سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: مهم‌ترین مسیر رسیدن به پرچمداری علمی جهان، انجام تحقیقات و پژوهش‌های علمی درکنار فعالیت‌های فناورانه و نوآورانه است؛ فعالیت‌هایی که باید به‌دست اساتید و نخبگان کشور دنبال شود. دانشگاه آزاد برای رسیدن به این مهم از یک‌سو زیرساخت‌های موردنیاز فعالیت‌های پژوهشی را فراهم کرده و از سوی دیگر شاخص‌هایی را در نظر گرفته است که براساس آن شاخص‌ها، میزان محصولات فناورانه اعضای هیات‌علمی مشخص می‌شود. آن‌طور که قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی به «فرهیختگان» گفته، قرار است از مهرماه امسال شاخصی با عنوان t-index برای اعضای هیات‌علمی این دانشگاه تعریف شود. شاخصی که از H-Index الگو گرفته است. اچ‌ایندکس یا شاخص H یا H-Index یک شاخص عددی است که نشان می‌دهد یک پژوهشگر تا چه اندازه بازدهی داشته و چقدر بر پیشرفت علم در رشته خود موثر بوده است. درواقع شاخصی برای ارزیابی علمی پژوهشگران است اما t-index نشان‌دهنده میزان محصولات فناورانه اعضای هیات‌علمی است؛ محصولاتی که در اختیار بازار و صنایع قرار می‌گیرد. درواقع در شاخص t-index میزان تولید محصول فناورانه اساتید مشخص می‌شود.

 شاخص فناوری برای حمایت از اعضای‌علمی تعریف می‌شود
وحید ضرغامی، قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی از تعریف شاخص فناوری برای اعضای هیات‌علمی این دانشگاه خبر داد و گفت: «معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری برای حمایت از اعضای هیات‌علمی این دانشگاه، اقدام به تعریف شاخص فناوری کرده است. این اقدام مشابه آن چیزی خواهد بود که در  h-index  برای اعضای هیات‌علمی صورت می‌گیرد.»
او اضافه کرد: «به‌عبارت بهتر در بحث ارزیابی اعضای هیات‌علمی، شاخصی تحت‌عنوان h-index وجود دارد. - H-Index شاخصی برای ارزیابی علمی پژوهشگران است که میزان تاثیرگذاری آنها را در پیشبرد علم نشان می‌دهد. این شاخص درحال‌حاضر به‌عنوان بهترین معیار موجود در ارزیابی علمی افراد به‌کاربرده می‌شود.»
قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه اظهار کرد: «به‌طور مثال h-index 5 به این معناست که یک عضو هیات‌علمی پنج مقاله دارد که بیش از پنج‌بار به این مقالات استناد شده، یعنی افراد دیگری به آن ارجاع داده و از آن مقالات به‌عنوان منبع استفاده کرده‌اند. h-index تعریف ساده‌ای برای ارزیابی اعضای هیات‌علمی محسوب می‌شود که جهانشمول شده است.»
او خاطرنشان کرد: «به این معنا که در تمام دنیا وقتی می‌خواهند یک فرد را از نظر علمی مورد ارزیابی قرار دهند، یک‌سوال ساده درباره او پرسیده می‌شوند، مبنی‌بر اینکه عدد h-index او چند است؟ این عدد برای هر فرد نشان‌دهنده آن است که تا چه میزان پژوهش‌های قابل‌استفاده برای دیگران انجام داده و چه میزان به مقالات او ارجاع داده‌ شده است.»

 شاخص t-index نیز براساس تعریف TRL است
ضرغامی درخصوص شاخص t-index نیز صحبت به‌میان آورد و توضیح داد: «براساس تعریف اولیه صورت‌گرفته t-index هر عضو هیات‌علمی به‌صورت جمع عدد TRL محصولات فناورانه آن عضو هیات‌علمی تعریف می‌شود و بر این اساس نظام رتبه‌بندی اعضای هیات‌علمی در دستورکار قرار می‌گیرد.»
او تاکید کرد: «درواقع در شاخص t-index می‌خواهیم بگوییم استاد و عضو هیات‌علمی در یک دانشگاه کارآفرین، یعنی دانشگاهی که می‌خواهد حل مساله کرده و مشکلات جامعه و صنعت را حل کند، تا چه میزان محصول فناورانه تولید کرده است. شاخص t-index نیز براساس تعریف TRL است؛ تی آر ال یک تعریف جهانی دارد و بسته به اینکه یک ایده چقدر به بازار نزدیک شده باشد عدد بین یک تا 9 را دریافت می‌کند.»
او در ادامه با ذکر مثالی گفت: «به‌طور مثال یک فرد که محصول اولیه را ساخته و می‌تواند به‌عنوان یک محصول اولیه ارائه دهد تی ‌آر ‌ال 4 را دریافت می‌کند. ما می‌گوییم t-index یک عضو هیات‌علمی عبارت است از جمع عدد تی‌ آر ال محصولاتی که ساخته است. به‌طور مثال عدد تی آر ال یک محصول او ممکن است سه باشد و عدد تی آر ال یک محصول دیگر او چهار و دیگری هفت باشد، بنابراین t-index این عضو هیات‌علمی برابر با 14 خواهد بود.»

