محدثه لک - خبرنگار؛ تلفنم زنگ می‌خورد. کسی که پشت خط است خودش را مسئول داروخانه‌ی آنلاین معرفی می‌کند و می‌پرسد شکایتتان از چیست؟ می‌گویم این قلم دارو را داروخانه‌های دیگر صد هزار تومان می‌فروشند و شما چهارصد هزار تومان! اجازه نمی‌دهد حرفم تمام شود و می‌گوید: «اگر بیرون پیدا کردید از همونجا تهیه کنید.» می‌پرسم یعنی شما چهار برابر قیمت مصوب، دارو را به‌صورت آنلاین می‌فروشید؟ فقط یک جمله تحویلم می‌دهد که این دارو کمیاب است و بابت در دسترس نبودنش گران شده است.

«اسنپ دکتر» پلتفرمی که با اوج‌گیری کرونا اوایل سال ۹۹ توسط اپلیکیشن اسنپ با هدف خدمات پزشکی آنلاین ارائه شد این روزها در حیطه تهیه نسخه‌های دارویی و فروش آنلاین داروها نیز فعالیت می‌کند.

همه‌گیری کرونا و رعایت پروتکل‌های بهداشتی بستر مناسبی برای رشد و معرفی این پلتفرم در جامعه شد. حالا دیگر بیمار به‌جای ساعت‌ها انتظار در صف ویزیت پزشک با یک اپلیکیشن، بدون خارج شدن از خانه توسط متخصص ویزیت شده و نسخه دریافت می‌کرد. بعدها با اضافه شدن خدمات دارویی همان نسخه هم از داروخانه‌های آنلاین متصل به اسنپ قابل دریافت بود. شاید در نگاه اول این روند ازنظر جامعه مطلوب باشد و چه چیزی بهتر از آن‌که بیمار به‌جای رفتن به مطب پزشک با یک تماس یا به‌صورت مجازی ویزیت شود.

اما فراز و فرود این پلتفرم به همین ایده آلی و سادگی پیش نمی‌رود از قانونی نبودن فروش و عرضه دارو به‌صورت اینترنتی تا فروش برخی داروهای خاص با قیمت‌های چند برابری ازجمله انتقادات جدی به اسنپ دکتر است.

داروهای خاص در اسنپ دکتر به قیمت ناصرخسرو!

اگر مصرف‌کننده داروهای خاص باشید حتما محله ناصرخسروی تهران را می‌شناسید، چراکه تجربه کرده‌اید هرازگاهی داروهای خاص کمیاب می‌شوند و به‌سختی می‌توان از مبادی رسمی دارو را خریداری کرد پس اینکه گذرتان به ناصرخسرو و قیمت‌های نجومی دارو در بازار قاچاق افتاده باشد عجیب نیست.

حالا تصور کنید جهت تهیه داروی کمیاب شده برای آن‌که در دام دلالان دارو نیفتید به پلتفرمی رسمی رجوع می‌کنید و پیگیر داروی نسخه شده توسط متخصص می‌شوید اما برآورد قیمت دارو برابر با قیمت بازار قاچاق است! این شکایتی است که برخی بیماران مصرف‌کننده داروهای خاص از اسنپ دکتر داشته‌اند.

برای اطمینان از این موضوع به‌عنوان مصرف‌کننده داروی خاص لیزدگزامفتامین ۵۰ میلی‌گرم (با نام تجاری ویاس) مشتری این پلتفرم می‌شویم. این دارو ازجمله داروهای خاص برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) است که در هر داروخانه‌ای فروخته نمی‌شود.

پس از بارگذاری عکس نسخه در اپلیکیشن پیامکی با محتوای «سفارش شما جز داروهای کمیاب است همچنان در حال جستجوی داروخانه برای دریافت سفارش هستیم» ارسال می‌شود. ساعاتی بعد که نسخه توسط داروخانه‌ی متصل به اسنپ دکتر پذیرش‌شده، لینک پرداخت هزینه ارسال می‌گردد.

