مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
سارا طاهریسارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: براساس سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی، رویکرد تحولی در امر پژوهش و تعالی‌بخش در علوم انسانی و هنر یکی از مهم‌ترین ضرورت‌هاست. این موضوع به این معناست که ظرفیت‌های بزرگ‌تری برای بروز نظریه‌‌ها و نوآوری‌‌ها به‌ویژه در حوزه علوم‌انسانی فراهم شود؛ دانشگاه آزاد با تحول‌آفرینی در علوم انسانی و هنر از طریق روزآمدی، بومی‌سازی، حکمی‌سازی و با تکیه بر سند تحول و تعالی تلاش می‌کند نقش موثری در پیشرفت و مرجعیت علمی کشور برای دستیابی به آرمان تمدن اسلامی ایفا کند. در این میان اداره کل امور پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر از سال 98، با ساختار جدید، فعالیت‌های خود را در چهارچوب قوانین، مقررات و مصوبات پژوهشی براساس سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و به‌عنوان دانشگاه سرآمد و پاسخگو آغاز کرد؛ تقویت قابلیت حل مساله و پاسخگویی به نیازهای آمایشی و کنشگری فعال شبکه واحدهای دانشگاهی در توسعه محلی و پیشرفت اقتصادی اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی منطقه در قالب واحدهای پیشران توسعه و واحدهای حل مساله ازجمله راهبردهای کلان و اهداف موردتوجه در این اداره کل است. فاطمه حمیدی‌فر، مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر است. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از مهم‌ترین برنامه‌ها و رویکردهای این اداره کل سخن گفت.
توجه به پیشرفت علمی مرجعیت‌ساز و تمدن‌آفرین و ارتقای قابلیت پاسخگویی و حل‌مساله
حمیدی‌فر با بیان اینکه در اداره کل پژوهش و تحصیلات تکمیلی و هنر در ارتباط با سند تحول دو کاربست از اهمیت خاصی برخوردار است، توضیح داد: «پیشرفت علمی مرجعیت‌ساز و تمدن‌آفرین و دوم ارتقای قابلیت پاسخگویی و حل مساله دو کاربستی است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ساختاری که در اداره کل پژوهش وجود دارد در حوزه خدمات پژوهشی، امور پژوهشی و هسته‌های پژوهشی، توانمندسازی، کرسی‌ها و همایش‌ها و درکنار آن مجلات و کتاب‌های درسی مصوب هیات‌رئیسه است. درواقع این امور برعهده این اداره کل است.»
او اضافه کرد: «در رابطه با بحث علوم انسانی و هنر، یک رویکرد تحول‌آفرین داریم که مفاهیم و محورهای اصلی آن باید تبیین شود. تعالی علوم انسانی برمبنای فرآیندهای بومی است که در رشته‌های متفاوت علوم انسانی وجود دارد که باید منطبق با نیازهای اجتماعی، صنعتی، اقتصادی باشد و درعین‌حال از فرآیندهای به‌روز دانشی تبعیت کند. همچنین در فرآیند نظریه، کاربست نظریه و تئوری‌هایی که در علوم انسانی و هنر وجود دارد، باید حکمی مدار باشد.» او توضیح داد: «به‌عبارت بهتر باید منطبق با اصول اسلامی و دینی باشد و درعین‌حال با ارزش‌هایی که در اسناد بالادستی انقلاب وجود دارد منطبق بوده و به شکلی بتواند با الگوی اسلامی ایرانی کاربست دانشی تناسب داشته باشد. از سال 98 خسروپناه معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه و دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد به دلیل اهمیت موضوع و ارتقای کیفی فرآیندهای رشته‌های دانشگاهی، معاونت‌های موضوعی را مطرح کرده و ماموریت‌های خاص هرکدام از این معاونت‌ها به اقتضای رویکرد آن معاونت‌هاست.» مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: «علوم پایه، مهندسی و کشاورزی یک دستاورد شهودی دارد؛ البته باید منطبق با حکمی‌مداری بوده و اگر بخواهیم به شکل علم نافع از آن نام ببریم باید منطبق بر ارزش‌هایی باشد که بتواند از جامعه مساله‌زدایی کند. اما از آنجایی که حوزه‌های علوم انسانی از تفکر، خرد، قوه‌عاقله و پیچیدگی‌های نظام فکری انسانی برخوردار است، نمی‌توان دستاوردهای شهودی آن را به سادگی لمس کرد. اما اگر نگاه جهان‌بینانه افراد نسبت به رشته‌ای که در آن مشغول تحصیل هستند بتواند از پایه‌های اصلی نگاه متحولانه و تعالی‌محور علوم انسانی تبعیت کند، موفقیت‌های بسیار خوبی را در رشته‌های علوم انسانی شاهد خواهیم بود.»
