ندا اظهری، مترجم: دانشگاه‌های نسل اول و دوم در دنیا رفته‌رفته جای خود را به دانشگاه‌های نسل سوم و چهارمی داده‌اند که از آموزش صرف فاصله گرفته و هدف‌گذاری خود را روی پیشبرد و توسعه تحقیقات و پژوهش‌های دانشگاهی و علمی گذاشته‌اند تا در سایه آن، بتوانند به دستاوردهای علمی و فناورانه در عصر جدید دست یابند و بسیاری از نیازهای جامعه و بشر را برآورده کنند. به‌عبارتی، تحقیقات دانشگاهی جزء جدایی‌ناپذیر پیشرفت سریع دنیایی است که معطل هیچ‌کسی نمی‌ماند و علم با چنان سرعتی پیش می‌رود که محققان همواره درحال تولید علم جدید هستند. ازاین‌رو، بسیاری از دانشگاه‌های دنیا با اختصاص بودجه‌های بیشتر به بخش تحقیقات، سعی کرده‌اند این بخش را تقویت کرده و توسعه دهند.

  اختصاص بودجه مازاد 700 میلیون یورویی در هلند
دولت هلند به‌تازگی متعهد شده که 700 میلیون یورو بودجه مازاد به دانشگاه‌های این کشور اختصاص دهد. این درحالی است که متخصصان عنوان کرده‌اند این بودجه ادامه‌دار خواهد بود. رئیس انجمن دانشگاه‌های هلند نیز اعلام کرده بودجه جدیدی که به‌تازگی از سوی دولت این کشور و به درخواست وزیر آموزش عالی به دانشگاه‌ها اختصاص یافته، حجم کار زیاد دانشگاه‌ها را کاسته و فضای مناسبی برای انجام تحقیقات و پژوهش‌های بیشتر فراهم می‌کند. در دانشگاه‌های حرفه‌ای که با هدف ایجاد اشتغال برای دانشجویان فعالیت می‌کنند، مشاغل آکادمیک عملکرد قابل‌قبولی دارند و بودجه سالانه برای کمک‌هزینه‌های فردی نیز از 100 میلیون یورو به 300 میلیون یورو افزایش می‌یابد. یکی از اعضای هیات دانشگاهی و تحقیقاتی در دانشگاه و مرکز پژوهش wageningen عنوان کرده است که این موسسه نسبتا کوچک سالانه مبلغ 25 میلیون یورو مازاد به دست می‌آورد و به دانشجویان سال‌اولی اجازه می‌دهد تا سقف 300 هزار یورو کمک‌هزینه دریافت کنند و این کار، آنها را از دریافت کمک‌هزینه‌های خارجی نجات می‌دهد.
در این میان، رئیس مرکز مطالعات سیاسی آموزش عالی هلند در دانشگاه twente اظهار داشته است که دانشگاه‌ها باید رقابت‌های داخلی برگزار کنند تا در این رابطه تصمیم‌ گرفته شود چه افرادی از این کمک‌های مالی بهره‌مند شوند. برندگان این رقابت‌ها واجد شرایط دریافت کمک‌هزینه‌های شورای تحقیقات هلند نخواهند بود. این امر، تاثیر بر بودجه سازمان تحقیقات علمی هلند را به وزارتخانه منتقل می‌کند و به این معناست که این وزارتخانه باید مکانیسم‌های جدیدی را برای نظارت بر رقابت‌های دانشگاهی ایجاد کند؛ تغییری که روابط بین دولت و دانشگاه‌ها را تحت‌تاثیر قرار داده و دستخوش تغییر می‌کند. رئیس سابق دانشگاه «تیلبورگ» نیز عنوان کرده است که موسسه آموزشی تحت سرپرستی او از این بودجه‌های مازاد برای بهبود نسبت میان دانشجو و استادان خود و نیز افزایش کیفیت آموزشی استفاده می‌کند. سران دانشگاه‌های هلند اغلب از بودجه اولیه محدود به‌عنوان دلیل اصلی استخدام استادان مقاطع سال‌های اول دانشگاهی با قراردادهای موقت یاد می‌کنند. این دقیقا رویه‌ای است که استادان و کارکنان را به شکایت از دانشگاه‌ها و ایجاد کمپین‌های اختصاصی دعوت می‌کند و در آن خواستار قراردادهای دائمی در سراسر کشور هستند.
به گزارش تایمز، دانشگاه «تیلبورگ» با اختصاص بودجه مازاد به‌طور قطع قادر خواهد بود قراردادهای دائمی‌تری را با استادان خود منعقد کند. او این ایده را رد کرده است که دولت درحال‌حاضر می‌تواند انتظار تغییرات سیاسی مفیدی چون کاهش تعداد دوره‌های آموزشی به زبان انگلیسی را از دانشگاه‌ها داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اختصاص بودجه مازاد به بخش تحقیقات می‌تواند کمبود بودجه دانشگاه‌ها را جبران کند. کارشناسان بیان داشته‌اند که تغییرات اخیر در سیستم وام دانشجویان هلندی، نقدینگی را از دانشگاه‌ها دور می‌کند و تزریق بودجه‌های مازاد به این بخش می‌تواند کاهش درآمد دانشگاه‌ها را جبران کند. در این راستا قرار است سالانه مبلغ 200 میلیون یورو به طرح‌های اختصاصی تحقیقاتی اعطا شود.