هزینه برآورد شده توسط اسنپ دکتر ۴۲۵٬۰۰۰ تومان برای ۳۰ عدد کپسول ویاس ۵۰ میلی‌گرم است این در حالی است که قیمت این قلم دارو بر اساس سامانه TTAC سازمان غذا و دارو و شواهد میدانی ۱۴۴٬۰۰۰ تومان است.

کمیاب بودن دارو، توجیهی بر گرانی‌های چند برابری

برای ثبت شکایت از قیمت دارو با پشتیبانی اپلیکیشن تماس می‌گیرم. شماره تماسم را گرفته و می‌گویند داروخانه منتخب با شما تماس می‌گیرد. چندساعتی می‌گذرد و خبری نمی‌شود، درنهایت تلفنم زنگ می‌خورد. کسی که پشت خط است خودش را مسئول داروخانه‌ی آنلاین معرفی می‌کند و می‌پرسد شکایتتان از چیست؟ می‌گویم این قلم دارو را داروخانه‌های دیگر صد هزار تومان می‌فروشند و شما چهارصد هزار تومان! اجازه نمی‌دهد حرفم تمام شود و می‌گوید: «اگر بیرون پیدا کردید از همونجا تهیه کنید.» می‌پرسم یعنی شما چهار برابر قیمت مصوب، دارو را به‌صورت آنلاین می‌فروشید؟ فقط یک جمله تحویلم می‌دهد که این دارو کمیاب است و بابت در دسترس نبودنش گران شده است. ماجرا وقتی جالب‌تر می‌شود که ادعا می‌کند «ما داروخانه‌های منتخب هستیم و این داروها به ما با قیمت چند برابر از طرف وزارت بهداشت داده‌شده!» وقتی می‌پرسم آدرس داروخانه‌تان کجاست؟ جوابش جالب‌توجه است: «ما فقط داروخانه‌ی آنلاین هستیم»

این در حالی است که اساسا وزارت بهداشت فروش آنلاین دارو توسط داروخانه‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد چه برسد به آن‌که جز داروخانه‌های منتخب برای توزیع دارویی خاص باشند، حال اینکه چقدر چنین ادعایی که از طرف وزاتخانه این داروها چند برابر فروخته‌شده صادقانه است متوجه وزارت بهداشت و گوینده این ادعاست.

البته این یک نمونه از تخلفات و گران‌فروشی داروهای خاص در داروخانه‌های آنلاین متصل به پلتفرم اسنپ دکتر است؛ پیش‌تر شکایات دیگری نیز در خصوص داروهایی مانند ریتالین و برخی اقلام دارویی ضد کرونا وجود داشت.

خود اظهاری بیماران، چالش ویزیت آنلاین

یکی دیگر از چالش‌های ویزیت غیرحضوری توسط پزشک در پلتفرم‌های خدمات سلامت، تشخیص و درمانِ مبتنی بر اظهارات خود بیمار است و به‌طور خاص اگر نیاز به معاینات بالینی و فیزیکی بیمار باشد چنین امکانی برای پزشک وجود ندارد و همین چالش در مواردی می‌تواند نوع تشخیص را تغییر دهد.

به‌عنوان‌مثال در روزهای اوج کرونا که یکی از درمان‌های اصلی بیماران کرونایی داروی فاویپیراویر بود بیمار با خود اظهاری در ویزیت آنلاین توسط متخصص در اسنپ دکتر نسخه‌ی این دارو را دریافت می‌کرد درحالی‌که این دارو در شرایط خاص پس از یکسری معاینات بالینی توسط متخصص قابل تجویز بود!

چالش خود اظهاری در بحث مشاوره روانشناسی و روانکاوی نیز حائز اهمیت است. بسیاری از افراد در جلسات حضوری روان‌درمانی در خود اظهاری‌ها اغراق یا مخفی‌کاری می‌کنند که مشاور باید با مهارت به دست آورده این موضوع را متوجه شود درحالی‌که در جلسات غیرحضوری و مشاوره تلفنی امکان این تشخیص به‌مراتب کمتر خواهد بود.

