تصمیم‌گیری غیرعقلایی و سوگیری‌های شناختی از منظر «اقتصاد رفتاری»

وقتی برای اولین‌بار نام کتاب را دیدم هیچ‌وقت باور نمی‌کردم کتابی با مفاهیم اقتصاد رفتاری با یک نام خاص قرار است آموخته‌های سنتی اقتصاد را در ذهن من تغییر دهد. کشور ایران طی این سال‌ها با بحران‌های ریز و درشت مواجه بوده است. قسمت بزرگی از این بحران‌ها با اصلاح رفتارهای مردم و عادات متداول قابل مدیریت است.
سقلمه (تلنگر) ترجمه کلمه NUDGE است. ریچارد تیلر نظریه‌ای را در حوزه اقتصاد رفتاری ارائه کرد که برخلاف جریان اقتصاد کنونی است و پیش‌فرض‌هایی چون «عقلایی رفتار کردن انسان‌ها»، «تشخیص ریسک‌ها توسط آنها» و همواره به‌دنبال مطلوبیت را زیر سوال می‌برد.
برای مثال بحران 2008 آمریکا در بازارهای مسکن و مالی، جدایی بریتانیا از اتحادیه اروپا و برگزیت ازجمله رخدادهایی هستند که می‌توان با «اقتصاد رفتاری» آنها را توجیه کرد. مثال‌هایی در ایران مانند اصلاح مصرف سوخت و انرژی توسط مردم یا حتی عادات خرید اشتباه را می‌توان با اقتصاد رفتاری توجیه کرد.
ریچارد تیلر برخلاف پیش‌فرض‌هایی که اساس رفتار اقتصادی مردم را «تصمیم‌گیری» و انسان‌ها را همواره به‌دنبال «منفعت فردی» می‌داند، اما مردم در اکثر اوقات تحت‌تاثیر عواملی چون کمبود آگاهی و اطلاعات، ناتوانی در کنترل رفتارهای شخصی و همچنین ملاحظات اجتماعی تصمیم می‌گیرند.
ریچارد تیلر در سال ۲۰۰۸ کتاب سقلمه را در انتشارات «دانشگاه ییل» منتشر کرد. کتاب سقلمه توجه نظریه‌پردازان و مردم را به خود جلب کرد و پرفروش‌ترین کتاب نیویورک‌تایمز در سال ۲۰۰۸ شد.
در سال 2017 برای تقدیر از تلاش و فعالیت تیلر در زمینه‌ اقتصاد، جایزه‌ نوبل اقتصاد به او اهدا شد. «پِر استرومبرگ»، یکی از داوران کمیته‌ نوبل درباره‌ ریچارد تیلر گفته است: «یافته‌های ریچارد تیلر الهام‌بخش بسیاری از پژوهشگران دیگر شده تا جا پای او بگذارند. همچنین راه را برای شاخه‌ای جدید در اقتصاد باز کرده است که ما به نام اقتصاد رفتاری می‌شناسیم.»
کتاب سقلمه نوشته ریچارد اچ‌.تیلر و کاس آر.سانستین و با ترجمه مهدی حبیب‌الهی، بهاره شیرزادی و کوثر ایزک‌شیریان در 488 صفحه چاپ شده است. کتاب در پنج بخش و 19 فصل تدوین شده است. البته قسمتی هم شامل ماخذ، پیوست و اعلام‌هاست. تیلور معتقد است برای جلوگیری از «رفتارهای بد اقتصادی» مردم، می‌توان با وارد کردن «سقلمه»، آنها را به رفتارهای درست اقتصادی سوق داد. به عقیده کمیته نوبل، نظریه سقلمه به مردم کمک می‌کند کنترل بیشتری بر تصمیم‌های خود داشته باشند، از ترفندهای تبلیغاتی آگاه شوند و از تصمیم‌های بد اقتصادی پرهیز کنند.
جالب است بدانید که تیلر به دولت دیوید کامرون کمک کرد تا گروهی به نام «کارگروه بینش‌های رفتاری» راه‌اندازی کند که به «یگان سقلمه» معروف شد. این گروه در سال 2010 شروع به‌کار کرد تا راه‌هایی ابتکاری برای بهبود رفتار مردم پیداکند. برای مثال ایده ساده‌ای همچون افزودن عبارت «اکثر همسایگان شما مالیات خود را پرداخت کرده‌اند.» به ابتدای نامه‌های اخطاریه پرداخت مالیات، باعث 15درصد کاهش در تعویق مالیات شد، یا پیشنهاد دیگر یگان سقلمه مبنی‌بر افزودن عکس ماشین جریمه‌شده به نامه‌هایی که دولت برای کسانی که در پرداخت جریمه خود تعویق داشتند، باعث 49درصد رشد در پرداخت شد!
درخصوص سوگیری و خطاها یا پیروی گله‌وار تا نجات زمین و از طرفی حل مشکل ازدواج در این کتاب مثال‌هایی متنوع آمده است. در قسمتی از کتاب می‌خوانیم که سقلمه‌های اجتماعی را به‌عنوان معماری انتخاب برگزینیم. اگر شما غیرمستقیم بر انتخاب دیگران موثرید، شما خود معمار انتخابید. درواقع شما بر انتخاب‌هایی اثر می‌گذارید که قرار است آدم‌ها آنها را اجرا کنند.
حجم راهکارهایی که در کتاب معرفی شده است می‌تواند کاربرد این نظریه را به‌صورت عملی به سیاستمداران و سیاستگذاران نشان دهد. مهم‌ترین نکته در اقتصاد رفتاری طراحی و اجرای کم‌هزینه این راهکارها در جوامع مختلف است.
مطالعه این کتاب را به سیاستمداران، اقتصاددانان، دانشجویان رشته‌های مدیریت، علوم اجتماعی و رسانه پیشنهاد می‌کنم. البته مدیران شهری و مرتبط با جوامع شهری مانند شهرداری‌ها یکی از مهم‌ترین مخاطبان این کتاب هستند. مثال‌ها و راهکارهایی که در کاهش هزینه مدیریت شهری و روستایی می‌تواند به مدیران کمک کند. سقلمه، تلنگری بر ساختار اقتصاد سنتی در دنیاست.