  بودجه 3.3 میلیارد یورویی آلمانی‌ها
در آلمان، مرکزی تحت‌عنوان سازمان بودجه تحقیقات مرکزی وظیفه تعیین میزان بودجه به بخش تحقیقات دانشگاه‌های این کشور را برعهده دارد. در سال 2019، به‌طور تقریبی 3.18درصد از تولید ناخالص داخلی آلمان صرف تحقیق و توسعه شد و آمارها حکایت از افزایش مداوم سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی دارد. این درحالی است که در سال 2018 بیش از 104 میلیارد یورو صرف تحقیق و توسعه در آلمان شده است. بسیاری از سازمان‌ها و موسسات در تامین این میزان بودجه اختصاص‌یافته به تحقیق و توسعه سهیم هستند و همین امر به تقویت استعدادهای جوان دانشگاهی کمک می‌کند. طبق آخرین آمار، سالانه بودجه‌ای معادل 3.3 میلیارد یورو به بخش تحقیقات دانشگاهی آلمان اختصاص می‌یابد که به‌طور تقریبی برای پیشبرد 31 هزار پروژه تحقیقاتی کفایت می‌کند. سازمان بودجه تحقیقات مرکزی آلمان، بودجه‌ای 2650 یورویی را ماهیانه به دانشجویان مقطع پست دکتری اختصاص می‌دهد. بودجه ماهیانه 3150 یورو نیز به محققان باتجربه تعلق می‌گیرد.

  تعیین بودجه سالانه 22 میلیارد پوندی از 5 سال آینده در انگلیس
انگلیس در دسامبر 2021 از افزایش بودجه‌های تحقیقاتی به‌منظور افزایش فرهنگ تحقیق و پژوهش در دانشگاه‌ها خبر داد. شاید مبلغ اختصاص‌یافته به این بخش در ظاهر محدود باشد اما می‌تواند نیت قضیه را برآورده کند. به‌دنبال انتشار سیاست دسترسی آزاد به تحقیق و نوآوری در انگلیس در سال 2021، دانشگاه‌ها باید از این مساله اطمینان حاصل کنند که تامین مالی بخش تحقیقات آنها کفاف پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاهی را می‌دهد. اما سرانجام در سال گذشته بررسی جامع هزینه‌ها انجام شد و دولت انگلیس متعهد شد بودجه تحقیق و نوآوری دانشگاه‌ها را به 22 میلیارد پوند در سال افزایش دهد اما این اقدام قرار است از سال 2027-2026 اجرایی شود و براساس این، شوراهای تشکیل‌دهنده به این منظور، درحال تدوین یک استراتژی 5ساله به‌منظور اجرای این طرح هستند. سال گذشته وعده همکاری انگلیس با طرح «افق اروپا» وجود داشت. البته تحقق این امر درحال‌حاضر بعید به نظر می‌رسد. عدم حضور انگلیس در نشستی که در ماه دسامبر درمورد اولویت‌های تحقیق و توسعه اتحادیه اروپا برگزار شد، آخرین نشانه‌ای است که بیانگر دوری انگلیس از اتحادیه است.

