فرهیختگان: براساس آمارهای وزرات نیرو، در سال گذشته 6میلیارد و 902میلیون مترمکعب آب شرب برای مصرف خانگی و غیرخانگی در شهرهای کشور و یک‌میلیارد و 888میلیون مترمکعب نیز برای مصرف روستاییان تولید شده اما 26.6درصد از این آب تولیدی که معادل 2.3میلیارد مترمعکب و به ارزش 6.3هزار میلیاردتومان است، بدون درآمد بوده است. براساس استاندارد‌های مراجع بین‌المللی واژه آب بدون درآمد، عبارت است از اختلاف بین حجم آب ورودی به سیستم (شبکه توزیع) و مصارف مجاز با درآمد یک‌سال.
اما درکنار حجم بالای هدررفت آب یا بهتر بگوییم آب بدون درآمد در کشور، موضوع مهمی که نیازمند مدیریت و کنترل آن در شرایط فعلی است، سرانه بالای آب مصرفی در برخی شهرها و ازجمله پایتخت است. درخصوص مصرف بالای مشترکان آب در شهر تهران اعداد و ارقام متفاوتی ذکر شده است، اما نگاهی به آمارهای شرکت مهندسی آب‌وفاضلاب کشور نشان می‌دهد متوسط مصرف مشترکان خانگی در ایران طی سال گذشته درحالی برای کل کشور حدود 667لیتر در شبانه‌روز بوده که این میزان در استان تهران 1344لیتر، در البرز 1224لیتر و در شهر اهواز 796لیتر بوده است. همچنین این مقدار در استان مازندران 733لیتر، در قم 700لیتر و در استان مرکزی 683لیتر بوده است. اما در بین مشترکان خانگی کشور، کمترین میزان مصرف آب مربوط به استان‌های خراسان‌جنوبی با 387لیتر در شبانه‌روز، در خراسان‌رضوی 399لیتر، در خراسان‌شمالی 407لیتر و در کهگیلویه‌وبویراحمد نیز این میزان 431لیتر است.
با توجه به اینکه هر مشترک خانگی ممکن است شامل چندین خانوار باشد و در استان‌هایی مانند تهران و البرز واحدهای مسکونی بلندمرتبه نسبت‌ به کل کشور بالاتر است، شاید این شاخص نتواند تصویر درستی از وضعیت مصرف آب شرب شهری ارائه دهد. برای اینکه نتایج دقیق‌تری از مصرف آب در شهرهای کشور به‌دست آید، باید به سرانه مصرف آب شرب شهری به‌ازای هر فرد مراجعه کنیم. در این خصوص، براساس آنچه حسین سرایی، مدیر مرکز کنترل آب تهران در سال گذشته اظهار داشته، سرانه مصرف آب شرب در شهر تهران ۲۴۰لیتر بر ثانیه در شبانه‌روز به‌ازای هر نفر است که با توجه به سرانه ۱۷۰لیتر بر ثانیه کشوری، تهرانی‌ها ۷۰لیتر بیشتر از سرانه کشور مصرف می‌کنند (این مقدار معادل 40درصد بالاتر از میانگین کشور است).

پرمصرف‌ها در شمال شهر تهران
براساس آمارهای اعلام‌شده ازسوی شرکت آب‌وفاضلاب استان تهران، مصرف آب در شهر تهران در 10تیرماه1401 حدود سه‌میلیارد و 737میلیون لیتر بوده که نسبت به مصرف سه‌میلیارد و ۱۰۰میلیون لیتری مدت مشابه تیرماه1400 نشان از رشد 20.5درصدی مصرف دارد. اما مساله فقط افزایش مصرف نیست؛ مقایسه مصرف آب در 6منطقه آب‌وفاضلاب شهری تهران نشان می‌دهد در مناطق شمالی تهران مصرف آب 58درصد بالاتر از سرانه مصرف کل شهر تهران و 130درصد بالاتر از مناطق جنوبی شهر تهران است. برای مثال طبق آنچه در جدول آمده، منطقه یک آب‌وفاضلاب شهری تهران که حدود 16درصد از جمعیت تهران را در خود جای داده و شامل محدوده دیباجی، شمیران و شهرک‌غرب است 25.4درصد از کل آب شهری تهران در سال جاری را مصرف کرده است.