توسعه و ارتقای مجلات مهم‌ترین عملکرد اداره کل پژوهش و تحصیلات تکمیلی
حمیدی‌فر در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص عملکرد این اداره کل گفت: «عملکرد اداره کل پژوهش از سال 98 تا 1400 مبتنی بر رویکردهای دستاوردمحور، یعنی همان توسعه و ارتقای مجلات بوده است. در تحصیلات تکمیلی دانشجویان باید دستاوردهای رساله‌ای خود را در قالب یک مقاله علمی و پژوهشی چاپ کنند. این درحالی است که نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی با نسبت مجلات موجود (چه منشا وزارت علومی و چه منشا دانشگاه آزادی داشته باشد) یکسان نیست.»
تاسیس 65 نشریه تازه در 2 سال گذشته
او ادامه داد: «بنابراین تلاش‌های بسیار زیادی صورت گرفته که درطول دو سال گذشته به شکل بی‌سابقه‌ای 65 مجله تاسیس شد. در حوزه مجلات حدودا 22 اولویت با توجه به تعدد دانشجویان تحصیلات تکمیلی داریم. اولویت‌ها از مدیریت، علوم تربیتی، علوم اقتصادی و علوم ورزشی آغاز می‌شود و براساس آن اولویت‌ها، به شکلی واحدها را مجاب می‌کنیم که بتوانند مطابق با قوانین وزارت علوم مجلاتی را منتشر کنند. بنابراین طی دوسال گذشته تا امروز ما 65 نشریه تاسیس داشتیم که تعداد نشریات علوم انسانی و هنر را به 245 نشریه می‌رساند.» مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: «در این راستا دوره‌های توانمندسازی بسیار موثری در حوزه تبیین مبانی حکمی‌مداری و حکمی‌سازی برگزار شد. در این راستا در دو سال گذشته حدود 45 دوره توانمندسازی برگزار کرده که برای شرکت در این دوره‌ها تقریبا هفت‌هزار و 800 نفر داوطلب داشتیم. اما از آنجا که این دوره‌ها فقط به اعضای هیات‌علمی اختصاص داشت حدود دوهزار و 865 گواهی برای اعضای هیات‌علمی صادر شد.» او ادامه داد: «یکی از فرآیندهای دیگرمان این بود که بستر گفتمانی و تریبون گفتمانی ایجاد کنیم که در این حوزه می‌توان از کرسی‌های علمی و ترویجی یاد کرد. کرسی‌های علمی و ترویجی همانطور که از اسم آن مشخص است ترویج یک تفکر است که این تفکر الزاما باید متولی آن تعالی در حوزه علوم انسانی باشد. به‌عبارت بهتر هر چیزی که منشأ غربی دارد در آن حوزه مطرح نمی‌شود.»
حمیدی‌فر تاکید کرد: «معمولا از کرسی‌های علمی و ترویجی، تفکری ساطع می‌شود که یک نوآوری در خود دارد که با بررسی‌های استادراهنما یا دانشجو در قالب یک مقاله شکل می‌گیرد؛ یا کرسی‌هایی که متعلق به اعضای هیات‌علمی است که آنها نیز منطبق با کتابی که نوشتند، منطبق بر تفکرات جدیدی که دارند یا منطبق بر مقاله‌ای که اخیرا چاپ کرده‌اند می‌توانند در قالب یک کرسی علمی-ترویجی آن را ترویج دهند. کرسی‌های علمی- ترویجی شامل یک ارائه‌کننده و یک یا دو ناقد و یک مدیر است که مستندات آن به شورای عالی انقلاب فرهنگی رفته و اعضای هیات‌علمی صاحب یک گواهی می‌شوند که این گواهی می‌تواند در ترفیع و ارتقا اثرگذار باشد. دانشجویان دکتری نیز از حداقل 75صدم تا دو نمره می‌توانند در دستاوردهای دفاع‌شان از آن بهره‌مند شوند.»