اول قانون‌گذاری، بعد نظارت!

با گسترش فناوری و تکنولوژی و سامانه‌های آنلاین در چند دهه اخیر بسیاری از امور اجرایی و خدماتی در بستر اینترنت انجام می‌شود، تأمین دسترسی مردم به پزشک و دارو نیز مستثنا از این قاعده نیستند و به‌مرور فضای کلی به سمت سهولت دسترسی به خدمات سلامت‌محور سوق داده می‌شود بنابراین برخوردهای قهری و بازدارنده با استارت آپ ها و پلتفرم‌های خصوصیِ ارائه‌دهنده خدمات درمانی صرفاً گریز از مسئله است.

مسیر استفاده مناسب از این بستر، ساماندهی و قانونمند کردن خدمات سلامت آنلاین است. به نظر می‌رسد در مرحله اول با تبیین آیین‌نامه و قانون، پلتفرم‌های خدمات پزشکی و دارویی را باید به رسمیت شناخت و پس از قاعده گذاری‌های علمی و اصولی بحث نظارت بر این خدمات سلامت آنلاین را پیگیری کرد.

البته که نظارت حتی مهم‌تر از قانون‌گذاری اولیه است چراکه پلتفرم‌هایی مانند اسنپ دکتر اگرچه به‌صورت کلی غیرقانونی فعالیت نمی‌کنند و می‌توانند با قانون‌گذاری مناسب عملکرد مثبتی جهت ارتقای سلامت عمومی داشته باشند اما به علت عدم نظارت بر روند ویزیت پزشک و فروش داروها تخلفاتی مانند گران‌فروشی و بعضا انحصار برخی داروهای خاص در بستر آن اتفاق می‌افتد.

در خصوص قانونمند کردن ارائه خدمات دارویی حدود دو سال گذشته لایحه «اصلاح قانون تجارت الکترونیکی و تسهیل ارائه خدمات دارویی به روش الکترونیکی» به مجلس ارائه و اما با مخالفت کمیسیون بهداشت و درمان رد شد.

لایحه‌ای که در صورت اصلاحات اساسی می‌توانست بستر مناسبی برای قانون‌گذاری و نظارت بر این فضا باشد از آن سال تاکنون مسکوت ماند، به همین دلیل است که سازمان غذا و دارو همچنان ارائه خدمات دارویی به‌صورت اینترنتی را قانونی نمی‌داند.

شفافیت و تعارض منافع، مانع خدمات سلامت آنلاین؟

پس از شیوع کرونا جامعه به خدمات سلامت غیرحضوری تمایل بیشتری نشان داد و به همین دلیل پلتفرم‌هایی مانند اسنپ دکتر با استقابل نسبی مواجه شدند. به‌صورت کلی با قانون‌مند کردن و نظارت بر این خدمات می‌توان فضای رقابتی را برای استارت آپ ها و بخش خصوصی فراهم کرد و همین موضوع به ارتقای کیفیت خدمات درمانی نیز کمک می‌کند.

علاوه بر آن‌که با پیشرفت تکمیل سامانه‌های اطلاعاتی دیگر در حوزه دارو و سلامت، ثبت میزان فروش آنلاین دارو توسط داروخانه‌ها کمک بسیاری به شفاف‌سازی جریان دارو و امکان رصد بهتر در زنجیره تأمین کشور و جلوگیری از قاچاق معکوس دارو می‌کند.

از دیگر مزایای این نوع خدمات افزایش دسترسی مردم به دارو صرف‌نظر از محدودیت‌های جغرافیایی و کاهش هزینه‌های جانبی بیماران است.

 به همین دلایل برخی از کارشناسان حوزه‌ی اقتصاد دارو معتقدند ایجاد فضای رقابتی و از طرفی شفافیت زنجیره دارویی باعث می‌شود برخی در بدنه‌ی نهادهای دولتی ذینفع تلقی شوند و به دنبال قانونمند کردن و نظارت بر این بستر نباشند.