طبق این آمارها، سرانه مصرف آب در این منطقه به‌ازای هر فرد 461لیتر در شبانه‌روز بوده است. منطقه2 آب‌وفاضلاب شهری تهران که شامل بخش عمده محدوده شهرداری منطقه٦ و کل منطقه7 است، با داشتن 15درصد از جمعیت تهران، 21.2درصد از آب شهر را در سال گذشته مصرف کرده و سرانه مصرف آب به‌ازای هر فرد حدود 401لیتر در شبانه‌روز بوده است. سرانه آب مصرفی این منطقه نیز دوبرابر مناطق جنوبی شهر است. منطقه3 آب‌وفاضلاب شهری تهران هم شامل محدوده شهرداری منطقه5 و بخشی از محدوده شهرداری‌های مناطق 2، 6 و 22 است و 16درصد از جمعیت شهر را به‌خود اختصاص داده، در سال گذشته 16درصد از آب شهر تهران را مصرف کرده است. سرانه مصرف آب در این منطقه به‌ازای هر فرد 294لیتر بوده که حدود 3‌لیتر بالاتر از میانگین و 90لیتر بالاتر از مناطق مرکزی و جنوبی شهر تهران است. منطقه4 شامل مناطق بهارستان، سلیمانیه و افسریه است. این منطقه با سهم 14درصدی از جمعیت شهر، 11.2درصد از آب شرب شهری را مصرف کرده است. سرانه مصرف آب در این منطقه 227لیتر در شبانه‌روز است. منطقه5 شامل کل محدوده شهرداری‌های مناطق 9، ۱۰، 18 و بخشی از محدوده شهرداری منطقه 11 و 17 است. این منطقه با سهم 18درصدی از کل جمعیت تهران، سهمی 12.4درصدی در مصرف آب دارد. منطقه6 شامل مناطق 17شهریور، نازی‌آباد، شهرری، باقرشهر، کهریزک، حسن‌آباد فشافویه، قیام‌دشت و خاورشهر است. این منطقه نیز با داشتن 21درصد از کل جمعیت شهری تهران، سهم 13.9درصدی از مصرف آب شرب تهران دارد. در منطقه5 سرانه مصرف آب 205لیتر و در منطقه6 حدود 194لیتر در شبانه‌روز است. آمارهای مذکور موید این نکته است که فقط دو منطقه یک و 2 آب‌وفاضلاب شهری تهران با جمعیت 31درصدی خود، حدود 46درصد از آب شرب تهران را مصرف می‌کنند.

اصلاح پله‌ها کارآمدتر از شوک‌‌درمانی
پرواضح است مصارف بالا با محدود‌کردن امکان تامین انرژی توسط حاکمیت برای صنایع و ایجاد تنگناهای تامین انرژی در کشور، عملا موانع توسعه اقتصادی کشور را تشدید کرده و به این وسیله به تمام جامعه ضربه می‌زنند. همچنین با توجه به اینکه در حوزه انرژی دولت در قالب قیمت‌های تکلیفی، سعی دارد انرژی و آب با قیمتی ارزان‌تر به دست مردم برسد، عدم‌مدیریت مصرف که به‌نفع پرمصرف‌ها و بدمصرف‌ها و مهم‌تر از آن به‌نفع پردرآمدها تمام می‌شود، منجر به کسری بودجه دولت نیز می‌شود. برای مثال، براساس گزارشی که وزارت نیرو منتشر کرده، بدهی صنعت برق تا سال ۱۴۰۰ به ۸۴ هزار میلیارد تومان رسیده است. از این رقم حدود ۳۹ هزار میلیارد تومان آن مربوط به بدهی صنعت برق به تولیدکنندگان برق، ۳۴ هزار میلیارد تومان بدهی بانکی، ۶ هزارمیلیارد تومان مطالبات پیمانکاران و پنج‌هزار میلیارد تومان نیز سایر بدهی‌های صنعت برق است. گزارش وزارت نیرو نشان می‌دهد مجموع بدهی دولت به صنعت برق نیز تا پایان سال ۱۴۰۰ به ۷۸ هزار میلیارد تومان رسیده که این بدهی صرفا ناشی از مابه‌التفاوت قیمت تکلیفی و قیمت تمام‌شده برق بوده است. این وضعیت در حوزه آب و گاز نیز تاحدودی وجود دارد. اما درکنار کسری بودجه، ناترازی و کمبود انرژی و آب نیز پیامد دیگر این سیاست دولت است.
