عاطفه جعفری، خبرنگارگروه فرهنگ: کتاب‌های کمک‌درسی به سبد خانواده‌ها تحمیل شده و حالا دیگر جزئی جدانشدنی از زندگی تحصیلی بچه‌های ایرانی است. دانش‌آموزان با دلخوشی خرید این جنس کتاب‌ها، از سد امتحانات و آزمون هولناک کنکور عبور می‌کنند. خوب یا بد آنقدر برای خانواده‌ها این مساله مهم است که سعی می‌کنند از همان دوران ابتدایی تحصیلی برای فرزندان‌شان این کتاب‌ها را خریداری کنند. در این گزارش قرار نیست از سود و زیان‌های آموزش و تحصیلی این جنس کتاب‌ها بگوییم و به‌بهانه این روزهای ‌کنکوری، به‌سراغ گردش مالی یک‌ساله انتشاراتی رفتیم که غول کنکور، ثروت زیادی را روانه خزانه‌شان می‌کند.

   تیراژهای بالا
طبق آماری که توسط خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر شده است؛ از سال ۱۳۸۵، شمارگان کتاب سیر نزولی پیدا کرده است. این آمار نشان می‌دهد در دهه اول انقلاب میانگین شمارگان کتاب حدود هفت‌هزار نسخه، دهه دوم حدود 6 هزار و 200 نسخه، دهه سوم چهارهزار و 700 نسخه و دهه چهارم به دوهزار و 500 نسخه رسیده است. طبق آماری که در گزارش هفته گذشته‌مان منتشر کردیم، شمارگان طی 10سال حدودا 85 میلیون کاهش پیدا کرده؛ کاهشی که در اکثر حوزه‌های نشر اتفاق افتاده است.
اما در مورد کتاب‌های کمک‌آموزشی این موضوع صدق نمی‌کند، طبق آماری که در همین صفحه منتشر کردیم، تیراژ کتاب‌های کمک‌درسی طی 10 سال تغییر محسوسی ندارد و بین 3400 نسخه تا چهارهزار تغییر می‌کند و به یک حرف دیگر ثبات خودش را حفظ کرده است. درحالی‌که ناشران در حوزه‌های دیگر مخصوصا عمومی به تیراژهای تک‌نسخه رسیده‌اند.
 فکر کنید که ‌زمانی تیراژ کتاب‌ها بالای 250 هزار نسخه بود و الان با تیراژهای خیلی‌خیلی پایین‌تر مواجه هستیم، مثلا یک ناشر ممکن است از یک کتاب، فقط 50 نسخه منتشر کند. مسعود کازری، مدیر انتشارات کتاب خورشید که از قضا کتاب‌هایی با تیراژ ۱۰۰ و ۲۰۰ نسخه هم چاپ می‌کند، در مورد این موضوع می‌گوید: «وقتی قیمت نان، مرغ، روغن، گوشت و اقلام خوراکی یک‌شبه گران می‌شود، طبعا باید انتظار داشت که قیمت کتاب هم بالا برود. به همین دلیل تیراژ کتاب امروز به ۱۰۰ نسخه رسیده است.» او برخلاف نظر کامران محمدی، نویسنده و ناشر معتقد است با نگاهی به عناوین کتاب‌ها در مقایسه با دهه ۶۰ درمی‌یابیم که کیفیت مجموع آثار چاپ‌شده پایین است و به همین دلیل نباید فریب ۸۰ هزار عنوان کتابی را خورد که درطول سال چاپ می‌شوند، چون اگر در دهه ۶۰ سالی دوهزار عنوان کتاب چاپ می‌کردند، بر جامعه هنری و ادبی تاثیر و نفوذ موثرتر و پررنگ‌تری داشت. مشکلات حوزه نشر با ذکر یکی دو واژه حل‌شدنی نیست و از سویی هم مشکلاتش به‌اصطلاح اظهر من‌الشمس است. تیراژ کتاب در این شرایط بسیار پایین است. برخی ناشران ۳۰۰ جلد در شناسنامه کتاب می‌نویسند اما ناشری که به‌جای ۱۰۰ نسخه به دلیل حفظ آبرو در شناسنامه کتابش ۳۰۰ نسخه می‌نویسد باید به او گفت که تفاوت چندانی بین ۱۰۰ نسخه و ۳۰۰ نسخه وجود ندارد و تیراژ کتاب در مدار افول حرکت می‌کند.»