 عدد TRL نشان‌دهنده تعداد محصولات ناظر به مسائل مشکلات بازار است
قائم‌مقام معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: «تعریف ساده‌ای برای این موضوع در نظر گرفته‌ایم و هرچقدر عدد تی آر ال یک عضو هیات‌علمی بیشتر باشد، یعنی اینکه او محصولات بیشتری ناظر به مسائل، مشکلات و خلأهای بازار ساخته است. این اقدام در راستای همان پایان‌نامه‌های محصول‌محوری است که قبلا تعریف کرده بودیم.»
او اضافه کرد: «پیش از این گفته بودیم که به‌طور مثال یک استاد، پایان‌نامه محصول محور تعریف کند تا از آن یک محصول و یا یک شرکت ایجاد شود، بعد از تولید یک محصول یا راه‌اندازی یک شرکت، اگر مقاله‌ای ارائه نشد، استاد نمی‌تواند در ارتقا و ترفیع خود از این محصولات استفاده کند. حالا با شاخص T به‌تدریج این موضوع را نهادینه خواهیم کرد که در بحث‌های ارتقا و ترفیع، اعضای هیات‌علمی با شاخصT بتوانند روی محصول یا شرکت دانش‌بنیان کار کرده‌اند و امتیاز ارتقا و ترفیع خود را دریافت کنند.»

 دریافت امتیاز ارتقای و ترفیع با ارائه محصولات و شرکت‌های دانش‌بنیان
ضرغامی با تاکید بر اینکه دریافت امتیاز ارتقا و ترفیع با ارائه محصولات و شرکت‌های دانش‌بنیان هدفی است که در این اقدام دنبال خواهیم کرد، گفت: «این را به‌صورت جهانشمول تعریف کرده و انتظار داریم با توجه به اینکه نظام آموزش عالی در تمام دنیا درحال تغییر و حرکت به‌سمت کارآفرینی و حل مساله است، یعنی دانشگاهی که مسئولیت اجتماعی دارد، بتوانیم این موضوع را در دنیا نهادینه کنیم که اگر شاخصی به اسم H وجود دارد، ما نیز شاخصی با عنوان T داریم که رویکرد فناورانه و ناظر بر حل مساله و محصول را اندازه‌گیری می‌کند.»

 اعضای هیات‌علمی برای بهبود تعریف شاخص‌ها پیشنهاد دهند
قائم‌مقام معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی تاکید کرد که اعضای هیات‌علمی فناور در صورت داشتن پیشنهاد برای بهبود تعریف شاخص‌های مذکور، می‌توانند نظرات خود را با معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری در میان بگذارند.
او درخصوص هدف از این اقدام نیز صحبت به میان آورد و گفت: «ما یک آیین‌نامه حمایت از فعالیت‌های فناورانه اعضای هیات‌علمی داریم اما آیین‌نامه‌های حمایتی برای این هستند که حرکتی را ایجاد کنند؛ بعد از ایجاد این حرکت، باید تبدیل به یک‌روال رسمی و مشخص در یک سیستم شود. ما به‌دنبال این هستیم که در نظام ارتقا و ترفیع، براساس این شاخص اعضای هیات‌علمی درکنار ارائه مقاله، کار واقعی کرده و محصول‌محور بوده و توسعه تکنولوژی دهند و امتیازات لازم را برای ارتقا و ترفیع خود دریافت کنند.»

