بازگشت اروپا به تنظیمات جنگ سرد

سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین‌الملل: انگلیس قصد دارد برای مقابله با روسیه بودجه نظامی‌اش را دست‌کم 10میلیارد پوند (12.2میلیارد دلار) افزایش دهد. به گزارش ایسنا، به‌ نقل از روزنامه دیلی‌میل،‌ بن والاس، وزیر دفاع انگلیس در نامه‌ای خطاب به بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس با اشاره به کمبودهای ارتش این کشور خواستار چنین افزایشی شده است. این نامه همزمان با آغاز نشست سران ناتو در اسپانیا منتشر شده است تا تاکیدی بر اهمیت محتوای آن باشد. به‌گفته بن والاس کمبودهای ارتش انگلیس شامل حوزه‌هایی مانند پهپادی و خلبان‌ جت‌های جنگنده اف-35 می‌شود. طی ماه‌های اخیر این برای دومین‌بار است که وزیر دفاع انگلیس خواستار افزایش بودجه نظامی کشورش شده است.  او سخت اصرار دارد که بودجه نظامی انگلیس باید از سطح 2درصد تولید ناخالص داخلی، تا سال 2025 به سطح 2.5درصد از آن برسد.  سطح 2درصد کنونی دقیقا منطبق با اسناد سازمان آتلانتیک شمالی ناتو است. با این‌حال کمتر کشوری این سطح را رعایت می‌کند. در سال گذشته میلادی از میان 30 کشور عضو ناتو تنها 9کشور شامل آمریکا، بریتانیا، فرانسه، کشورهای بالتیک، نروژ، لهستان و رومانی به این سطح رسیدند. این 9 کشور درحالی به تعهدات خود عمل کرده‌اند که به‌دلیل شرایط بحرانی اروپا پس از الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه تحت‌فشار شدید برای اجرای اسناد و قوانین ناتو قرار داشتند. با این حال انگلیس قصد دارد فراتر از اسناد ناتو 25 درصد دیگر به بودجه دفاعی‌اش بیفزاید. انگلیس در سال گذشته میلادی پیش از آنکه حتی جنگ اوکراین آغاز شود، یک بودجه اضافی 16.5میلیارد پوندی برای ارتش خود تصویب کرد که مدت زمانی چهارساله داشت و به‌طور میانگین سالانه چهارمیلیارد پوند به بودجه نظامی این کشور می‌افزود. افزایش بودجه جدید 10میلیارد پوندی اما 2.5برابر افزایش پیشین است. در این میان اما بن والاس تنها مقام عالی‌رتبه دفاعی انگلیس نیست که از لزوم افزایش بودجه نظامی این کشور صحبت کرده است.
ژنرال پاتریک سندرز، فرمانده ستاد ارتش انگلیس اخیرا در کنفرانس «جنگ زمینی» که اولین سخنرانی عمومی‌اش پس از رسیدن به این مسئولیت بود، تاکید کرده است که نیروهای مسلح این کشور باید نسبت به هرگونه حمله روسیه آماده باشند. او شرایط فعلی را به سال‌های 1937 و 1938 تشبیه کرده است، زمانی که آلمان نازی درحال تصرف دو کشور اتریش و چکسلواکی بود. فرمانده ارتش انگلیس معتقد است مانند آن دوره کشورش در جنگ نیست اما باید سریع دست به اقداماتی بزند تا شکست نخورد.
پیش از انگلیس، آلمان نخستین کشوری بود که تصمیم گرفت بودجه نظامی خود را به‌طور شدیدی افزایش دهد.
اولاف شولتز، صدراعظم آلمان تنها سه‌روز پس از حمله روسیه به اوکراین در روز 24فوریه اعلام کرد این کشور 100میلیارد یورو (107میلیارد دلار) را برای ارتقای وضعیت نظامی‌اش به صندوق ویژه ارتش تزریق می‌کند تا طی چندسال صرف تجهیزات جدیدی شود. او همچنین تاکید کرد بودجه نظامی آلمان را به 2درصد تولید ناخالص داخلی کشورش خواهد رساند. در سال گذشته میلادی این میزان تنها 1.3درصد بود. در ادامه گزارش به بررسی جزئیات دلایلی پرداخته‌ایم که باعث‌شده انگلیس و دیگر کشورهای اروپایی به‌دنبال افزایش بودجه‌های نظامی خود باشند.

