اوکراین بی‌سلاح مانده

سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین‌الملل: ارتش اوکراین در ششمین ماه جنگ با روسیه دچار کمبود شدید تسلیحاتی شده است. آنا مالیار، معاون وزیر دفاع اوکراین در هفته گذشته اعلام کرد کشورش تنها ۱۰ درصد از تسلیحات درخواستی خود را از متحدانش دریافت کرده است.
اندکی پیش از وی نیز میخایلو پودولیاک، مشاور رئیس‌جمهور اوکراین با انتشار متنی در حساب توئیتری خود با انتشار بخشی از لیست تسلیحات موردنیاز کشورش از غرب درخواست کرده بود برای تامین آنها به کی‌یف کمک کند.
انتشار این مواضع از سوی مقامات اوکراینی در فضای بین‌المللی بیشتر از لحاظ سیاسی جدی گرفته می‌شود اما جنبه‌های نظامی آنها نادیده گرفته می‌شوند. در ورای مسائل سیاسی، ارتش اوکراین به‌شدت با کمبود‌های تسلیحاتی مواجه است که می‌تواند منجر به فروپاشی ساختارهای ارتش این کشور در جبهه دونباس شود.
مشکل بزرگ اوکراین در این مسیر شرقی بودن ساختار تسلیحاتی ارتشش است و عمده سلاح‌های مورد استفاده ارتش اوکراین بازمانده دوران تسلط روس‌ها در زمان شوروی است. این درحالی است که اوکراین امروز به‌طور مستقیم با روسیه درگیر است و طبیعتا قادر به واردات سلاح از دشمن خود نیست. از سوی دیگر کشورهای دارای سلاح‌های روسی نیز به دلیل روابط خوب خود با روسیه از تحویل تسلیحات به اوکراین حتی با وجود فشارهای آمریکا خودداری می‌کنند. در این میان صرفا بخشی از سلاح‌های روسی برجای‌مانده در کشورهای بلوک شرق سابق به اوکراین منتقل شده‌اند که گفته می‌شود این ذخایر نیز پایان یافته‌اند.
نیازمندی اوکراین به تسلیحات در وضعیتی رخ می‌دهد که این کشور خود از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان سلاح بوده اما پس از جنگ به دلیل حملات روسیه توان صنعتی خود را از دست داده است.
تنها راه‌حل در این شرایط بحرانی برای اوکراین دریافت تسلیحات غربی است اما مشکل دیگر بروز کرده در این زمینه نیز به عدم انطباق این تسلیحات با سازمان رزم ارتش اوکراین و کمبود کاربران آشنا با تسلیحات غربی در اوکراین است. با این وجود همچنان جریان ارسال سلاح‌های غربی به اوکراین فعال است.
بیشتر کشورهای غربی در فضای حساس و البته عاطفی ناشی از جنگ در اوکراین، تسلیحات اهدایی خود را روانه این کشور ساخته‌اند اما این سلاح‌ها بیشتر شامل تسلیحات سبک می‌شوند، درحالی‌که کی‌یف در بخش تسلیحات سنگین اوکراین نیازمند کمک است. ضایعات و سرعت انهدام تسلیحات سنگین ارتش اوکراین نیز بیشتر از تسلیحات انفرادی است، زیرا خودروهای زرهی و همچنین توپخانه‌های این کشور در کنار رادارها و سکوهای پدافندی تحت فشار مستمر حملات جنگنده‌ها، بالگردهای تهاجمی، پهپادها و موشک‌های ارتش روسیه قرار دارند.

   اوکراین چه تسلیحاتی از آمریکا دریافت کرده؟
کشورهای زیادی به‌ویژه در اروپا دست به ارسال تسلیحات به اوکراین زده‌اند، اما بنابر دلایلی مجموع میزان تسلیحات ارسالی‌شان بیشتر از آمریکا نشده است.
نخست آنکه آمریکا یک تولیدکننده معتبر نظامی است و دارای ظرفیت‌های اضافه قابل‌توجهی برای ارائه کمک نظامی به دیگران است. واشنگتن اساسا دارای بودجه و حتی انبارهایی در داخل کشورهای متحد خود برای کمک به آنها است.
