علی صولتی، خبرنگار گروه جامعه: روز گذشته سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت در گزارشی از طریق صداوسیما خبر داد: «احتمالا موج جدید کرونا در راه است.» معاون درمان وزارت بهداشت خبر از ظهور سویه‌ای در کشور داد که به سبب شیوع در سایر کشورهای دنیا و به‌خصوص در کشورهای اروپایی، رسیدن آن به ایران نیز قابل پیش‌بینی بود. به گفته وی «آنچه مسلم است، موارد ابتلا از نوع اُمیکرون بوده و زیرسویه BA5 در ایران شناسایی شده است.» عین‌اللهی، وزیر بهداشت نیز بلافاصله در اظهارنظری هشدار داد: «اُمیکرون اخیرا جهش جدیدی به نام BA5 داشته که انتشار سریعی دارد. ایمنی واکسن یک مدت معینی دارد و بعد از آن ایمنی کاهش پیدا می‌کند، برای سال ۱۴۰۱ حتما باید مردم یک دز واکسن یادآور را تزریق کنند تا بتوانند در مقابل تغییرات اخیر ویروس مقاومت کنند.» این اخبار درحالی منتشر می‌شوند که در ۱۱۰ کشور جهان بیش از 20 درصد افزایش آمار مبتلایان به کرونا را تجربه کرده‌اند. پیام طبرسی، متخصص بیماری‌های عفونی اما مدعی است در دوهفته اخیر آمار بیماران سرپایی افزایش داشته، تجربیات نشان داده هر وقت تعداد بیماران سرپایی افزایش پیدا کرده، آمار تساعدی بالا می‌رود و ظاهرا یک موج جدید شروع شده است. به همین بهانه سراغ آمار افزایش مبتلایان در موج‌های متفاوت و پیک‌های مختلف کرونا رفتیم و با یک بررسی آماری متوجه شدیم روند افزایش ابتلا و شناسایی بیماران جدید در هفته‌های گذشته کاملا مشابه با روند وقوع موج ششم کرونا در کشور بوده و پیش‌بینی می‌شود زیرسویه جدید اُمیکرون، بار دیگر تجربه موج ششم را برایمان تکرار کند. در این رابطه با کارشناسان حوزه بهداشت و سلامت همراه شدیم تا اول از جدیت بازگشت دوباره کرونا اطمینان حاصل کنیم و بعد به این پرسش مهم که «چه باید کرد؟» پاسخ دهیم.

بررسی‌ها از تکرار موجی دقیقا مشابه پیک ششم خبر می‌دهند
همه‌چیز خوب بود، در ماه گذشته پنج‌روز بدون فوتی را پشت‌سر گذاشتیم و درحال سپری کردن روزهایی هستیم که شمار فوتی‌های ناشی از ابتلا به کرونا به لطف انجام واکسیناسیون سراسری و گسترده در سال گذشته همچنان از ارقام دورقمی فراتر نمی‌رود. تا زمانی که طبرسی، متخصص بیماری‌های عفونی با توجه به روند افزایش ابتلای مراجعان سرپایی به بیمارستان‌ها خبر داد: «در ۱۰روز آینده رفتار این ویروس جدید مشخص می‌شود.» به گفته وی، معمولا یک تا دوماه طول می‌کشد که آثار موج جدید نمایان شود اما بررسی آماری «فرهیختگان» از روند افزایش ابتلا و شناسایی بیماران جدید در هفته‌های گذشته و مقایسه این روند با پیک‌های گذشته نشان می‌دهد این ویروس دقیقا رفتاری مشابه با سویه قبلی اُمیکرون دارد و گویا تاریخ پیک ششم کرونا در کشور درحال تکرار است. همان‌طور که در نمودارها می‌بینید، روند افزایش شمار مبتلایان در 25 روز از نقطه شروع انتشار اُمیکرون در ابتدای پیک ششم کاملا با نمودار 25 روز گذشته یکسان و منطبق است. البته این روند به دلایلی از قبیل توالی پیک‌ها، عدم انجام واکسیناسیون سراسری و تفاوت رفتار واریانت های مختلف ویروس، درمورد پیک پنجم و واریانت دلتا صادق نیست. رفتار واریانت دلتا در افزایش شمار مبتلایان بیشتر به شکل سینوسی بوده و با افت‌وخیزهای متعدد همراه بود که در نمودار پیک پنجم مشهود است. حال که از شناسایی 56 بیمار جدید در تاریخ بیست‌و‌یکم خردادماه به آمار ۱۰۸۴ بیمار شناسایی‌شده در روز گذشته رسیدیم، زنگ خطر کاملا به صدا درآمده، به نظر می‌رسد آرام‌آرام وارد پیک هفتم کرونا در کشور خواهیم شد. به همین جهت همان‌طور که آژانس دارویی اتحادیه اروپا لزوم به‌روزرسانی واکسن کووید برای تقویت مصون‌سازی ویژه سویه اُمیکرون رسما اعلام کرده است. وزارت بهداشت کشورمان نیز برای همه افراد مجوز دریافت دز چهارم واکسن را صادر کرده است.

