در ایران هر از گاهی برخی به‌اصطلاح روشنفکران ادعا می‌کنند ما نیازی به انرژی هسته‌ای نداریم و صنعت هسته‌ای مانع توسعه در کشور است! این درحالی است که آمارها و اسناد رسمی بین‌المللی نشان می‌دهند برنامه‌ها در دنیا برای توسعه‌ «صنعت هسته‌ای» خصوصا برای تامین برق جدی است. از یک‌سو افزایش تقاضا برای انرژی در دهه‌های پیش‌رو نیاز به انرژی‌های جدید را تقویت کرده و ازسویی محدودیت انرژی‌های فسیلی و البته سهم پایین و رشد اندک انرژی‌های خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و... اندیشمندان جهان را بر آن داشته که روی انرژی هسته‌ای حساب ویژه‌ای باز کنند. در ادامه مروری بر تاریخچه و وضعیت صنعت هسته‌ای در دنیا داشته‌ایم و برنامه‌ کشورهای پیشرفته برای این صنعت در آینده را واکاوی کرده‌ایم. در پایان با بررسی وضعیت ایران در تامین برق، روشن می‌شود که چرا سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای پیش‌نیاز توسعه‌ ایران در سه دهه‌ آینده است.

وضعیت برق هسته‌ای
اولین نیروگاه‌های هسته‌ای تجاری در دهه‌50 شروع به‌کار کردند. در سال1987 تعداد این نیروگاه‌ها از 400عدد نیز عبور کرد. انرژی هسته‌ای درحال حاضر حدود 10درصد از برق جهان را از حدود 440راکتور برق تامین می‌کند. همچنین امروز در دنیا حدود 55راکتور دیگر در دست ساخت است که ظرفیتی معادل تقریبا 15درصد ظرفیت موجود را دارند.
در سال2020 نیروگاه‌های هسته‌ای 2553تراوات‌ساعت برق عرضه کردند که نسبت به 2657تراوات‌ساعت در سال2019 کاهش داشت. البته باید توجه داشت که قبل از سال2020، تولید برق از انرژی هسته‌ای برای هفت‌سال متوالی افزایش یافته بود. در نمودار2 می‌توان تغییرات میزان و سهم مناطق مختلف جهان از تولید برق هسته‌ای در یک بازه‌ 50ساله را مشاهده کرد. همان‌طور که مشاهده می‌شود آمریکای‌شمالی و اروپای‌غربی و مرکزی بیشترین سهم را در تولید برق هسته‌ای دارند و نسبت به سایر مناطق، در این پنج‌دهه بیشترین رشد در تولید برق هسته‌ای را نیز تجربه کرده‌اند. آسیا و همچنین روسیه و اروپای‌شرقی نیز نسبت به آمریکای‌شمالی و سایر مناطق اروپا، سهم کمتری دارند. آفریقا سهمی از برق هسته‌ای ندارد و آمریکای‌جنوبی سهم بسیار ناچیزی دارد. بنابراین می‌توان گفت کشورهای توسعه‌یافته عمدتا بخش قابل‌ملاحظه‌ای از برق خود را از طریق انرژی هسته‌ای تامین می‌کنند.

منابع تولید برق جهان
همان‌طور که در شکل3 مشاهده می‌شود، 36.7درصد برق دنیا از طریق زغال‌سنگ تامین می‌شود؛ 23.5درصد از طریق گاز، 16درصد از طریق آب، 10.3درصد از طریق انرژی هسته‌ای و 8.2درصد از طریق سایر انرژی‌های نو (خورشید، باد، زمین‌گرمایی و جزرومد) تامین می‌شود. نفت تنها 2.8درصد برق دنیا را تامین می‌کند و 2.6درصد نیز به سایر منابع انرژی مربوط است. در ایران متاسفانه 67درصد برق از طریق گاز تولید می‌شود. تنوع منابع تولید برق در کشور بسیار کم است و این موضوع، خود علاوه‌بر مشکلات اقتصادی می‌تواند تبعات امنیتی نیز ایجاد کند.
13کشور در سال2020 حداقل یک‌چهارم برق خود را از طریق هسته‌ای تولید کردند. فرانسه حدود سه‌چهارم برق خود را از انرژی هسته‌ای تولید می‌کند. در اسلواکی و اوکراین بیش از نیمی از برق‌شان از طریق انرژی هسته‌ای تامین می‌شود. همچنین مجارستان، بلژیک، اسلوونی، بلغارستان، فنلاند و جمهوری‌چک نیز یک‌سوم یا بیشتر انرژی برق خود را از انرژی هسته‌ای دریافت می‌کنند. کره‌‌جنوبی به‌طور معمول بیش از 30درصد برق خود را از طریق هسته‌ای تامین می‌کند. همچنین تولید برق در ایالات‌متحده‌آمریکا، انگلیس، اسپانیا، رومانی و روسیه حدودا یک‌پنجم به انرژی هسته‌ای وابسته است.
از یک‌سو با افزایش جمعیت جهان تقاضا برای برق در بسیاری از کشورها افزایش یافته است و ازسوی دیگر، سوخت‌های فسیلی قدیمی -به‌ویژه زغال‌سنگ- دی‌اکسیدکربن زیادی تولید می‌کنند. در شکل5، روند تولید دی‌اکسیدکربن در دنیا را مشاهده می‌کنیم. بنابراین ضرورت افزایش ظرفیت تولید برق از انرژی هسته‌ای امروز در دنیا بر اهل فن پوشیده نیست. در سال2019، 63درصد برق از سوختن سوخت‌های فسیلی تولید می‌شد. به‌رغم رشد مستمر منابع برق تجدیدپذیر در سال‌های اخیر، سهم سوخت فسیلی در تولید برق در 15سال گذشته تغییر قابل‌توجهی نداشته است. در سل 2005، سهم سوخت‌های فسیلی در تولید برق 66.5درصد بود.