دوم آنکه کشورهای اروپایی همانند نروژ و سوئد که کمک‌های تسلیحاتی خود را برای اوکراین ارسال کرده‌اند به روسیه نزدیک بوده و خود نیز به‌دلیل جنگی‌شدن شرایط در نزدیکی مرزهای روسیه نیازمند تسلیحات هستند و به همین دلیل میزان تسلیحات ارسالی‌شان به اوکراین بسیار کم بوده است. این درحالی است که آمریکا به میزان قابل‌توجهی از میدان درگیری دور است.
سومین مورد نیز به قدرت اقتصادی بالای آمریکا مرتبط است که بیشتر از مجموع کشورهایی است که به‌صورت عملی حامی ارتش اوکراین هستند.
مورد چهارم نیز به توانایی ظرفیت نظامی و سیاسی آمریکا بازمی‌گردد که این کشور را قادر می‌سازد درمقابل فشارهای روسیه مقاومت کند. مسکو برای فشار به واشنگتن اهرم‌های کمتری دارد، درحالی‌که کشورهای کوچک شمال و مرکز اروپا را راحت‌تر می‌تواند تحت فشار قرار دهد.
توانایی تولید تسلیحات نیز پنجمین دلیلی است که آمریکا را به بزرگ‌ترین تامین‌کننده تسلیحات اوکراین تبدیل کرده است، زیرا کشورهای اروپایی جز برخی از آنها قادر به پوشش همه حوزه‌های تسلیحاتی نیستند و تنها در چند حوزه دست به تولید سلاح می‌زنند.
این دلایل باعث‌شده آمریکا از آغاز جنگ تاکنون 5.6میلیارد دلار سلاح به اوکراین اختصاص دهد. بخشی از این تسلیحات به شرح ذیل است.
1. توپخانه: آمریکا تاکنون 126 سامانه توپخانه با کالیبر 155میلی‌متر را از انبارهای ارتش خود به اوکراین تحویل داده است. به‌همراه این توپخانه‌ها تقریبا 260هزار گلوله نیز به اوکراین تحویل شده است.
2. خودروهای تاکتیکی: وزارت دفاع آمریکا بیش از 100خودروی سنگین مخصوص نقل‌وانتقال توپ‌های 155میلی‌متری را به‌همراه 20خودروی بازیابی تجهیزات به کی‌یف تحویل داده است.
3. پهپاد: آمریکا متعهد شده 700پهپاد به اوکراین ارسال کند. این پهپادها «سوئیچ‌بلید» و به‌صورت انتحاری عمل می‌کنند. هنوز مشخص نیست چه تعداد از این پهپادها از نوع سوئیچ‌بلید-300 و چه تعداد سوئیچ‌بلید-600 هستند. سوئیچ‌بلید-300 با وزن 2کیلوگرم 16کیلومتر برد دارد و علیه اهداف کوچک به‌کار می‌رود. این پهپاد در کوله‌پشتی‌های نظامی نیز قابل حمل است. سوئیچ‌بلید-600 نیز با 55کیلوگرم و برد 64کیلومتری خود ویژه شکار تانک است.
4. نفربر: اوکراین درطول جنگ صرفا تانک‌های ساخت روسی برجای مانده از دوران شوروی را از کشورهای شرق اروپا دریافت کرده و تاکنون از تانک‌های غربی بی‌بهره بوده است. با وجود این، آمریکا در حوزه حمل‌ونقل صدها خودروی زرهی ازجمله 200نفربر ام-113 به این کشور داده است.
5. بالگرد: آمریکا قرار است 11بالگرد میل-17 را دراختیار اوکراین قرار دهد. آمریکا این بالگردها را برای اهدا به ارتش افغانستان از روسیه خریداری کرده بود که سقوط نظام پیشین افغانستان مانع از تحویل این بالگردها به کابل شد.
