چرا بابک بیات در زمینه موسیقی فیلم یکی از قله‌هاست؟

سیدمهدی موسوی‌تبار، خبرنگارگروه فرهنگ: 12 بار نامزدی در جشنواره فیلم فجر و دریافت سه سیمرغ بلورین از همین جشنواره می‌تواند جایگاه آهنگسازی را به ما نشان بدهد که موسیقی فیلم در سینما برایش جدی بود و امروز سالگرد تولدش است. صحبت از علی‌حسین بیات‌زرندی‌مطلق یا همان بابک بیاتی است که بعید است تابه‌حال قطعه‌ای از او نشنیده باشید. از او ترانه‌های مشهور متعددی در تاریخ موسیقی پاپ ایران ماندگار شده‌اند. در این فرصت، صرفا قرار است درباره اهمیت و وجهه بابک بیات در حوزه موسیقی فیلم صحبت کنیم. ساخت موسیقی فیلم بیش از 70 اثر سینمایی که اکثرشان جدی و شنیدنی هستند، از بیات جایگاهی ساخته که کمتر کسی حتی به آن نزدیک هم شده است. اولین‌بار سال 64 و به‌خاطر فیلم «اتوبوس» مرحوم یدالله صمدی بود که در چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر از بیات تقدیر شد. پنج سال گذشت تا او به اولین سیمرغ بلورینش برسد. او در این سال و در نهمین دوره جشنواره فیلم فجر برای جنجالی‌ترین فیلم آن سال یعنی «عروس» بهروز افخمی این جایزه را گرفت. این فیلم در آن سال‌ها تابوشکن بود و البته پرفروش و موسیقی‌اش تلفیقی از فضای حاکم بر آن بود. فضای عاشقانه در کنار سکانس‌های دلهره‌آور و گاه غمگین‌کننده، موسیقی این فیلم را در نوع خود خاص کرده بود و احتمالا لایق دریافت سیمرغ بلورین.
اگر موسیقی فیلم در یک دهه اخیر، آن اهمیت و جایگاه پیشین خود را از دست داده و صرفا خود را محدود به یک بخش تزئینی کرده و گاه در کنار ترانه‌های شاد شنیده می‌شود اما در دهه 60 و 70 و حتی 80 ارج و قرب بالایی داشت. بیات که ساختن موسیقی فیلم را با فیلم «غریبه» در سال 49 شروع کرد و پس از انقلاب هم با فیلم «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایی ادامه داد، در سال 75 برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی در پانزدهمین جشنواره فیلم فجر برای ساخت موسیقی دو فیلم شد. «سرزمین خورشید» احمدرضا درویش و «مردی شبیه باران» ساخته سعید سهیلی دو فیلمی بودند که بیات به‌خاطرشان سیمرغ گرفت و در تاریخ جشنواره فیلم فجر اتفاق عجیب و خاصی بود و حالا معلوم نیست سیمرغ‌های او را دو عدد محاسبه کنیم یا سه. بیات بدون این عناوین هم یکی از مهم‌ترین آهنگسازان فیلم در تاریخ جشنواره‌ فیلم فجر و فراتر از آن سینمای ایران است. بیات در کنار ساخت موسیقی به مدت هشت سال در دانشگاه‌های تهران، موسیقی فیلم تدریس می‌کرد و در کنار تدریس دانشگاهی، خوانندگانی را هم تربیت کرد که تعدادی از آنها برای تیتراژ فیلم‌های او هم خواندند. مانی رهنما، حمید حامی و نیما مسیحا برجسته‌ترین شاگردان او بودند که در فیلم‌هایی که بیات موسیقی‌شان را ساخته بود، خواندند. «دست‌های آلوده» سیروس الوند یکی از مشهورترین فیلم‌های پس از انقلاب است که بیات برای آن موسیقی ساخت و نیما مسیحا هم برایش خواند و شروع ترانه با «مثل یه پروانه ببین/ اسیر مشت بسته‌ام» بود. ترانه «دلم گرفت ای همنفس» را احتمالا