  رشد چشمگیر چین در سهم سرمایه‌گذاری تحقیقاتی
چین درحال‌حاضر یکی از اصلی‌ترین مهره‌های سیستم تحقیقات جهانی به شمار می‌رود که دستاوردهای عظیمی را در پیشبرد افزایش ظرفیت‌های تحقیقاتی نسبت به چند دهه قبل داشته است. این کشور، چنین دستاورد بزرگی را مدیون افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در بخش تحقیق و توسعه است که به‌خودی‌خود باعث افزایش چشمگیر پژوهش‌های دانشگاهی و میزان انتشار مقالات شده است. طبق آمار به‌دست‌آمده، نرخ سرمایه‌گذاری دولت چین در بخش تحقیق و توسعه از بیش از 2 میلیارد دلار در سال 1991 به حدود 331 میلیارد دلار در سال 2019 افزایش یافت. همچنین متناسب با این افزایش سرمایه‌گذاری‌ها، تعداد مقالات نیز از 3.18 میلیون مقاله در سال 1991 به 7.12 میلیون مقاله در سال 2019 رسید. به گزارش بنیاد ملی علوم آمریکا، چین در سال 2018 با 528 هزار و 263 مقاله منتشرشده در زمینه‌های مهندسی برق، الکترونیک، ارتباطات، مهندسی کامپیوتر و مهندسی قدرت رتبه نخست را از آن خود کرد. هنوز هم چین درحال گذار و تبدیل شدن به کشوری توسعه‌یافته از نظر نوآوری است و به‌ویژه با تلاش‌های دولت در سال‌های اخیر توانسته به نخستین کشور تولیدکننده علم در دنیا تبدیل شود. دولت این کشور برای دستیابی به این هدف، بهبود ظرفیت‌های تحقیقاتی و بالا بردن ظرفیت‌های نوآوری را بزرگ‌ترین راه‌حل برای این چالش می‌داند. چین در سال 2019 حدود 50.25درصد از سرمایه‌گذاری‌های ملی خود را در بخش تحقیقات هزینه کرده است.

  بودجه 3 میلیارد دلاری استرالیا
سیستم آموزش عالی استرالیا در دنیا یکی از فعال‌ترین سیستم‌های آموزشی به‌شمار می‌رود که توانسته با جذب شمار زیادی از دانشجویان بین‌المللی، اعتبار زیادی را برای خود ایجاد کند. دولت این کشور در سال2020 با تعیین بودجه برای سال2021 بسته‌ای پیشنهادی را به‌عنوان بودجه بخش تحقیقاتی به دانشگاه‌ها عرضه کرد. در این بسته، مقرر شد بیش از 1.2میلیارد دلار به این بخش تعلق بگیرد. طبق قانونی که سال گذشته در استرالیا تعیین شد، دولت مشخص کرد در سال2021 حدود یک‌میلیارد دلار بودجه مازاد به بخش تحقیق و پژوهش دانشگاه‌های این کشور اعطا شود. این بسته پیشنهادی تا حدودی می‌توانست فشارهای مالی وارد به دانشگاه‌ها را در بحران مالی همه‌گیری کرونا کاهش دهد. این بودجه مازاد از طریق طرح حمایتی تحقیقاتی به دانشگاه‌ها اعطا شده و این مبلغ از ژانویه2021 به حساب دانشگاه‌ها واریز شد. این بدان معناست که در کل با احتساب یک‌میلیارد بودجه تحقیقاتی مازاد به این بخش، بودجه کل تحقیقاتی دولت استرالیا به سه‌میلیارد دلار رسیده است که رقم قابل‌توجهی را در بر می‌گیرد. به‌طور کلی، این طرح تشویقی، دانشگاه‌ها را به اجرای پروژه‌های تحقیقاتی جدید ترغیب می‌کند و آنها قادر خواهند بود راه‌حل‌های هدفمند و نوآورانه‌ای را برای چالش‌های پیش‌روی کشور طرح و ارائه دهند. سرمایه‌گذاری سال2020 استرالیا درمجموع رقمی حدود 157میلیون دلار را در بر می‌گرفت که شامل 96میلیون دلار برای سال‌ 2023- 2022 برای اجرای 20پروژه تحقیقاتی و 61میلیون دلار برای سال‌های 2021- 2020 تا 2023-2022 تعیین شده است.