شرکت 1870 نفر در ششمین دوره پیش‌دفاع
مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: «فرآیندهای دیگری که بخش بزرگی از کارهای ما را پوشش می‌دهد برگزاری دوره‌های پیش‌دفاع متمرکز است که پنج دوره آن برگزار شده و ما الان در دوره ششم آن قرار داریم. در دوره ششم 1870 نفر شرکت کردند که در هفته سوم تیرماه این دوره نیز به پایان خواهد رسید. در این پنج دوره حدود چهارهزار و 600 نفر شرکت کردند که از این تعداد 1273 عدم‌کفایت دریافت کرده و سه‌هزار و 249 نفر کفایت دریافت کردند.» او در ادامه درخصوص نقدهای پیش‌آمده برای جلسات پیش‌دفاع نیز صحبت به میان آورد و گفت: «واحدها متولی انجام پیش‌دفاع و دفاع بودند؛ این درحالی است که در واحدهای دوردست امکان دسترسی به اساتید پیشکسوت وجود نداشت. با توجه به اینکه تمام دانشنامه‌های صادرشده در دانشگاه آزاد به یک چشم دیده می‌شدند نظر دکتر طهرانچی بر این بود که اجازه دهیم تمام دانشجویان دکتری کشور که در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی هستند بتوانند از نظرات پیشکسوتان علم در حلقه داوری پیش‌دفاع متمرکز برخوردار شوند.» حمیدی‌فر تصریح کرد: «مرتبه علمی اساتیدی که در کمیته داوری پیش‌دفاع حضور دارند باید از 10 یا 15 پایه بالاتر باشد و حتما باید 4 دانشجوی دکتری را گذرانده باشند تا ما به آنها اجازه دهیم در گروه داوری شرکت کنند. اما اساسا از مرتبه علمی دانشیار یا استادتمام در این دوره استفاده می‌شود.» او خاطرنشان کرد: «در جلسه پیش‌دفاع به مسائل جزئی پرداخته نمی‌شود بلکه از آنها خواسته شده به شاکله یک رساله توجه داشته باشند و ببینند این رساله در راستای عنوانش است و آیا انسجام معنایی دارد یا خیر. آیا شأنیت یک رساله دکتری را دارد و مساله را به خوبی تبیین کرده یا خیر. بنابراین اینکه این رساله چه دستاوردی دارد از حوزه کاری داوران خارج است. همچنین اینکه بخواهند وارد عنوان شوند از حوزه مسئولیت گروه داوران خارج است.» مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: «برخی دانشجویان در جلسات پیش‌دفاع معترض بوده و اعلام کردند استادراهنما در پایان پنج فصل نیز به رساله آنها توجه نکرده است. برخی می‌گفتند استاد پاسخ آنها را نمی‌دهد. معمولا اینها اساتید دانشگاه‌های دولتی هستند، یعنی ما هیچ نفوذی روی آنها نداریم و نمی‌توانیم با آنها برخورد کرده و بگوییم به چه علت با دانشجو کار نمی‌کنند، به همین دلیل آنها را به یکی از همکاران که در زمره داوران قرار می‌گیرند، متصل می‌کنیم. اگر دانشجویی عدم کفایت اولیه را گرفته باشد، این کار باعث می‌شود تا به دانشجو کمک شده و روی کار او نظارت شود تا اصلاحات را به‌گونه‌ای انجام دهد که با تایید مدیرگروه داوران برای دفعه بعدی که می‌خواهند شرکت کنند، دیگر با چالش خاصی روبه‌رو نشود.» حمیدی‌فر گفت: «مشکلاتی که سال‌های زیادی در مقطع تحصیلات تکمیلی وارد حیطه کیفی تولید رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها شده را نمی‌توان یک‌باره برطرف کرد، اما وقتی بدنه ما متوجه شود ما وارد ساختار جدیدی شده‌ایم، به طور طبیعی جایابی برای تغییر وضعیت صورت می‌گیرد. از بسیاری از همکاران در واحدهای مختلف شنیده‌ام