نسبت فوتی‌ها به بیماران در دنیا رو به کاهش است
درباره اینکه دوباره بناست گرفتار موج جدید شیوع ویروس کرونا باشیم یا خیر، دو روایت گوناگون وجود دارد. محمدرضا هاشمیان، فوق‌تخصص مراقبت‌های ویژه و استادتمام دانشگاه علوم‌پزشکی شهید‌بهشتی به «فرهیختگان» گفت: «روند ابتلا به اُمیکرون سریع است، BA4 و BA5 سرعت ابتلا بسیار زیاد است. این نشان می‌دهد که به نظر موجی شبیه به موج ششم پیش رو خواهیم داشت اما از آنجا که تزریق گسترده واکسن صورت گرفته است، انتظار نمی‌رود که شمار مبتلایان به آن میزان افزایش پیدا کند و قطعا پیکی ضعیف‌تر از پیک ششم خواهیم داشت.» طبق گفته‌های هاشمیان، وقوع هرگونه موج جدید پیک کرونا محتمل است اما در کل رو به کاهش نسبت فوتی‌ها حرکت می‌کنیم و پیک احتمالی به‌اندازه پیک‌های قبلی ترسناک نخواهد بود. در سایر کشورهای دنیا هم آمار ابتلا افزایش یافته اما آمار مرگ‌ومیر خیر. به گفته وی «شمار فوتی‌ها در سویه اُمیکرون نسبت به‌ سویه‌های دلتا و سویه‌های پیش از آن، خیلی کمتر بود. از نظر شمار فوتی این سویه‌ها با هم قابل‌مقایسه نیستند اما در اُمیکرون سرعت انتشار بسیار بیشتر بود و به همین جهت شمار مبتلایان سرپایی به‌سرعت افزایش پیدا می‌کند. در دنیا هم درباره اُمیکرون شاهد همین الگو بودیم.» بنابراین نمی‌توان واریانت جدید را از حیث کشندگی مشابه سویه‌های قبلی دانست.  این درحالی است که مهدی میرآبی اخیرا در یادداشتی از زیرسویه جدید اُمیکرون به‌عنوان واریانت «قاتل خاموش» یاد می‌کند؛ «پزشکان از هر طریق ممکن به مردم هشدار می‌دهند که توصیه‌ها را جدی بگیرند. اما گوش‌مان هرگز بدهکار نیست. دیگر هرگز میل نداریم خود را در چهاردیواری‌های 60، 70متری حتی برای یک ساعت محبوس کنیم. از بند زندان تازه رها شده‌ایم و این فرصت کوتاه آزادی ما را از بهره‌مندی تمام نیازها اقناع نمی‌کند. هنوز به‌شدت نیاز داریم تا بچرخیم، برای میهمانی‌ها، ورزش‌های گروهی، مسافرت، عروسی، دورهمی و شب‌گردی دل‌مان لک زده و هی تکرار و تکرار کنیم. درست است. همه‌ اینها نیاز است اما در این بین ممکن است به گناه نکرده‌ای مرتکب شویم که مدت‌زمان حبس در سلول‌های انفرادی‌مان از مرتبه اول هم طولانی‌تر شود.»