6. رادارهای شناسایی زمینی: 22رادار ضدتوپخانه AN/TPQ-36  که از قدرت تحرک بالایی برخوردارند. این رادارها می‌توانند خمپاره‌ها، توپخانه‌ها و راکت‌ها را در فاصله کوتاهی شناسایی کنند.
7. رادار شناسایی هوایی: رادار AN/MPQ-64 یک رادار شناسایی است که در محیط‌های نزدیک به خط‌مقدم به‌کار می‌رود. این رادارهای سه‌بعدی بردی معادل 40کیلومتر دارند.
8. موشک ضدتانک: اوکراین تاکنون 6500 تا 7000موشک ضدتانک جاولین دریافت کرده است. قیمت هریک از موشک‌های جاولین 80هزار دلار است و هر دستگاه پرتاب‌کننده آن نیز 125هزار دلار قیمت دارد.
9. مهمات: آمریکا به‌دلیل وفور ارسال تسلیحات سبک تنها 7000نوع سلاح سبک برای نیروهای ویژه اوکراین اختصاص داده اما درمقابل برای پشتیبانی از تسلیحات سبک موجود در این کشور 50میلیون گلوله مهمات را به این کشور منتقل کرده است. همچنین نزدیک به 750هزار خمپاره و نارنجک نیز تحویل ارتش اوکراین شده است.
10. تجهیزات انفرادی: براساس آمار ارائه‌شده توسط پنتاگون، ایالات‌متحده تاکنون بیش از 75000مجموعه زره بدن و کلاه‌ایمنی برای نیروهای اوکراینی ارسال کرده است.
11. تجهیزات دید در شب: تعداد دقیق تجهیزات دید در شب، سیستم‌های تصویربرداری حرارتی و سایر تجهیزات اپتیک نظامی ارسال‌شده به اوکراین ازسوی آمریکا مشخص نیست، اما به‌صورت تخمینی بیشتر از 10هزار مجموعه است.
علی‌رغم ارسال این میزان تسلیحات به اوکراین اما نباید این‌گونه برداشت کرد که تمام آنها وارد میدان نبرد شده‌اند. سلاح‌های نامبرده شده از لحاظ ترتیبات اداری وارد مسیر ارسال به اوکراین شده‌اند اما احتمال دارد بخش بزرگی از آنها همچنان در انبارهای اولیه در خاک آمریکا یا دیگر مناطق جهان باشند. این تسلیحات حتی پس از انتقال به اروپا نیز به‌طور مستقیم وارد اوکراین نمی‌شوند بلکه ابتدا در انبارهایی در خاک اروپا که به‌عنوان بارانداز اختصاص یافته‌اند، تخلیه می‌شوند تا به‌مرور از مسیرهای موجود راهی اوکراین شوند. همچنین احتمال دارد بسیاری از این تسلیحات پس از ورود توسط روسیه بمباران‌شده یا حتی توسط افسران ارتش اوکراین در بازار سیاه به فروش رسیده باشند.

   ناهمخوانی بین نیازها و دریافتی‌ها
مقامات ارتش اوکراین می‌گویند این کشور برای آنکه بتواند در مقابل ارتش روسیه در دونباس به پیروزی برسد نیازمند 1000توپخانه 155میلیمتری است؛ تسلیحاتی که با توجه به قیمت معمول این توپخانه‌ها در کشورهای غربی بین 5 تا 8میلیون دلار قیمت دارند. اوکراین حتی درصورت دریافت این میزان توپخانه که بین 5 تا 8میلیارد دلار هزینه اولیه دارد باید دست به دریافت سلاح‌های دیگری مانند سامانه‌های پدافند هوایی بزند تا قادر به دفاع از این تجهیزات دربرابر حملات هوایی روسیه باشد. ازسوی دیگر تولید این تعداد توپ دست‌کم به چندسال زمان نیاز دارد و حتی درصورت تصویب ارسال این تسلیحات به اوکراین، آنها پس از شکست کی‌یف در جنوب، به این کشور خواهند رسید.