که رفتار اساتیدراهنما نسبت به دانشجو تغییر اساسی کرده و این مساله قابل‌توجهی است. با این حال هر کار پژوهشی امکان دارد از خطای اول و دوم برخوردار باشد که امیدوارم درصد آن زیاد نباشد تا شاهد این مساله نباشیم که اگر دانشجویی قابلیت کفایت داشته عدم‌کفایت بگیرد یا برعکس.» مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر در همین زمینه افزود: «نمی‌توانم به جرات بگویم رویه منصفانه در این حوزه دنبال می‌شود، هرچند برای هر جریان جدیدی که در پیش‌دفاع متمرکز صورت می‌گیرد، شاهد آن هستیم که سیستم به‌طور کلی موضوع جدیدی را فرا می‌گیرد. به طور مثال در دوره ششم ناظری داریم که هویت ندارد اما از همان رشته انتخاب‌شده و به نظر می‌رسد این کار اثر خوبی هم گذاشته است، به‌طوری که ناظران به‌صورت مکتوب نظراتی را می‌دهند مبنی بر اینکه اگر داوری به وظیفه خود به درستی عمل نمی‌کند، در لیست بعدی گروه قرار نگیرد.» او اظهار کرد: «همه تلاش‌ها انجام می‌شود تا جایی که امکان دارد بتوانیم متناسب با ذینفعان که عمدتا دانشجویان و اساتیدراهنما هستند، جلسه موثری را در ارتباط با فرآیندهای ارتقای علمی رساله‌ها انجام دهیم. با این حال از آنجایی که این کار فرهنگ و رویکرد جدیدی به شمار می‌رود، طبیعتا با مقاومت‌هایی نیز روبه‌رو است، اما در بسیاری از موارد اساتیدی که گام به گام با دانشجو کارهای خود را دنبال کرده و دانشجو نیز کاملا به حیطه کار مسلط است، می‌بینیم دیگر عدم‌کفایت وجود ندارد. یعنی عدم‌کفایت معمولا برای مواردی است که فرآیندها در آن به‌ویژه در حوزه نظارت گام به گام به درستی پیش نمی‌رود.» حمیدی‌فر تصریح کرد: «از آنجایی که رساله‌ها بعضا تکراری می‌شوند، شاهد آن هستیم که وقتی رساله‌ها مورد اصالت‌سنجی قرار می‌گیرند، ممکن است حتی اگر رساله‌ای از نظر شکلی مورد‌تایید داوران قرار بگیرد، یک یا دو داور متوجه این مساله شوند که مالکیت معنوی و علمی رساله صلاحیت لازم را ندارد. همه همکاران ما طبیعتا صدها بار نقش داوری یا استاد‌راهنمایی را برعهده گرفته‌اند و همین مولفه باعث می‌شود تا آنها بتوانند بحث انطباق اصالت رساله‌ها را انجام دهند. معتقدم در پیش‌دفاع ششم توفیقات بهتری را کسب کرده‌ایم و به‌نوعی همکاران‌مان در کل واحدها هم یاد گرفته‌اند که چگونه دانشجو را در شأنیت دکتری همراهی کنند. در رویکرد جدید بعد از بررسی‌ها اگر مشخص شود که دانشجویی در سطح مناسبی قرار ندارد، اجازه ورود به پیش‌دفاع را نمی‌دهند.»
مجوز 6 ماموریت مطالعاتی و 8 پسادکتری در 2 سال گذشته صادر شد
مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر به دستاوردهای امور پژوهشی این حوزه اشاره و بیان کرد: «امور پژوهشی ما در ارتباط با ماموریت‌های مطالعاتی و پسادکتری و انجمن‌های علمی توفیقاتی خوبی را داشته اما با توجه به مسائل بودجه‌ای که امروز دانشگاه آزاد اسلامی با آن روبه‌رو است، امکان توسعه آنها وجود ندارد. با این حال درطول دوسال گذشته مجوز 6 ماموریت مطالعاتی را صادر کرده‌ایم، همچنین مجوز هشت پسادکتری و یک انجمن علمی هم صادر شده است. در کنار آن برگزاری کرسی‌های علمی – ترویجی را هم شاهد بودیم به طوری که در این بازه زمانی 810 کرسی را داشته‌ایم.»