   انبار کاغذ داریم!
حالا این تیراژهای پایین را داشته باشید، برویم سراغ کتاب‌های کمک‌درسی. کتاب‌هایی که تیراژهای زیاد دارند و تقریبا می‌توان گفت همه تیراژهایشان به فروش می‌رسد و کتاب به چاپ‌های بالا هم می‌رسد.
دیدگاه دیگری هم برای چاپ با تیراژ پایین وجود دارد. در این اوضاع آشفته کاغذ که قیمت‌ها روزبه‌روز بالاتر می‌رود، ناشران سعی می‌کنند کتاب را در تیراژ پایین‌ و چاپ‌های متعدد بفروشند، چون امکان تغییر قیمت برایشان وجود دارد. ناشران کتاب‌های غیردرسی از این ترفند بهره می‌برند اما کتاب‌های کمک‌درسی استثنا هستند، احمدی که سال‌ها در حوزه کتاب‌های کمک‌درسی فعالیت می‌کند در مورد این موضوع صحبت‌های جالبی دارد و گفته است: «در همین اوضاع که کاغذ بسیار گران شده و تعداد زیادی از ناشران برای تامین کاغذ مورد نیازشان دچار مشکل هستند، یکی از ناشران معروف کتاب‌های کنکور تا چندسال دیگر هم برای چاپ کتاب‌هایش کاغذ در انبار دارد! این ناشر مشکلی برای تامین کاغذش نخواهد داشت، چون خودش به‌راحتی کاغذ را وارد می‌کند و به‌دلیل درآمد زیادی هم که دارد پول کاغذ برایش آنقدر هم در اولویت نیست.»

   درآمد 75 هزارمیلیاردی
بارها در مورد موسسات کنکور صحبت کرده‌اند و از درآمدهایی گفتند که میلیاردی است و هر روز بیشتر می‌شود و نظارتی هم بر آنها وجود ندارد اما در این بخش بیایید از درآمد انتشارات‌های این حوزه حسابی سرانگشتی داشته باشیم. انتشارات‌های کنکور و کتاب‌های کمک‌آموزشی یکی از پردرآمدترین بخش‌های صنعت کنکور هستند.
طبق آماری که محمد احمدی با توجه به حضورش در عرصه نشر و کتاب‌های کمک‌آموزشی دارد، دانش‌آموزان پایه (اول تا یازدهم)، سالانه بین دو تا پنج‌میلیون تومان و دانش‌آموزان پایه ۱۲ به‌طور متوسط حدود هفت تا 10 میلیون تومان برای کتاب‌های کنکور و تست و کمک‌آموزشی هزینه می‌کنند.
طبق آماری که سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات اعلام کرده است، در سال تحصیلی 1400-1399 بیش از 15میلیون دانش‌آموز در 110هزار مدرسه دولتی و غیردولتی مشغول به تحصیل شدند.
حالا بیایید متوسط حساب کنیم که این 15میلیون دانش‌آموز به‌صورت میانگین حدودا در سال پنج‌میلیون تومان برای خرید کتاب هزینه کنند، گردش مالی این حوزه به حدود 75هزار میلیارد تومان می‌رسد. رقمی که بسیار قابل‌توجه است و در حوزه نشر درآمد بسیار زیادی است.
نکته مهمی که در باب کتاب‌های کمک‌آموزشی نباید از یاد ببریم، این است که این کتاب‌ها، از مدل کتاب‌هایی هستند که نمی‌توان یک‌بار خرید و سال‌ها استفاده کرد، مثلا در یک خانواده که دو فرزند دارند، نمی‌توان کتاب‌های کنکور فرزند اول را برای فرزند دوم در سال‌های بعد استفاده کرد، چون این کتاب‌ها با توجه به محتوای کتاب‌های درسی هرسال تغییر می‌کنند و داوطلبان مجبورند کتاب را برای هرسال به‌صورت جدید تهیه کنند. از این هم نباید به‌راحتی بگذریم که برخی موسسات کنکور و حتی مدارس، بچه‌ها را مجبور می‌کنند کتاب‌ها را جدید بخرند و تقریبا یک لیست کامل از این کتاب‌ها را به دانش‌آموزان می‌دهند. درحالی‌که شاید خیلی از این کتاب‌ها حتی برای خواندن یک‌بار هم واجب نباشد.