اوکراین از بین 1000توپخانه 155میلیمتری مورد نیاز خود 270توپ را دریافت کرده اما به‌نظر می‌رسد چنین روندی متوقف شده است. محموله‌های آتی ارسالی به اوکراین نیز نشان می‌دهد آنها صرفا برای آسودگی وجدان و ارائه گزارش، به اوکراین اختصاص یافته‌اند، زیرا در عمل قادر به ایجاد تحول در میدان نبرد نیستند. وزارت دفاع می‌گوید قصد دارد تنها 18توپ 155میلیمتری و 36هزار گلوله آنها را به اوکراین ارسال کند. همراه این محموله 18خودروی سنگین نیز برای حمل توپخانه‌ها حضور دارند.
در حوزه زرهی نیز وضعیت چندان بهتر از توپخانه نیست. درحالی‌که اوکراین نیاز خود را برای نبرد در جبهه دونباس 500تانک اعلام کرده متحدان این کشور 270تانک به این کشور ارسال کرده‌اند. این تانک‌ها نیز عمدتا تانک‌هایی هستند که از دوران جنگ سرد و تسلط شوروی بر شرق اروپا در انبار کشورهای اروپای‌شرقی باقی‌مانده بودند. به همین دلیل نمی‌توان از وضعیت آمادگی این تانک‌ها مطمئن بود زیرا به مدت سه دهه در انبارهای نظامی رها شده بودند.
در حوزه راکت‌های توپخانه‌ای نیز اوکراین خواستار 300دستگاه راکت‌انداز شده اما تاکنون اندکی بیش از 50دستگاه را دریافت کرده است.50  دستگاه راکت‌انداز توپخانه‌ای تحویل‌شده، درحالی‌که 300دستگاه نیاز است.

   ارتش درحال خرد شدن
ارتش اوکراین در جبهه دونباس که در جنوب‌شرق این کشور واقع شده است بیشتر سعی دارد با استفاده از کمین‌زدن در جنگل‌ها و تپه‌ها و از سوی دیگر استقرار در نقاط شهری و ایجاد جنگ شهری، باعث کاهش سرعت پیشروی ارتش روسیه شود. سربازان اوکراینی در نبرد دونباس اتکای شدیدی به تسلیحات سبک خود ازجمله موشک‌های ضد‌زره دارند. ارتش اوکراین با موشک‌های ضدزره خود توانسته قدرت زرهی ارتش روسیه را از کار بیندازد اما تنها کاری که با سلاح‌های سنگین خود انجام داده نه ضربه بلکه آزار روسیه است. درمقابل اما روس‌ها با تکیه بر قدرت‌ هوایی و تعداد زیاد واحدهای توپخانه و راکتی خود با گلوله‌باران مواضع ارتش اوکراین و خطوط انتقال نیرو و تدارکات آن، سعی درهم‌شکستن مقاومت اوکراینی‌ها دارد. قدرت آتش روسیه باعث شده با گذشت هر روز از جنگ، میزان تلفات اوکراین به‌شدت زیاد شود.
اوکراین در آسمان نیز وضعیت مطلوبی ندارد. این کشور تسلطی بر آسمان دونباس و محیط پیرامون آن ندارد ولی تلاش می‌کند با توسل به برخی سامانه‌های موشکی هوا را برای هواگردهای روسی ناامن کند که این مساله بیشتر دامنگیر بالگردهای روسی و همچنین جنگنده‌های پشتیبانی نزدیک سوخو25 شده که در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند. با این حال برتری هوایی روسیه در آسمان دونباس تقریبا غیرقابل‌تردید است. حملات هوایی گسترده روسیه به نقاط تجمع نیرو و تجهیزات ارتش اوکراین به وسیله جنگنده‌ها و موشک‌های کروزش موجب شده امکانات کمی در خطوط مقدم ارتش اوکراین در دونباس موجود باشد و همان یگان‌های موجود نیز به‌شدت زیر آتش هوایی و زمینی باشند.

