راه همیشه بن‌بست!

سیامک خاجی، خبرنگار گروه ورزش: تیم ملی زیر 23 سال ایران یا مطابق آنچه در فوتبال ما مرسوم است تیم ملی امید در پنجمین دوره رقابت‌های قهرمانی آسیا ناکامی دیگری را تجربه کرد و این بار درحالی که در گروهی نسبتا آسان قرار داشت و حداقل صعودش از این مرحله محتمل به نظر می‌رسید در کمال شگفتی با قرار گرفتن پشت سر ازبکستان و ترکمنستان از صعود به مرحله بعد بازماند. شاگردان مهدی مهدوی‌کیا شاید تدارکات در حد قابل‌قبولی پیش از این تورنمنت نداشتند اما نباید فراموش کرد که اوضاع فوتبال ایران طی سال‌های اخیر به‌خصوص در سطح ملی بسیار آشفته است. حتی تیم ملی بزرگسالان که خود را برای حضور در تورنمنت مهمی چون جام‌جهانی آماده می‌کند هم نتوانسته رقبای تدارکاتی خوبی برای خود مهیا کند و این روند نگرانی از یکی از بدترین جام‌های جهانی تاریخ فوتبال ایران را به دنبال داشته است. در چنین شرایطی تیم امید پیش از سفر به ازبکستان راهی عراق شد و دو مسابقه دوستانه برابر تیم ملی این کشور برگزار کرد تا خود را برای مسابقات قهرمانی زیر 23 سال آسیا آماده کند اما درنهایت دو تساوی و یک شکست حاصل عملکرد این تیم در سه بازی آنها در دور گروهی بود تا بدترین عملکرد ایران در طول 5 دوره برگزاری این رقابت‌ها به ثبت برسد. اما چرا تیم ما هیچ‌گاه در این رده نتوانسته توفیقی کسب کند و حدود نیم قرن در حسرت حضور در رقابت‌های المپیک است؟

 خاکپور و تیمی که صعود کرد
در هر دوره که تیم ما به دلایل مختلف از تشکیل دیرهنگام تیم گرفته تا تدارکات نامناسب و حتی مورد عجیب استفاده از بازیکن محروم، نتوانسته جواز حضور در المپیک را کسب کند مهم‌ترین راهکار مسئولان تشکیل کمیته بررسی علل ناکامی این تیم است که در بیشتر مواقع نیز با طرح دلایلی کلی و انتشار یک بیانیه طولانی و کم‌اثر کار این کمیته به پایان می‌رسد. خیلی زود تیم امید به دست فراموشی سپرده می‌شود تا 4 سال بعد که دوباره قرار است در رقابت‌های انتخابی شرکت کنیم. در سال‌های اخیرAFC با راه‌اندازی رقابت‌های قهرمانی آسیا در این رده تا حدی کمک کرد تا این تیم کمتر به فراموشی سپرده شود و با توجه به اینکه این مسابقات هر دو سال یکبار برگزار می‌شود، اردوهای آماده‌سازی بیشتری نیز در این رده برگزار خواهد شد. نخستین دوره این تورنمنت که برای سال 2013 برنامه‌ریزی شده بود درنهایت با تعویق چند ماهه در ژانویه 2014 در عمان برگزار شد که تیم ایران با مربیگری هومن افاضلی در این تورنمنت حاضر شد. ایران که در دور انتخابی در گروهی که کویت، بحرین، تاجیکستان، قطر و مالدیو در آن حضور داشتند صدرنشین شده بود این بار در رقابت با استرالیا، ژاپن و کویت نتوانست از گروه دشوار خود صعود کرده و با یک برد، یک تساوی و یک باخت سوم شد تا به مرحله حذفی نرسد. در این تیم بازیکنانی چون علیرضا بیرانوند، امیر عابدزاده، محسن مسلمان، محمدرضا خانزاده، مرتضی پورعلی‌گنجی، مهدی طارمی و کاوه رضایی حضور داشتند که رضایی یکی از ستاره‌های ایران در این مسابقات بود اما نتوانست مانع حذف ایران شود.
2 سال بعد در قطر رقابت‌ها شکل جدی‌تری به خود گرفت؛ چراکه تیم‌های برتر این دوره جواز حضور در المپیک 2016 ریو را نیز به دست می‌آوردند. ایران این بار با هدایت محمد خاکپور که پیش از آن سابقه چندانی در مربیگری نداشت راهی دور مقدماتی شد و توانست به همراه عربستان از گروهی که در آن فلسطین، افغانستان و نپال نیز حضور داشتند صعود کرده و به مرحله نهایی برسد. شاگردان خاکپور در دور گروهی رقبایی چون قطر میزبان، سوریه و چین را پیش رو داشتند که با 2 برد و یک شکست و قرار گرفتن در رده دوم گروه و پشت سر قطر به دور حذفی صعود کردند. صدرنشینی در این گروه مسیری راحت‌تر را برای تیم ایران در دور حذفی رقم می‌زد اما باخت به قطر باعث شد تا تیم خاکپور در یک‌چهارم نهایی حریف ژاپن شود و 3 بر صفر باخت و نتوانست به جمع 4 تیم برتر راه پیدا کند. ژاپن درنهایت عنوان قهرمانی این دوره از مسابقات را به دست آورد و به همراه کره‌جنوبی و عراق راهی المپیک شد. ایران هم با وجود در اختیار داشتن بازیکنانی چون ارسلان مطهری، میلاد محمدی، علی کریمی، احسان پهلوان، مهدی ترابی، محمدرضا اخباری، روزبه چشمی، محمد دانشگر، محمدحسین کنعانی‌زادگان، فرشید اسماعیلی و مهرداد محمدی یک بار دیگر در رسیدن به المپیک ناکام ماند و پس از این دوره از مسابقات نیز در نخستین اقدام این کادر فنی تیم ملی امید بودند که توسط رئیس فدراسیون از کار برکنار شدند.