1. کاهش ذخایر تسلیحاتی به‌دلیل ارسال کمک به اوکراین
غرب تسلیحات بسیار زیادی را به اوکراین ارسال کرده است اما همچنان به کم‌کاری در حمایت از کی‌یف متهم می‌شود. چنین اتهامی به این دلیل است که اوکراین درحال جنگ با دومین ارتش قدرتمند جهان است.  حمایت‌های صورت‌گرفته غرب از اوکراین که تاکنون چندان تمام‌عیار نیز نبوده، موجب شده تا آمریکا یک‌سوم از ذخایر موشک‌های ضدتانک جاولین خود را به این کشور ارسال کرده و خود با کمبود مواجه شود. این مساله نشان می‌دهد جنگ‌هایی که غرب از هم‌اکنون تا چندسال بعد در آنها درگیر خواهد بود، می‌توانند تا چه اندازه وسیع بوده و باعث مصرف تسلیحاتی زیادی شوند.
درحال‌حاضر انبارهای تسلیحاتی کشورهای غربی به‌دلیل شدت درگیری‌ها در اوکراین با کاهش شدید روبه‌رو شده است و از این رو آنها به‌دنبال پر کردن مجدد این انبارها هستند.
2. ایجاد ظرفیت جهت کمک به کشورهای در معرض خطر
گرچه جنگ هم‌اکنون تنها در اوکراین جریان دارد اما تنش‌ها با روسیه در اروپا صرفا در این نقطه منحصر نمی‌شود. سه کشور بالتیک شامل لتونی، استونی و لیتوانی درکنار لهستان و کشورهای دیگر در معرض تهدید هستند. پس از درخواست عضویت فنلاند و سوئد در ناتو این دو کشور نیز به کشورهای در معرض خطر حمله نظامی افزوده ‌شده‌اند.  توجه به‌شدت مصرف اسلحه و مهمات در جنگ اوکراین باعث ‌شده کشورهای اروپایی به‌دنبال ذخیره‌سازی گسترده تسلیحات باشند تا درصورت سرایت درگیری به دیگر نقاط شرق یا شمال اروپا قادر باشند جبهه‌های جنگ را تغذیه کنند.

3. مسلح‌سازی افزون‌تر محیط پیرامونی دشمنان
کشورهای غربی هرچند نگران مضرات جنگ اوکراین هستند اما این جنگ موارد مثبتی نیز برای آنها داشته است. این جنگ روسیه را در موقعیتی ناپایدار قرار داده که می‌تواند به زیان هنگفت این کشور منجر شود. درحقیقت سیاست مسلح‌سازی اوکراین پیش از وقوع جنگ در جریان بود و همین مساله باعث تحریک روسیه شد که به این کشور حمله کند. این حمله نیز خودبه‌خود باعث بروز هراس در میان همسایگان کشورهای قدرتمند شد. از این رو وضعیت کنونی بهترین شرایط را برای مسلح‌سازی همسایگان قدرت‌هایی مانند روسیه، چین و حتی ایران فراهم آورده است و کشورهای غربی احتمالا تسلیحات بیشتری را روانه شرق اروپا، قفقاز و حتی آسیای میانه خواهند کرد.
دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا اخیرا تصمیم گرفته محدودیت‌های کمک نظامی این کشور به آذربایجان را لغو کند. باکو یکی از دولت‌هایی است که واشنگتن امید دارد بتواند آن را وارد مدار خود کند. به‌تازگی نیز قرار است آذربایجان همراه گرجستان -که دارای گرایش‌های شدید غرب‌گرایانه است- در کنار ترکیه مانور نظامی دیگری را در قفقاز انجام دهند.
از سوی دیگر مقامات فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا در منطقه خاورمیانه و آسیای‌مرکزی در هفته‌های اخیر با سفر به تاجیکستان تلاش کرده‌اند شانس خود را برای ایجاد همکاری نظامی با کشورهای آسیای میانه بار دیگر امتحان کنند. مسلح‌سازی کشورهای آسیای میانه و کشاندن آنها به همکاری با غرب به‌معنای مسلح شدن و ایجاد مشکل در محیط پیرامونی چین، روسیه و ایران است. همچنین باید توجه داشت که احتمالا غرب تسلیحات بیشتری را در اختیار دولت اقلیم کردستان عراق و کردهای سوریه قرار خواهد داد.