بر این اساس یک توافق کلی روی این مساله وجود دارد که دولت باید در مدیریت مصرف آب و انرژی دست به سیاستگذاری کارآمد بزند. این ذهنیت که دولت باید دست به سیاستگذاری برای اصلاح تعرفه‌های انرژی و آب بزند، در درون دولت وجود دارد اما مشکل آنجایی رخ می‌دهد که اقدامات اصلاحی دولت با تبعات و پیامدهایی همراه می‌شود که هر کارشناسی مجبور است با احتیاط از اصلاح صحبت کند. نمونه قابل‌تامل این مورد، اظهارات اخیر هاشم امینی معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت آبفا کشور است. وی می‌گوید قیمت تمام شده هر مترمکعب آب شرب برای دولت ۱۵ هزار تومان است و این آب با قیمت هزار تومان یا کمتر در اختیار مردم قرار می‌گیرد. بخش دوم سخنان هاشم امینی قابل‌پذیرش است که دولت با قیمت پایین‌تر از قیمت تمام‌شده آب را به دست مردم می‌رساند اما بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت فروش آب شرب شهری از سال 1390 تا 1397 که آمار رسمی هر دو بخش منتشر شده، از 2.3 برابر به 1.8 برابر تا پایان سال 1397 رسیده است. به‌عبارتی در سال 1390 قیمت تمام‌شده آب شرب شهری هر مترمکعب 606 تومان برای دولت تمام می‌شد که این مقدار به قیمت 261 تومان به مردم فروخته می‌شد. در سال 1397 نیز قیمت تمام‌شده آب هر مترمکعب 1112 تومان و قیمت فروش آن 624 تومان بوده است. این ارقام با رقم 15 برابری که معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت آبفا کشور اعلام کرده تفاوتی از زمین تا آسمان دارد.
بنابراین اولین توصیه به دولتمردان برای اصلاح و مدیریت مصرف آب و انرژی، واقع‌نگری و واقع‌بینی است. به نظر می‌رسد اگر در حوزه آب و انرژی آنچنان‌که سازمان برنامه قصد و نیت کرده، همانند حذف ارز ترجیحی برخورد شود، با تورم بالایی که کشور دارد، شوک درمانی منجر به اتفاقات تلخی خواهد شد اما کارشناسان اقتصادی توصیه می‌کنند به‌جای برخورد خطی با مسائل، دولت می‌تواند با اصلاح پله‌های مصرفی و تبعیض قیمتی، هم زمینه کاهش مصرف را فراهم کند و هم مانع ضرر و زیان شرکت‌های دولتی حوزه آب و برق و گاز شده و هم جلوی بخشی از ناترازی انرژی و آب را بگیرد.

در این رابطه بیشتر بخوانید:
اصلاح پلکانی‌آری، شوک‌درمانی نه (لینک)
60 درصد پرمصرف‌ها ساکن 3 منطقه شمال شهر (لینک)