 سامانه حمایت از اعضای هیات‌علمی فناور به‌روزرسانی می‌شود
او توضیح داد: «این شاخص را به‌گونه‌ای تعریف کرده‌ایم که بتوان آن را تعمیم داد، مثلا این شاخص را در دانشگاه آزاد اسلامی تعریف می‌کنیم و در آینده این تعریف در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری موردتوجه قرار می‌گیرد تا درنهایت بتوانیم به‌تدریج این شاخص را در سطح جهان اسلام و تمام دنیا مطرح کنیم.»
ضرغامی در پاسخ به این سوال که این نظام رتبه‌بندی از چه زمانی به اجرا درمی‌آید، گفت: «درحال به‌روزرسانی سامانه حمایت از اعضای هیات‌علمی فناور برای این اقدام هستیم؛ از آنجا که تی آر ال تعریف مشخصی دارد، یک‌سری سامانه‌هایی وجود دارد که عدد محصول را اندازه‌گیری می‌کنند، بنابراین ما از نظر زیرساختی با مشکلی مواجه نیستیم. الان که دور بعدی اجرای آیین‌نامه فعالیت‌های فناورانه اعضای هیات‌علمی قرار گرفته‌ایم، تصمیم داریم این موضوع را اعمال و عدد t-index اعضای هیات‌علمی خود را اعمال کنیم.»

 تا مهرماه امسال عدد t-index را برای اعضای هیات‌علمی اعلام می‌کنیم
قائم‌مقام معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه تصریح کرد: «به واحدهای دانشگاه آزادنامه‌ای را ارسال کردیم تا اعضای هیات‌علمی در سامانه خود اظهار کرده و این فرآیند آغاز شود و تا مهرماه امسال عدد t-index را برای اعضای هیات علمی را اعلام خواهیم کرد. t-index شاخص ساده‌ای است که جمع TRL محصولاتی است که یک عضو هیات‌علمی با دانشجویان خود یا با توجه به کارهای فناورانه خود تولید کرده است.»
او اضافه کرد: «تی آر ال نیز یک نظام ارزیابی بر اساس سوالات خود اظهاری دارد؛ به‌طور مثال از عضو هیات‌علمی پرسیده می‌شود که محصول او بسته‌بندی دارد یا خیر و.. که براساس پاسخ هرکدام از این سوالات یک امتیاز دریافت می‌کند. به‌طور مثال اگر فردی ادعا کرد که خط تولید محصول خود را راه‌اندازی و روزانه تعدادی از این محصول را تولید می‌کند، صحت این ادعا را ارزیابی و در صورت تایید، تی آر ال 9 دریافت می‌کند.»
او ادامه داد: «TRLهای پایین‌تر یعنی عدد یک نیز به ایده نزدیک است، یعنی یک ایده اولیه وجود دارد که برای آن طراحی مفهومی انجام‌شده است.»

 نوسازی صنعتی و هوشمندسازی دو بال توسعه و پیشرفت
ضرغامی در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص نوسازی صنعتی و هوشمندسازی به‌عنوان دو بال توسعه و پیشرفت صحبت به میان آورد و گفت: «چندی پیش‌طرح توجیهی اعطای مجوز تاسیس و فعالیت سرای نوآوری توسعه قطعه‌سازی و نوسازی صنعتی واحد تبریز و همچنین سرای نوآوری سیستم‌های هوشمند و فناوری‌های نرم واحد علوم‌وتحقیقات در دستورکار قرار گرفت. من معتقدم نوسازی صنعتی و هوشمندسازی دو بال توسعه و پیشرفت خواهد بود که زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری است.»
به گفته او سراهای نوآوری می‌توانند در مقیاس گسترده‌ای از طریق بسترهای مهیا شده در معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری پیشرفت‌های چشمگیری را عاید دانشگاه آزاد کنند.

 صدور مجوز برای دو سرای نوآوری نوسازی صنعتی و سیستم‌های هوشمند و فناوری‌های نرم
قائم‌مقام معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: «برای این دو سرای نوآوری مجوز صادر شده است ولی این دو مفهومی هستند که کشور به‌شدت نیازمند آنهاست. بسیاری از صنایع ما که حدود 50 سال پیش ایجاد شده‌اند، مانند ماشین‌سازی، مس، شرکت‌های پولادی، صنعت هواپیمایی، و... درحال‌حاضر دچار فرسودگی هستند، از سویی نیز ما دچار تحریم هستیم و بسیاری از قطعات برای تجهیز و به‌روزرسانی این صنایع به کشور وارد نمی‌شود.»
ضرغامی با ذکر مثالی توضیح داد: «به‌طور مثال یک قطعه از یک دستگاه وقتی خراب می‌شود از رده خارج می‌شود. در بحث نوسازی صنعتی و هوشمندسازی که در دانشگاه آزاد مطرح و مجوز سرا نیز به آنها داده شد، مهم‌ترین هدف‌مان این است که حل مساله و عارضه‌یابی کنیم که مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز نیز به‌شدت به‌دنبال این موضوع هستند و کار را کلید زده و پروژه‌های عارضه‌یابی با صنایع استان تعریف می‌کنند. درواقع دستگاه‌ها عارضه‌یابی می‌شود، زیرا برخی از دستگاه‌ها بسیار گران‌قیمت بوده اما تنها به دلیل خرابی یک قطعه و تحریم، از آن دستگاه استفاده نمی‌شود.»
او گفت: «باید این دستگاه‌ها را عارضه‌یابی و مشکل و مساله آن را پیدا کنیم تا بتوانیم خودمان قطعه خراب‌شده را بسازیم و تحویل دهیم و درنهایت دوباره دستگاه را راه‌اندازی کنیم  که باز هم در چرخه تولید محصولات قرار بگیرند.»