4. ایجاد شرایط جدید در میدان‌های نبرد
 کشورهای جهان به‌دنبال افزایش قابلیت‌های نظامی منعطف خود هستند که شامل اختصاص بودجه برای آن دسته از سلاح‌هایی است که می‌توان بدون برعهده گرفتن مسئولیت حمله، به‌طور مستقیم از آنها استفاده کرد. این تسلیحات همچنین با وجود کارآیی بسیار زیاد به‌شکل منعطفی می‌توانند در یک جنگ برای متحدان ارسال شوند، درحالی‌که تبعات کمی را متوجه ارسال‌کننده می‌کنند. پهپادها برخی از موشک‌های تاکتیکی یا کروز همراه بعضی از راکت‌های ضدتانک جزء این دسته از تسلیحات هستند.
5 جبران تورم
آمریکا و انگلیس به‌عنوان دو رهبر بزرگ جهان غرب بدون در نظر گرفتن قیمت انرژی شاهد نرخ تورمی نزدیک به 10درصد بوده‌اند. افزایش قیمت‌ها در غرب باعث ‌شده هزینه‌های اداره دولت و امور نظامی نیز بیشتر شود. از این رو بخشی از دلیل افزایش بودجه‌های نظامی غرب به‌ویژه انگلیس جبران هزینه‌هایی است که تورم به بودجه‌ها را تحمیل می‌کند.

6. انطباق با جنگ‌های جدید
طبق برنامه‌های ارتش انگلیس که پیش از جنگ اوکراین تدوین ‌شده‌اند، تعداد نیروهای ارتش انگلیس از 82هزار نیرو با کاهش 9500 نفری به 72هزار و 500 نفر خواهد رسید.
کاهش نیروی انسانی در ارتش انگلیس در نگاه اول این احتمال را ایجاد می‌کند که این نیروها کاهش‌یافته‌اند تا بودجه نظامی کم شود اما نگاه دقیق‌تر به این موضوع نشان می‌دهد با توجه به لزوم حفاظت کامل از سربازان و استفاده از تسلیحات مناسب، تعداد بالای سرباز به‌نوعی سیاهی‌لشکر فرض می‌شوند که در میدان جنگ بدون آنکه بتوانند اقدام موثری انجام دهند، صرفا تلفات را بالا می‌برند. از این رو انگلیس و ارتش‌های اروپایی به‌دنبال این هستند که نیروهای خود را با جنگ‌های فعلی منطبق کنند؛ جنگ‌هایی که به نظر آنها دیگر نیازمند بسیج گسترده نیروها نیست.
با وجود این، دعوا میان جناح‌های سیاسی انگلیس پس از جنگ اوکراین بالا گرفته و برخی خواهان بازنگری در طرح‌های ارتش این کشور شده‌اند. مخالفان می‌گویند جنگ اوکراین ثابت کرده که وضعیت جهان بحرانی است و تعداد سربازان در جنگ اهمیت یافته است. در همین حال موافقان برداشت دیگری از جنگ اوکراین دارند و آن را برای تایید نظرشان درباره لزوم کاهش تعداد نیروها به کار می‌برند.
برخی نمایندگان پارلمان انگلیس و اعضای دولت این کشور معتقدند موفقیت‌های ارتش اوکراین به‌دست گروه‌های کوچکی از افراد رقم می‌خورد که در جنگ با دشمن مصمم هستند.
این افراد به فیلم‌های اشاره می‌کنند که در آنها تعداد کمی از سربازان اوکراینی که مصمم به مبارزه با روسیه هستند با تسلیحات مناسب مانند موشک‌های ضدتانک پیشرفته موفق می‌شوند ستون‌های زرهی روسیه را در هم بکوبند.
البته این موضوع درباره انگلیس از دلایل بیشتری نیز برخوردار است، زیرا این کشور می‌داند به‌دلیل جزیره‌ای بودن و همچنین واقع‌شدنش در شمال غرب اروپا بسیار بعید است که شاهد حمله مستقیم دشمن باشد. از این رو انگلیس به آن میزان نیروی زمینی‌ای که اوکراین، لهستان یا آلمان نیاز دارند، احتیاج ندارد.
از سوی دیگر وضعیت برای انگلیسی‌ها نسبت به جنگ‌های اول و دوم جهانی نیز متفاوت‌تر شده است. در آن سال‌ها حمله مستقیم به این کشور دشوار بود اما انگلیسی‌ها نیروهای زمینی زیادی را به سرزمین‌های اصلی اروپا در فرانسه و بلژیک اعزام کردند. امروزه این اقدام چندان لازم نیست، زیرا در میادین نبرد مانند اوکراین نیازی به حضور پرتعداد نظامیان کشورهای متحد کی‌یف نیست؛ چراکه این کشور 43میلیون نفری به‌اندازه کافی جمعیت برای سربازگیری در اختیار دارد. درصورتی‌که اوکراین به سربازان خارجی نیازمند شوند، غرب مناطق زیادی برای تامین این سربازان در دیگر نقاط جهان دارد.