برنامه‌ دنیا تا 2050
آژانس بین‌المللی انرژی OECD) The OECD International Energy Agency) در سناریویی (Sustainable Development Scenario) که برای کربن‌زدایی نوشته، در نظر داشت که تا سال2050 تولید برق هسته‌ای تقریبا تا 75درصد افزایش یابد و به 4714تراوات‌ساعت و ظرفیت 669گیگاوات برسد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد با تامین یک‌چهارم برق جهان از طریق هسته‌ای، انتشار دی‌اکسیدکربن به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و کیفیت هوا نیز بهبود می‌یابد. بنابراین طبیعی است که کشورهای پیشرفته‌ دنیا برای توسعه‌ صنعت هسته‌ای سرمایه‌گذاری کنند، خصوصا که تا سال2050 تقاضا برای نفت نیز افزایشی خواهد بود اما معلوم نیست چه مقدار از ذخایر اثبات‌شده‌ نفت آن روز باقی‌مانده باشد. بنابراین خواه با یک نگاه آینده‌پژوهانه‌ اقتصادی و خواه با یک نگاه زیست‌محیطی، صنعت هسته‌ای یک ضرورت است. همان‌طور که در شکل4 دیدیم، ایران اگرچه سهم ناچیزی از تولید برق هسته‌ای دنیا را دارد، اما جزء 30کشور برتری است که از این انرژی برای تولید برق استفاده می‌کنند. بنابراین امکان سرعت بخشیدن به توسعه‌ این صنعت در کشور وجود دارد، فقط ضروری است که این توسعه و تحول به خواست عمومی تبدیل شود تا پشتوانه‌ مردمی نیز داشته باشد.

وضعیت شکننده ایران
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، 67درصد برق ایران از منبع گاز تامین می‌شود. همچنین سهم مجتمع پارس‌جنوبی در تامین گاز کشور نیز به ۸۲درصد می‌رسد. یعنی تقریبا 55درصد برق کشور به مجتمع پارس‌جنوبی وابسته است. این تنوع پایین، خطرناک است و در شرایط خاص، می‌تواند برای کشور بحران امنیتی ایجاد کند. همان‌طور که در شکل6 مشاهده می‌شود، به‌لحاظ تنوع منابع تولید برق، وضعیت ایران و عربستان بسیار نامناسب است. درمقابل، ایالات‌متحده، روسیه و ترکیه به‌مراتب از تنوع بهتری برخوردار هستند.

حق و ضرورت
برخلاف ادعای شبه‌روشنفکران داخلی، ایران روی دریایی از نفت و گاز نیست. بنابراین بعید نیست اگر در سه دهه‌ پیش‌رو، روی تولید برق هسته‌ای سرمایه‌گذاری نکنیم در آینده فرزندان ما مجبور باشند از کشورهای دارای انرژی هسته‌ای با قیمت‌های گزاف، برق وارد کنند. اگر به تامین برق کشور در دهه‌های آینده فکر می‌کنیم، یا نگران توسعه‌ پایدار (از لحاظ ضربه‌نزدن به محیط‌زیست) هستیم یا حتی اگر امنیت انرژی در کشور برایمان اهمیت دارد، باید به «انرژی هسته‌ای» به‌مثابه یک «حق و ضرورت» نگاه کنیم.