  رشد 9 درصدی بودجه تحقیقاتی آمریکا
بودجه دولت فدرال برای بخش تحقیق و توسعه دانشگاه‌های آمریکا از 3.5میلیارد دلار در سال1955 با رشدی جهش‌یافته به رقمی حدود 138.9میلیارد دلار در سال2019 رسید که با رشد سالانه 5.9درصدی مواجه بوده است. آمریکا در سال2020، حدود 708میلیارد دلار در بخش تحقیق و توسعه هزینه کرده که بخش اعظمی از این مبلغ یعنی حدود 532میلیارد دلار آن ازسوی بخش خصوصی تامین شده است. به‌طور کلی، سرمایه‌گذاری دولت فدرال در بخش تحقیق و توسعه حدود 4درصد از کل تولید ناخالص داخلی این کشور را به‌خود اختصاص می‌دهد. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه کلید اصلی توسعه نوآوری در هر کشوری محسوب می‌شود و این امر در آمریکا که داعیه نوآوری و علم را در دنیا یدک می‌کشد می‌تواند کلیدی‌تر از هر کشور دیگری باشد. در بودجه سال2022 آمریکا، مبلغی حدود 171.26میلیارد دلار تعیین‌شده که با رشد 9درصدی روبه‌رو بوده است. علاوه‌بر نمودارهای بودجه‌ای، طرح اشتغال آمریکا هم سهم بزرگی از سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه را شامل می‌شود به‌طوری که 50میلیارد دلار در بنیاد ملی علوم، 50میلیارد بودجه اضافی در تحقیق و توسعه که منجر به رشد نوآوری و اشتغال‌زایی می‌شود و نیز 40میلیارد هم به توسعه زیرساخت‌های تحقیقاتی در آزمایشگاه‌های این کشور اختصاص یافته است.

  کاهش چشمگیر بودجه‌های تحقیقاتی هند
وزیر علوم و فناوری هند در تعیین بودجه سال 2023-2022 مبلغی بیش از 2میلیون و 770میلیون دلار را به بخش تحقیقاتی دانشگاه‌ها اختصاص داده است که نسبت به سال قبل، حدود 3.9درصد کاهش نشان می‌دهد و به‌طور قطع نمی‌تواند نیاز روزافزون دانشگاه‌ها را تامین کند. سازمان علم‌وفناوری، سازمان بیوتکنولوژی و سازمان تحقیقات علمی‌وصنعتی این کشور به ترتیب 770هزار دلار، 330هزار دلار و 720هزار دلار بودجه دریافت خواهند کرد. این کاهش بودجه نگرانی دانشگاه‌ها را از عدم حمایت کافی از پروژه‌های تحقیقاتی نشان می‌دهد که بیانگر عدم حمایت دولت از علم‌وفناوری این کشور است. علم‌وفناوری تنها 0.3درصد از کل بودجه اختصاص‌یافته به وزارت علوم‌وفناوری این کشور را به‌خود اختصاص داده است.