7. پیروی از تصمیمات ناتو
پس از آنکه روسیه در سال 2014، شبه‌جزیره کریمه را از اوکراین جدا و به خاک خود ملحق کرد، کشورهای عضو ناتو تحت‌فشار آمریکا قرار گرفتند تا به قوانین این سازمان مبنی‌بر اختصاص حداقل 2درصد تولید ناخالص داخلی برای امور نظامی عمل کنند.
پس از جنگ شرایط شاهد تغییرات بیشتری نیز بود، زیرا مقامات ناتو در جلسه سران این سازمان که روز گذشته در مادرید اسپانیا برگزار شد، توافق کردند تعداد نیروهای واکنش سریع ناتو را با افزایشی 7.5 برابری از 40 هزار نفر به 300 هزار نفر برسانند.
این اقدام خود نیازمند هزینه‌های زیادی است. برخی از این نیروها باید از طریق استخدام‌های جدید تامین شوند. برخی دیگر نیز که از پیش در دستگاه‌های نظامی حضور داشته‌اند برای حضور در نیروهای واکنش سریع باید آموزش‌های بیشتری را طی کنند. همچنین این نیروها به تجهیزات ترابری پرتعدادی شامل هواپیماها و بالگردها نیاز خواهند داشت که تامین‌شان هزینه‌های بسیار سنگینی دارد.

8. لزوم استقلال امنیتی اروپا پس از اثبات تمرکز آمریکا بر چین پس از جنگ اوکراین
آمریکا پس از جنگ اوکراین تاکید داشت که نقطه اصلی تمرکز این کشور شرق آسیا خواهد بود. پس از وقوع جنگ اوکراین این تلقی پیش آمد که واشنگتن حداقل برای مدت کوتاهی تمرکز جدی خود را بر اروپا قرار خواهد داد.
با وجود این، هنگامی‌که نشست سران هفت‌کشور صنعتی جهان موسوم به جی-7 روز یکشنبه در آلمان آغاز شد، کشورهای عضو با فشار آمریکا تصمیم گرفتند 600 میلیارد دلار برای مقابله با طرح چین موسوم به «ابتکار کمربند جاده» که به طرح «یک کمربند یک جاده» نیز مشهور است، اختصاص دهند. این درحالی است که در این نشست تصمیم مهمی که درباره روسیه گرفته شد، ممنوعیت خرید طلا از این کشور بود.
توجه شدید آمریکا به چین آن هم در بحبوحه جنگ روسیه برای همگان آشکار ساخته که پکن در چه سطحی موردتوجه واشنگتن است. از این رو کشورهای اروپایی تصمیم گرفته‌اند بالاجبار به‌سمت افزایش بودجه نظامی و تلاش برای تامین امنیت‌شان به‌صورت خوداتکا گام بردارند. 