   تلفات دردناک ارتش اوکراین
ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد ارتش آمریکا می‌گوید ارزیابی‌های عمومی نشان‌دهنده کشته‌شدن روزانه 200 سرباز اوکراینی در جبهه‌های جنگ است که با برآوردهای آمریکا نیز مطابقت دارد. ولادیمیر زلنسکی در اوایل ماه ژوئن اعلام کرده بود روزانه 60 تا 100 سرباز این کشور کشته می‌شوند. دیوید آراخامیا که رهبری هیات کی‌یف در مذاکرات صلح با روسیه را برعهده داشته در 16 ماه ژوئن تعداد کشته‌های این کشور را بین 200 تا 500 تن در نوسان تخمین زده است. آراخامیا میانگین تعداد کشته‌ها و زخمی‌های ارتش این کشور را یک‌هزار تن اعلام کرده است. با توجه به آنکه تعداد نظامیان فعال ارتش اوکراین که شامل سه شاخه هوایی، زمینی و دریایی می‌شود 196 هزار تن در سال 2022 است، این میزان تلفات روزانه می‌تواند ضربه‌ای سهمگین و نابودگر به قوای نظامی این کشور باشد.

   کمبود نظامیان ماهر در ارتش اوکراین
اوکراین می‌گوید موفق شده در طرح سربازگیری عمومی خود یک‌میلیون نفر را به‌نوعی وارد ساختارهای نظامی خود کند و ظرفیت دومیلیون تن دیگر را نیز دارد. این میزان نظامی جذب‌شده به ساختار نیروهای مسلح اوکراین می‌تواند مانع اشغال کل اوکراین شده و خطر موجودیتی را از سر این کشور دفع کند و حتی پیشروی‌های روسیه را تنها منحصر به جنوب سازد اما مشکل آنجاست که روس‌ها هرچند امکان پیشروی به سمت مرکز را نخواهند داشت اما در جنوب دست برتر را در اختیار دارند؛ جایی‌که موطن اصلی روس‌تباران ساکن اوکراین به حساب می‌آید.
درخصوص تعداد نظامیان جذب‌شده به ارتش اوکراین آنچه مانع از ایجاد برتری برای این کشور در جنوب می‌شود، تفاوت میان واحدهای نظامی است، زیرا باید میان دو نهاد تخصصی ارتش و نهاد عمومی دفاع میهنی تفاوت قائل شد، حتی اگر واحدهای دفاع وطنی تحت‌مدیریت ارتش باشند و با آن همپوشانی و حتی یگانگی سازمانی داشته باشند.
تشکیل واحدهای نظامی یک ارتش که شامل واحدهایی مانند تیپ و گردان‌های عملیاتی می‌شود کار بسیار طاقت‌فرسایی است، زیرا به آموزش طولانی‌مدت افسران نیاز دارد. در این واحدها حتی افسران رده‌پایین نیز برای برای جنگیدن در یک میدان نبرد واقعی به تحصیل و آموزش در دانشکده‌های نظامی به مدت بیشتر از چهار سال نیاز دارند. درباره افسران رده‌بالا این موضوع اندکی متفاوت است، زیرا آنها باید دارای تجربه خدمتی بوده و دوره‌های تخصصی دیگری را نیز بگذرانند. در سطح فرماندهان عالی‌رتبه نیز وضعیت بار دیگر تشدید شده و آنها باید ضمن گذراندن دوره‌های فرماندهی از خود شایستگی بالایی را نیز نشان داده باشند.
این مساله نشان می‌دهد تشکیل واحدهای نظامی کامل که قابلیت نبرد در محیط‌های دوردست را دارند تا چه میزان زمان‌بر است. این درحالی است که نهادهای موسوم به دفاع میهنی در هر کشور با جذب عمومی سربازان، به سرعت دست به تشکیل واحدهای نظامی می‌زنند، با این تفاوت که وظیفه اصلی چنین واحدهایی دفاع از شهرهای محل زندگی‌شان است، زیرا آموزش‌های نظامی ارائه‌شده به آنها که شامل چند هفته بوده تنها قابلیت‌هایی برای نبرد محلی به آنها بخشیده است. با این حال بخشی از این نیروها که از زبدگی بهره می‌برند قادر به تزریق به ساختارهای قدرتمند ارتش نیز هستند. اما باید توجه داشت حتی اگر نیروهای دفاع میهنی نیز از توانایی لازم برای تزریق به واحدهای ارتش برخوردار باشند تعداد کم افسران در ارتش مانع از بزرگ‌شدن یگان‌های موجود یا تشکیل یگان‌های جدید می‌شود، زیرا تعداد افسران هر ارتش متناسب با نفرات اصلی آن است.