 ارتقای بهره‌وری در صنایع با هوشمندسازی
او درخصوص بحث هوشمندسازی نیز توضیح داد: «هوشمندسازی از این منظر دارای اهمیت است که در ارتقای بهره‌وری کارآیی دارد و بسیاری از صنایع بزرگ کشور به‌دنبال این هستند که از حالت سنتی و دستی کنترل بسیاری از سیستم‌های خود را خارج کنند. به‌طور مثال از بسیاری از شرکت‌های بزرگ متقاضیانی را داشتیم که سودهای بزرگی نیز دارند. این شرکت‌ها اعلام می‌کنند با هوشمندسازی می‌توانند 5 درصد بهره‌وری خود را بالاتر ببرند.»
قائم‌مقام معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اظهار کرد: «بنابراین به‌راحتی می‌توان در سرای نوآوری هوشمندسازی که در واحد علوم‌وتحقیقات مطرح است، قراردادهایی را با صنایع تعریف کرد؛ قراردادهایی که 100 میلیارد یا حتی 200 میلیارد تومان خواهد بود، البته اینها عددهای بالایی نیستند اما برای یک مجموعه و موسسه آموزش عالی و سرای نوآوری عددهای قابل‌توجهی هستند. این موضوع ناظر به یک مساله واقعی است که بسیاری از صنایع کشور به‌دنبال آن هستند.»
او اضافه کرد: «برخی صنایع نیز برای این موضوع به‌دنبال کشورهای خارجی رفته‌اند که اگر ما بتوانیم این طرح را به‌خوبی اجرا کنیم و تیم‌های خوبی تشکیل دهیم می‌توانیم از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم. درحال‌حاضر مجوز این دو سرای نوآوری صادر شده و کارهای راه‌اندازی آنها نیز آغاز شده است. حدود یک‌سال دیگر این دو سرای نوآوری مورد ارزیابی قرار گرفته و اگر نیاز باشد برخی اصلاحات صورت گرفته و اگر خوب کار نکرده باشند لغو مجوز می‌شوند. سرای نوآوری نوسازی در دانشگاه آزاد اسلامی تبریز راه‌اندازی می‌شود؛ چراکه بسیاری از صنایع مادر در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و سرای نوآوری هوشمندسازی که بحث‌های فناورهای کامپیوتری در آن مطرح است در واحد علوم‌وتحقیقات تاسیس می‌شود.»
او در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص انتظار صنعت از جامعه نیز صحبت به میان آورد و توضیح داد: «در بسیاری از مواقع این نهادها به‌صورت تقاضامحور به دانشگاه مراجعه و نیاز خود را به دانشگاه‌ها اعلام می‌کنند. در چنین مواقعی دانشگاهیان یعنی یک استاد به‌همراه دانشجویانش یک‌ سری کارهای پژوهشی انجام داده و به صنعت ارائه می‌کنند، اما صنعت نیازمند این گزارش‌ها یا پایان‌نامه‌ها نیست، بلکه صنعت انتظار دارد تا دانشگاهیان به‌عنوان یک فرد دانشی علمی را که تولید کرده‌اند به کار بسته و آن صنعت را ارتقا دهند. بنابراین معتقدم یکی از رسالت‌هایی که در بحث‌های فناوری و نوآوری به‌صورت جدی در دانشگاه دنبال می‌شود، این است که شرکت‌هایی را حول مسائل و مشکلات و نیازمندی‌های صنایع ایجاد کنیم که این شرکت‌ها، پژوهش‌ها و کارهای علمی انجام‌شده در دانشگاه‌ها را پیاده‌سازی کنند.»