او در همین زمینه افزود: «در کرسی‌های برگزار‌شده هم برای ناقدها، ارائه‌کنندگان و هم برای مدیران گواهی صادر می‌کنیم و در همین راستا تا امروز دوهزار و 500 گواهی تنها برای اعضای هیات‌علمی صادر شده و برای دانشجویان نیز حدود 299 گواهی صادر شده که توانسته‌اند از امتیاز گواهی‌های صادرشده برای دستاوردهای علمی دفاع‌شان بهره بگیرند.»
حمیدی‌فر درباره برنامه معاونت علوم انسانی و هنر برای حفظ و ارتقای توانمندی‌های علمی اساتید تصریح کرد: «دوره‌های توانمندسازی را برای این منظور برگزار می‌کنیم و تا امروز 45 دوره را با همکاری واحد الکترونیک به‌صورت مجازی برگزار کرده‌ایم؛ البته شرکت در این دوره‌ها برای عموم آزاد بود و دانشجویان و کارمندان هم می‌توانستند در آن حضور پیدا کنند. با این حال شرط حضور در این دوره‌ها آن بود که گواهی نهایی تنها برای اعضای هیات‌علمی صادر می‌شود و به همین دلیل نسبت شرکت‌کنندگان به نسبت گواهی صادرشده، کمی منطقی نیست.» مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر افزود: «دانشگاه آزاد اسلامی از سیستم یکپارچه هم‌افزا تبعیت می‌کند و مسئول امور جذب اعضای هیات‌علمی نیز به مقوله توانمندسازی ورود کرده و بنا شده تا در یک برنامه جامع توانمندسازی از همه بخش‌های دانشگاه آزاد، دوره‌های پیشنهادی احصا شده و براساس آن حرکت کنیم. یعنی در آینده برخی دوره‌ها را خواهیم داشت که شرکت در آنها الزامی است و 30 یا 40 درصد دوره‌ها نیز متناسب با موقعیت هر واحد دانشگاهی خواهد بود. یعنی هر واحد باید براساس نیازسنجی‌های انجام‌شده برای اعضای هیات‌علمی خود دوره‌های توانمندسازی را برگزار کند.»
او با تاکید بر اینکه دوره‌های توانمندسازی برای تابستان امسال به احتمال زیاد تا پایان تیر ماه اعلام خواهد شد، اظهار کرد: «بعد از تصویب این دوره‌ها توسط امور جذب اعضای هیات‌علمی به واحدها ابلاغ خواهد شد تا بتوانند از فرصت تابستان برای برگزاری دوره‌های توانمندسازی استفاده کنند. همچنین این امکان وجود دارد که واحدها از همکاران ما که در دوره‌های قبلی توانمندسازی که توسط سازمان مرکزی برگزار شده نیز بهره بگیرند.»
راه‌اندازی 9 دانشکده موضوعی تصویب شده است
حمیدی‌فر تصریح کرد: «راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی نیز ماموریت‌های تبیین شده در حوزه کیفی‌سازی فرآیند نظام آموزشی کشور به شمار می‌رود و تا امروز نیز نزدیک به 9 دانشکده موضوعی هم تصویب شده و برخی از واحدها نیز در مرحله تاسیس این دانشکده ها هستند.»
مدیرکل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم انسانی و هنر بیان داشت: «ما تعداد زیادی بخشنامه داریم که به دلیل شرایط کرونایی و دیگر شرایطی که در پیش‌دفاع متمرکز ایجاد شده، تدوین و ابلاغ شده‌اند و درمقابل یک بخشنامه جامع پژوهشی دکتری و یک بخشنامه جامع پژوهشی ارشد داریم که مدت زیادی از تدوین آنها توسط معاونت علوم انسانی و هنر و معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی می‌گذرد، از این‌رو در آینده نزدیک با ابلاغ آنها، همه بخشنامه‌های اقتضایی که تا امروز ابلاغ شده، لغو خواهد شد تا واحدها از سردرگمی تعدد بخشنامه‌ای نجات پیدا کنند.»
مطالب پیشنهادی
