بایدن برای «تشییع‌ جنازه برجام» به منطقه می‌آید

مهدی‌خانعلی‌زاده، پژوهشگر‌روابط‌بین‌الملل: طبق اعلام رسمی کاخ سفید، نیمه‌دوم تیرماه امسال رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا به منطقه‌ غرب آسیا سفر می‌کند تا علاوه بر حضور در سرزمین‌های اشغالی و دیدار با مقامات رژیم‌صهیونیستی، در یک نشست چندجانبه در عربستان هم شرکت کند؛ سفری که از همین ابتدا با حواشی متعددی همراه بوده و توصیه‌های مختلفی از سوی اندیشکده‌های آمریکایی نسبت به نحوه تعامل جو بایدن با کشورهای هدف در این سفر ارائه شده است.
با این حال و با وجود تمامی اختلافات، موضوعی در دستورکار این سفر قرار دارد که تقریبا وحدت‌نظر نسبت به آن وجود دارد و احتمال تحقق آن در سطح بالایی قرار دارد: اعلام غیررسمی پایان توافق هسته‌ای.
دولت بایدن به‌دلیل ضعف بنیادین خود و همچنین عملکرد نامناسبی که در حدود یک‌سال‌ونیم گذشته داشته است، اساسا امکان هزینه‌دادن در بافت سیاسی آمریکا به‌منظور اقدام برای احیای برجام را ندارد؛ این دقیقا همان مساله‌ای است که نشریات و اندیشکده‌های آمریکایی هم بارها به آن اشاره کرده‌اند. این ضعف ساختاری دولت بایدن سبب شده با وجود آمادگی بستر مذاکرات وین برای اعلام نتیجه‌ نهایی، کاخ سفید به دلیل هراس از تبعات داخلی این اقدام – یعنی واکنش تند مخالفان دولت و تقویت جایگاه جمهوری‌خواهان در آستانه‌ برگزاری انتخابات کنگره در این کشور – توانایی نظری و عملی احیای برجام را از دست بدهد.
این واقعیت تحلیلی، اعتبار اخبار رسانه‌های غربی درباره‌ عدم‌خواست ایران برای احیای توافق هسته‌ای را زیرسوال می‌برد؛ چراکه تهران بارها تاکید کرده با پذیرش شروطی که منجر به کسب دستاورد اقتصادی برای مردم ایران می‌شود، آماده‌ امضای سریع سند احیای برجام است. درطرف مقابل، واشنگتن از هرگونه انجام تعهدات برجامی که موجب تقویت جایگاه اقتصادی و بهبود وضعیت معیشتی در میان مردم ایران شود، واهمه دارد و حاضر به پذیرش این مساله نیست.
اما ضعف داخلی، تنها چشم اسفندیار دولت بایدن نیست؛ بلکه عملکرد رئیس‌جمهور در سیاست خارجی هم سبب شده بازیگرانی که همیشه در زمین طراحی‌شده از سوی آمریکا بازی می‌کردند، حالا تبدیل به طراحانی شوند که ایالات‌متحده را مجبور به بازی در زمین خود می‌کنند. یکی از اخباری که در فضای رسانه‌ای داخل ایران، بازتاب مناسبی نداشت و نسبت به زمینه‌های آن اقدامات تحلیلی دقیقی صورت نگرفت، بازداشت انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مسئول هماهنگ‌کننده گفت‌وگوهای وین پس از بازگشت از ایران و گفت‌وگو با علی باقری بود. مورا که به نمایندگی از اتحادیه اروپا به تهران سفر کرده بود، به چهارچوب منطقی و همه‌جانبه‌ای برای پیشرفت نهایی مذاکرات رسیده بود و قصد اعلام این مساله به مقامات اروپایی را داشت که در فرودگاه فرانکفورت آلمان بازداشت شد. طی این بازداشت 40 دقیقه‌ای – که برخی منابع دیپلماتیک، کشورهای E3 و رژیم‌صهیونیستی را مسئول آن می‌دانند – لپ‌تاپ و تلفن همراه انریکه مورا ضبط و اطلاعات مرتبط با طرح جامع برای نهایی‌کردن مذاکرات، از آنها خارج شد.
در‌واقع مقامات امنیتی سه کشور اروپایی یا همان E3 به همراه رژیم‌صهیونیستی علاقه‌مند بودند زودتر از زمان مشخصی که مورا درمورد این مذاکرات به اتحادیه اروپا گزارش می‌دهد، به نتیجه مذاکرات و مباحث مطرح‌شده دست پیدا کنند تا بتوانند مانع عملیاتی شدن آن شوند.
چنین وضعیتی برای سفر پیش‌روی جو بایدن به منطقه‌ غرب آسیا نیز طراحی شده تا هرچند به صورت غیررسمی، مسیر این سفر نهایتا منجر به «عدم‌امکان احیای برجام از سوی آمریکا به‌صورت قطعی» شود. تل‌آویو و ریاض برای طراحی این سفر و رویدادهایی که در آن اتفاق خواهد افتاد، به‌صورت مستمر با یکدیگر در ارتباط بوده‌اند و انتشار تصویری از همراهی «ترکی الفیصل»، رئیس سابق شورای امنیت ملی عربستان و «زیپی لیونی»، وزیر خارجه اسبق اسرائیل در آذربایجان هم، بخش دیگری از این پازل را تکمیل کرد.
دلیل محوری صهیونیست‌ها و سعودی‌ها برای مخالفت با این مساله هم تاکید بر لزوم «عدم‌انتفاع اقتصادی ایران از برجام» است تا پس از اجرای عملیات خروج آمریکا از منطقه، رژیم‌صهیونیستی و عربستان با یک ایران قوی‌تر از قبل مواجه نباشند. البته اتخاذ این رویکرد در ماجرای امضای خود برجام هم از سوی تل‌آویو و ریاض صورت گرفت و طرف غربی توافق هسته‌ای 2015 تعهد داد مانع دستاورد واقعی اقتصادی برجام برای ایران شود.
حالا، جو بایدن که این روزها به شخصیت محبوب رسانه‌های سرگرمی و طنز تبدیل شده و تصاویر زمین‌خوردنش از پلکان هواپیما و از روی دوچرخه، بازدیدهای میلیونی در شبکه‌های اجتماعی دارد، در انتهای این مسیر قرار دارد؛ مسیری که با شعارهای آتشین علیه رویکرد دونالد ترامپ در قبال توافق هسته‌ای با ایران آغاز شد و درنهایت به اجرای نعل به نعل همان سیاست‌های ترامپ – با همراهی رژیم‌صهیونیستی و عربستان – رسید.