شنیده‌‌اید. قطعه‌ای که متعلق به فیلم «سام و نرگس» ایرج قادری است. فیلمی که محمدرضا گلزار را به سینمای ایران معرفی کرد و البته خواننده‌ای به نام حمید حامی را به موسیقی پاپ ایران. این قطعه هنوز هم شنیده می‌شود و تاثیرگذاری‌اش حفظ شده است. مسعود کیمیایی کارگردان دیگری است که سابقه دو همکاری با بیات را دارد. حضور آن سه خواننده که پیش از این اسم‌شان آورده شد در فیلم‌های سه کارگردانی که سبک کارهایشان شبیه هم است و فضای سینمای ایران پیش از انقلاب را تجربه کرده‌اند شاید معنادار باشد. مانی رهنما در «مرسدس» کیمیایی خواند و این ترانه با شروع «با کوچه آواز رفتن نیست» را احتمالا از رادیو و تلویزیون هم شنیده‌اید. هر سه ترانه‌ای که مرورشان کردیم، جدا از فضای مجازی و فروش نسخه فیزیکی‌شان از رادیو و تلویزیون هم بارها پخش شدند و طرفداران خودشان را دارند. «شکار»، «پرده آخر» و «قرمز» ازجمله فیلم‌هایی هستند که موسیقی‌شان در اذهان مانده و بیات هم به‌خاطر آنها نامزد جشنواره فیلم فجر شده است. موسیقی متن شکار، یکی از ماندگارترین آثار ساخته‌شده بیات و حتی سینما و موسیقی ایران است که سال‌ها و بارها از شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی پخش شده است. بابک بیات در سال 85 فوت شد اما تاثیرگذاری‌اش روی موسیقی سینما و موسیقی پاپ ایران انکارناشدنی و ماندگار است و هنوز هم ساخته‌های او طراوت و تازگی خودشان را دارند.

ولایت عشق؛ یادگار استاد
یکی از آخرین آثار و مشخصا آخرین سریالی که مرحوم بابک بیات برای آن موسیقی ساخته و این روزها به مناسبت ولادت امام‌رضا(ع) پخش می‌شود، سریال «ولایت عشق» ساخته مهدی فخیم‌زاده است. ولایت عشق تجربه متفاوت و موفقی برای بیات بود و درکنار این تجربه یکی دیگر از شاگردانش یعنی محمد اصفهانی هم حضور داشت. اصفهانی در این سریال یکی از بهترین قطعاتش را خواند و موسیقی این سریال هم یکی از ماندگارترین موسیقی‌های تاریخ تلویزیون شد. بیات در جایی، موسیقی سریال ولایت عشق را به‌عنوان یکی از بهترین ساخته‌های خود معرفی کرده و گفته که برای تک‌تک شخصیت‌های این سریال تم‌های جداگانه ساخته است. بیات توضیح داده برای ایرانیان که در پرده اول دیده می‌شوند یک تم مستقل، شخصیت «مأمون» با بازی محمد صادقی تم جداگانه دیگری، برای شخصیت «فضل‌بن‌سهل» هم تم متفاوتی، «امین عباسی» با بازی رامبد جوان هم تم دیگری و برای خود امام‌رضا(ع) هم تم‌های جداگانه‌ای ساخته است. بیات در ادامه تشریح کرده تم‌های مختلفی را که براساس شخصیت‌های سریال ساخته، جداگانه درنظر گرفته و بعد همه را با هم تلفیق کرده و به موسیقی «ولایت عشق» تبدیل شده است. مجموعه ولایت عشق را می‌توان از آثار ماندگار این عرصه دانست؛ سریالی ۳۰ قسمتی که در ۱۳۷۹ خورشیدی از شبکه اول سیما روی آنتن رفت. مهدی فخیم‌زاده، کارگردان و نویسنده ولایت عشق در این مجموعه به بخشی از زندگی امام‌رضا(ع) از فشار مأمون گرفته تا پذیرش ولایتعهدی و شهادت ایشان پرداخته و تماشای این سریال با موسیقی جذابش در این روزها حلاوت دیگری دارد.