کاهش کارایی واکسن‌ها با گذشت زمان می‌تواند عامل ظهور موج جدید کرونا باشد
محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم‌ پزشکی تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به اینکه آیا واکسن‌ها با گذشت زمان کارایی‌شان را در برابر موج جدید احتمالی کرونا از دست می‌دهند، گفت: «نحوه مواجهه بعدی ما با زیرسویه جدید اُمیکرون، خیلی به اینکه مردم تا چه میزان واکسن تزریق کرده‌اند یا نه، مربوط نیست. اولا نوبت‌های دریافت واکسن باید کامل باشد، ثانیا این در شرایطی است که یک اپیدمی درحال وقوع است. راهکارهای مراقبتی مهم‌ترین اصل است. کارکرد واکسن در هیچ بیماری‌ای این نبوده که 100درصد جلوی ابتلا را بگیرد بلکه هدف از تزریق واکسن این بود که جلوی وخامت اوضاع، بستری در بیمارستان‌ها و فوتی‌های بیشتر، گرفته شود؛ از این نظر واکسن‌ها موفق بوده و توانسته‌اند در دنیا پاندمی را مهار کنند. اما اینکه بگوییم چون واکسن زده‌ایم نباید روند ابتلا مجدد افزایش پیدا کند و اگر افزایش پیدا کرد پس کارایی واکسن پایین آمده، گزاره‌ای اشتباه است. چه به سابقه ابتلای سویه‌های پیشین مراجعه کنیم و چه بخواهیم براساس اعداد و ارقام و منحنی‌ها وضعیت آینده را پیش‌بینی کنیم، معضلی که در شرایط فعلی با آن مواجه هستیم، این است که جامعه حدود ۷۰درصد واکسینه شده است، درصد جالب‌توجهی دز دوم واکسن را گرفته و حدود ۵۰درصد از این رقم، سومین دز را نیز دریافت کرده‌اند. بدین‌ترتیب آهسته‌آهسته به‌سوی زندگی نرمال حرکت کرده‌ایم و مردم کمتر به رعایت‌های مرسوم دوران کرونا همچنان توجه می‌کنند. هم‌اکنون مطالعاتی در دست است که نشان می‌دهد اثر واکسن‌ها بعد از 6ماه ممکن است کاهش پیدا کند. توصیه می‌شود افراد درمعرض خطر، دزهای بوستر و یادآور را بعد از گذشت ۶ ماه تا یک سال از آخرین نوبت واکسن خود، حتما دریافت کنند.»

به وقوع پیوستن پیک احتمالی کرونا تابع رفتارهای اجتماعی ماست
یزدی در ادامه هشدار می‌دهد اینکه موج جدید کرونا به وقوع می‌پیوندد یا خیر، کاملا تابع رفتارهای اجتماعی ماست. وی در این خصوص گفت: «این‌که در چه مقطع زمانی اپیدمی دوباره شکل بگیرد، کاملا تابع رفتارهای اجتماعی ماست. اگر این رفتارهای اجتماعی یعنی مثلا حضور در تجمع بدون ماسک و عدم رعایت پروتکل‌ها همچنان وجود داشته باشد، روند افزایشی سریع‌تر به نقطه اوج خود می‌رسد و پیک جدید کرونا به وقوع می‌پیوندد. اما انتظار بر این است که وقتی جامعه واکسینه شده است، دیگر شدت بیماری مثل قبل نباشد. موج‌هایی مثل موج‌های دلتا، سویه انگلیسی و امثالهم به این خاطر که واکسن هنوز در دسترس نبود، متاسفانه هم تلفات سنگینی به ما تحمیل کرد و هم بستری‌های زیادی داشتیم و شرایط اجتماعی نیز به تبع آن تغییر یافت. بالاجبار جاهایی قرنطینه یا lockdown داشتیم و محیط‌ها را ایزوله می‌کردیم اما الان در شرایطی هستیم که بیش از ۶ ماه است زندگی نرمال در ایران بازگشته است. این‌که نحوه مواجهه ما با سویه اُمیکرون و زیرسویه جدید چطور باشد، باید گفت بهترین راهکار همان استفاده از ماسک، پرهیز از تجمع‌های غیرضروری و جلوگیری از تماس دست آلوده با چشم، بینی و دهان است و سایر مواردی که رعایت