حتی اگر جبهه‌های جنگ نیازمند حضور فوری نیروهای نظامی باشند، اعزام بی‌محابای سربازان آموزش‌ندیده بدون آنکه تاثیری عملی بر میدان جنگ بگذارد، باعث افزایش تلفات می‌شود مگر آنکه میزان خلاقیت نظامی درمیان دفاع میهنی آن کشور به‌شدت بالا باشد. اوکراین با وجود جذب یک‌میلیون تن به نیروهای مسلح خود حالا با چنین مشکلاتی روبه‌روست و تنها می‌تواند از آنها برای تضمین عدم پیشروی بیشتر روسیه بهره بگیرد، بدون آنکه قادر به استفاده از آنها در دونباس باشد.
مشکل دیگر ارتش اوکراین در دونباس رساندن تدارکات به جبهه‌هاست؛ به‌گونه‌ای که سربازان اوکراینی حاضر در این منطقه هم‌اکنون نیز با کمبود مواجه هستند و حضور سربازان بیشتر می‌تواند تنها باعث تشدید کمبودها شود.

   جنگ دوبعدی داخلی-خارجی
جنگ در اوکراین عموما یک جنگ با عامل خارجی فهم می‌شود درحالی که درک واقعی از این نبرد باید شامل «جنگ داخلی» نیز بشود. ارتش اوکراین درحال نبرد در سرزمین‌های کشور خود است اما ساکنان این مناطق اعلام استقلال کرده و با تشکیل ارتش درحال مبارزه با دولت مرکزی هستند. این مساله باعث شده تا ارتش اوکراین در جنگ دونباس ضمن آنکه از نقطه اتکای قابل اطمینان محلی بی‌بهره است، با مشکل بزرگ ستون پنجم دشمن نیز مواجه باشد. در نبرد دونباس اوکراین نه از لحاظ سیاسی بلکه از لحاظ نظامی، درحال جنگیدن در زمین دشمن است و نه دفاع در زمین خودی. موضوعی که باعث شده تا ارتش جمهوری‌های خودخوانده دونتسک و لوهانسک ضربات زیادی به ارتش اوکراین وارد کنند.

   دورنمای جنگ
زلنسکی یک‌بار با تحریک غرب وارد جنگ شد و حالا با تحریک غرب فکر می‌کند تبدیل به قهرمان شده و درحال درهم‌کوبیدن ارتش روسیه است؛ هرچند سهم مسکو در آن زمین و سهم کی‌یف کشته‌های بالا و تخریب است.
زلنسکی حالا اما درحال فهمیدن بخشی از ماجراست، زیرا با گوش‌های خود شنیده که هنری کیسینجر، تئوریسین برجسته آمریکایی صحبت از دادن زمین به روسیه در ازای صلح کرده و ینس استولنبرگ، دبیرکل ناتو نیز تلویحا از چنین طرحی دفاع کرده است.
بن‌بست اوکراین در جنگ مشخص است و روسیه عملا بر جنوب و بخش‌های بزرگی از جنوب‌شرق اوکراین مسلط شده است. ادامه جنگ به‌دلیل شدت حملات و فشار نظامی روسیه تنها به خسارت بیشتر اوکراین منجر خواهد شد.
مقامات اروپایی سفرکرده به کی‌یف نیز بدون آنکه قول ارسال تسلیحات موثری به اوکراین را بدهند، تنها از کمک مالی برای بازسازی سخن گفته‌اند. این مواضع نشان می‌دهد شاید غرب به این نتیجه رسیده که برای جلوگیری از پیشروی بیشتر روسیه در خاک اوکراین از لحاظ سیاسی دست به اقداماتی برای آتش‌بس یا صلح بزند.