9. پیام سیاسی
کشورهای اغلب کوچک و ضعیف اروپای شرقی به‌دلیل حمله روسیه به اوکراین در هراس شدیدی به‌سر می‌برند. به همین دلیل آنها در وضعیت بغرنج‌شان به‌طور دقیق درحال رصد تحولات هستند تا ناگهان با آسیب شدید به منافع ملی و یا حتی تمامیت سرزمینی‌شان مواجه نشوند. این کشورها درحال رصد واکنش کشورهای قدرتمند غربی به‌ویژه در غرب اروپا هستند تا بفهمند آیا این کشورها قابل‌اتکا هستند یا خیر.
کشورهای اروپای شرقی اگر احساس کنند که به‌حال خود رها شده‌اند، احتمال دارد به‌دلیل نگرانی از جانب روسیه، با روس‌ها از در دوستی درآیند تا مانند اوکراین با ویرانی مواجه نشوند. از این رو کشورهای ثروتمند اروپای غربی از طریق افزایش بودجه نظامی خود درحال ارسال پیام‌های سیاسی نیز هستند تا اطمینان خاطری برای کشورهای اروپای شرقی ایجاد کنند.

10. جلوگیری از گسترش جغرافیایی جنگ
برخی معتقدند اگر روسیه در اوکراین موفق شود احتمال سرایت درگیری و حمله این کشور به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به دیگر کشورها نیز وجود دارد. برخی دیگر نیز اعتقاد دارند حتی اگر روسیه در اوکراین به بن‌بست برسد، برای خروج از گرفتاری و تنبیه کشورهایی که باعث بن‌بست شده‌اند، شاید درگیری را به دیگر مناطق تسری دهد.
بااین‌حال در هر صورت احتمال حمله مستقیم روسیه به کشورهای دیگر زیاد نیست اما ممکن است اگر مسکو در آنها ضعفی ببیند از راه‌هایی جز جنگ مستقیم و علنی به مبارزه نظامی با آنها بپردازد، به‌عنوان‌مثال امکان دارد روسیه بکوشد از طریق بلاروس در شرق‌اروپا یا به‌وسیله صرب‌ها در بالکان تحرکاتی را به‌شکلی پایین‌تر از سطح حمله به اوکراین انجام دهد. بااین‌حال چنین اقداماتی حتی اگر کوچک‌تر از جنگ اوکراین باشند، به‌دلیل آنکه به قلب اروپا نزدیک‌تر هستند می‌تواند باعث هراس بیشتری شوند.

11. راه‌اندازی جنگ ستارگان جدید
روسیه به‌دلیل جنگ در اوکراین مجبور است هزینه‌های گزافی را متقبل شود. همچنین به‌دلیل تحریم‌های گسترده توان اقتصادی‌اش کاهش ‌یافته است. در این شرایط که مسکو با محدودیت‌های مالی روبه‌رو است اگر غرب بودجه نظامی‌اش را افزایش دهد، روس‌ها نیز ناگزیر از افزایش بودجه نظامی خود خواهند بود. چنین مسیری مانند سیاست جنگ ستارگان است. در اواخر جنگ سرد آمریکا از طریق افزایش بودجه نظامی خود شوروی را مجبور کرد در شرایط نه‌چندان مناسب اقتصادی‌اش دست به افزایش سرمایه‌گذاری‌های تسلیحاتی بزند. همزمان نیز آمریکا به ایجاد یک باتلاق برای روس‌ها در افغانستان کمک کرد. این اتفاقات بود که درنهایت منجر به فروپاشی شوروی به‌دلیل ورشکستگی‌های سیاسی و اقتصادی شد. از نگاه غرب شرایط کنونی مشابه دهه 1980 میلادی است. روسیه در اوکراین درگیر یک جنگ شده و در بحبوحه تحریم‌های اقتصادی‌اش مجبور خواهد بود وارد یک مسابقه تسلیحاتی با غرب شود.

12. موازنه مجدد تسلیحاتی با روسیه نظامی‌تر شده
غرب حتی اگر نخواهد جنگ ستارگان را علیه روس‌ها راه‌اندازی کند، چاره‌ای جز افزایش بودجه نظامی ندارد. روسیه به‌دلیل وقوع جنگ در اوکراین احتمالا تعداد تجهیزاتش را از سطح فعلی بیشتر خواهد کرد. این کشور نیازهای گسترده‌ای در حوزه تسلیحاتی دارد، زیرا بخشی از تجهیزاتش از بین رفته‌اند. اگر غرب از هم‌اکنون به‌دنبال افزایش تولید تسلیحات نباشد در پنج تا 10 سال آینده، درحالی‌که تجهیزاتش تغییر چندانی نکرده باشد  با سیلی از تسلیحات روسی مواجه خواهند شد.