می‌شد. افرادی که فکر می‌کنند کسالتی دارند هم خودشان را یک مدت مشخصی قرنطینه کنند و در تجمعات حضور نداشته باشند. ماسک نزدن 100درصد مشکل به وجود می‌آورد. محیط‌های اداری سربسته، محیط‌هایی که مراجعه به آنها زیاد است، چه خصوصی و چه دولتی که هم‌اکنون ورود با ماسک به این محیط‌ها اجباری نیست، باید رویه‌شان را اصلاح کنند وگرنه 100درصد به مشکل خواهیم خورد. مشروط به اینکه مسائلی که گفتیم، رعایت شود، موج جدیدی که مانند پیک‌های قبلی برای مدت زیادی برایمان درگیری به وجود بیاورد، نخواهیم داشت. سویه جدید اُمیکرون از لحاظ بیماری‌زایی هیچ تفاوتی با سویه‌های قبلی‌اش نکرده است و این‌که بگوییم بیماری‌زایی آن افزایش پیدا کرده، اشتباه است. حتی سویه‌های قبلی مثل سویه انگلیسی و سویه دلتا در بیماری‌زایی تفاوت جالب‌توجهی با یکدیگر نداشتند بلکه تفاوت در سطح انتشارشان بود. این‌که گاهی اوقات ممکن است ببینید در مطالعات بالینی مختلف تعارضات و تفاوت‌های بسیار موجود است، به‌خاطر نسبت ابتلای بیشتر است یعنی زمانی که شما ویروس را در صدهزار نفر رفتارشناسی می‌کنید، داده‌ها خیلی متفاوت است با زمانی که رفتار ویروس را در هزار نفر می‌سنجید. این تفاوت‌ها به‌خاطر تعداد بیشتر ابتلاهاست، نه اینکه رفتار ویروس تغییر پیدا کرده باشد.»

هرچه سریع‌تر دز چهارم را تزریق کنید
محمدرضا هاشمیان، فوق‌تخصص مراقبت‌های ویژه و استادتمام دانشگاه علوم ‌پزشکی شهیدبهشتی نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از لزوم تزریق دزهای بوستر و دز چهارم پیش از وقوع پیک احتمالی کرونا خبر می‌دهد. وی در این‌باره گفت: «به نظر می‌رسد با گذشت ۶ ماه از دریافت آخرین دز واکسن، شدت بیماری کرونا در فرد بیشتر می‌شود؛ بنابراین افرادی که ۶ ماه از آخرین نوبت تزریق واکسن‌شان گذشته، بهتر است دز چهارم خود را تزریق کنند و چنانچه دز سوم را تزریق نکرده‌اند، سریع برای تزریق آن اقدام کنند. اتفاق بدی که در ماه‌های گذشته گریبانگیر کشور شد، جمع شدن واکسیناسیون طی ماه‌های اخیر بود. مساله این است که ما از روزی یک میلیون تزریق واکسن به روزی ۱۱۰۰۰ تزریق رسیده‌ایم. این بزرگ‌ترین خطر است. یعنی یک مدت زیادی عملا واکسیناسیون در ایران انجام نشد، علتش هم مشخص است، تحریک‌های گروه‌های ضدواکسن در کشور. این تهدیدها و تحریک‌ها حتی بر وزارت بهداشت هم تاثیر داشت و اغلب مراکز واکسیناسیون تعطیل شد، اما با دستور تازه وزیر شرایط به قبل بازمی‌گردد. سوال این است؛ اصلا چرا به آن شرایط رسیدیم که حالا بخواهیم بازگردیم؟ مهم‌ترین اقدام در شرایط کنونی تزریق سریع دزهای بوستر است. وزارت بهداشت سریع باید روند تزریق واکسن را به دوران اوج خود بازگرداند و مردم را برای تزریق دزهای بوستر تشویق کند. همین حالا خیلی از اعضای کادر درمان دز بوستر خود را دریافت نکرده‌اند و ما هم‌اکنون آمار تزریق دز چهارم واکسن را در اختیار نداریم.» هاشمیان همچنین یادآور شد: «انتظار ما این است که هرگونه پیک احتمالی هم از نظر زمانی و هم از نظر انتشار، ضعیف‌تر از پیک قبلی باشد. در ماه‌های اخیر شرایط کاملا عادی شده بود و مرگ‌ومیر ما پنج‌بار به صفر رسیده است. به‌شخصه فکر نمی‌کنم نگرانی زیادی لازم باشد.»