. این موضوع به‌ویژه در ونزوئلا مشهود است که ایران یک کشور را در حیاط‌خلوت آمریکا به انواع سلاح‌های پیشرفته ازجمله پهپادهای مهاجر-2 و مهاجر-6 مسلح کرده است.

  بدون شرایط بودن فروش
غرب به‌آسانی تسلیحات خود را به کشورهای مرتجعی مانند عربستان‌سعودی و بحرین تحویل می‌دهد اما با این وجود که قوانین حقوق بشری مانعی در مسیر ارسال تسلیحات سعودی نیستند؛ آمریکا برای فروش تسلیحات خود شرط و شروط‌های سیاسی گسترده‌ای را مطرح می‌سازد تا بتواند امتیازات گسترده‌ای را از کشور خریدار کسب کند.
این درحالی است که ایران برای فروش تسلیحات خود شرط و شروط خاصی را برای کسب امتیازات خارج از عرف مطرح نمی‌سازد.

  کیفیت بالا و بهره‌گیری از فناوری متعادل‌کننده
ایران به‌وضوح نسبت به جبهه دشمنانش از سطح فناوری پایین‌تری برخوردار است. چنین موضوعی باید باعث شود آنها بتوانند با استفاده از قابلیت‌های جنگ الکترونیک‌شان با قطع ارتباط پهپادهای ایران با مرکز کنترل، خود مستقیما کنترل پهپادهای ایران را در دست بگیرند. علی‌رغم آنکه نگاه ظاهری به تفاوت سطح فناوری میان ایران و دشمنانش این مساله را ساده می‌سازد اما در عمل ایران با به‌کارگیری مجموعه‌های صنعتی و علمی خود و به کار بستن روش‌های ابتکاری مانع از این اقدام شده است. ارتباط میان پهپادهای ایران و مرکز کنترل‌شان از امن‌ترین ارتباطات بهره می‌گیرد که حتی توسط غرب قابل نفوذ نیست.

  دقت بالا و نقطه‌زنی
تسلیحات زیادی در جهان با قدرت تخریب بالا وجود دارند اما آنچه باعث ارتقای یک سلاح دربرابر نمونه‌های مشابه می‌شود قدرت نقطه‌زنی آن است. تسلیحات ساخت ایران ازجمله موشک‌های بالستیک، کروز، پهپادهای انتحاری و حتی موشک‌ها و بمب‌های مورد استفاده در پهپادهای تهاجمی ایران همگی از قابلیت نقطه‌زنی بی‌سابقه‌ای بهره می‌برند.

  تسلیحات جنگ نامتقارن
ایران از آنجایی که خود مجبور بوده به‌دلیل صف‌آرایی گسترده مقابلش دست به جنگ نامقارن برای برقراری توازن بزند؛ تسلیحاتی را طراحی کرده که به این راهبرد کمک کنند. تسلیحات ساخته‌شده توسط ایران با وجود سادگی و قیمت پایین می‌تواند تبعات بزرگی بیافرینند. یمن نیز با بهره‌گیری از چنین راهبردی موفق شد در سال2019 با استفاده از تسلیحاتی ارزان‌قیمت مانند پهپادهای انتحاری مخازن شرکت نفتی آرامکو را به آتش کشیده و نیمی از صادرات نفت عربستان‌سعودی را متوقف سازد.

  انعطاف‌پذیری چندبعدی تسلیحات ایران
تسلیحات ساخت ایران در ابعاد گوناگونی دارای انعطاف‌پذیری هستند. به این معنا که قادرند ضمن ایفای وظیفه برای جبران کاستی ضعف‌های تهران، نیازهای دیگری را نیز پوشش دهند. پهپادها همزمان که کاستی کمبود دسترسی ایران به جنگنده‌ها را به‌دلیل تحریم و کمبود منابع مالی پوشش می‌دهند، می‌توانند دیگر اضلاع محور مقاومت را نیز مسلح سازند؛ این درحالی است که به‌عنوان مثال نمی‌تواند مقاومت در غزه را به جنگنده مسلح کرد اما رساندن خود پهپاد یا نقشه‌های آن به این باریکه میسر است.