 ناکامی در صعود با پیروانی
در سال 2018 باز هم این تورنمنت تازه‌تاسیس به نوعی شکل تشریفاتی به خود گرفت و باز هم خبری از سهمیه المپیک در آن نبود. به همین علت شاید برخی تیم‌ها ازجمله ایران آن را خیلی جدی نگرفتند و تیم ما با هدایت امیرحسین پیروانی راهی دور انتخابی شد و برای نخستین بار به مرحله نهایی نیز نرسیدیم. در دور انتخابی گروه‌ها 4 تیمی بودند و ایران با عمان، قزاقستان و سیریلانکا همگروه بود که سریلانکا کنار کشید و گروه با سه تیم کار خود را دنبال کرد. درحالی که بازی آخر ما با عمان می‌توانست سرنوشت صعود را رقم بزند و البته با توجه به برد خفیفی که در بازی نخست داشتیم باید این مسابقه را می‌بردیم در کمال شگفتی با دو گل به عمانی‌ها باختیم و حذف شدیم. درنهایت سرنوشت تیمی که بازیکنانی چون مهدی مهدی‌خانی، علی شجاعی، صادق محرمی، علی قلی‌زاده، رضا شکاری و میلاد سرلک در آن حضور داشتند با حذف زودهنگام از این مسابقات همراه بود. البته در آن زمان ناهماهنگی‌هایی نیز برای در اختیار قرار دادن برخی بازیکنان دعوت شده به این تیم به وجود آمد و پیروانی برخی نفرات خود را در این مسابقات همراه خود نداشت. از سوی دیگر تیم ایران با توجه به اینکه خود را برای رسیدن به المپیک 2020 آماده می‌کرد تیمی جوان‌تر را راهی مسابقات کرده بود تا برای دوره بعدی بازیکنان باتجربه و آمادگی بیشتری راهی رقابت‌ها شوند.
در دوره قبلی این مسابقات هم ایران با تمام قوا به دنبال یافتن راهی برای قرار گرفتن در بین سه تیم برتر مسابقات و حضور در المپیک توکیو بود. سکان هدایت این تیم به حمید استیلی سپرده شد و شاگردان او پس از دوم شدن در گروهی که عراق صدرنشین آن شد و تیم‌های ترکمنستان و یمن هم در آن حضور داشتند راهی مرحله نهایی شد. شاگردان استیلی در تایلند برای رسیدن به المپیک با کره‌جنوبی، ازبکستان و چین همگروه بودند و با یک برد، یک تساوی و یک شکست باز هم از صعود باز ماندند. در ترکیب ایران در این دوره بازیکنانی چون عارف آغاسی، امیرحسین حسین‌زاده، اللهیار صیادمنش، امید نورافکن، جعفر سلمانی، مهدی قایدی و متین کریم‌زاده حضور داشتند.

 کم‌ستاره و کم‌تجربه
تیم ایران در این دوره هم که بیشتر جنبه آماده‌سازی برای دوره بعدی که هنوز محل برگزاری آن مشخص نشده را دارد هم نتوانست موفقیتی کسب کند و البته بدترین عملکرد خود را در تمامی ادواری که در دور نهایی حاضر بوده را به دست آورد. تیم مهدوی‌کیا درحالی از دور مسابقات کنار رفت که هیچ بردی به دست نیاورد و نمایشی نسبتا ضعیف را از این تیم شاهد بودیم. البته دلایل مختلفی برای این ناکامی عنوان می‌شود. برخی کم‌تجربگی مهدی مهدوی‌کیا و کادر فنی‌اش را دلیل اصلی این ناکامی عنوان کرده‌اند. ستاره سابق تیم ملی پیش از این تجربه‌ای جدی در مربیگری تیم‌های بزرگ نداشته است و از طرفی با انتخاب دستیارانی که بیشتر خارجی بودند و شناخت زیادی از فوتبال ایران نداشتند باعث شد تا این موضوع هم به یکی از سوژه‌های انتقادات تبدیل شود.
اگر چه کاپیتان سابق تیم ملی ایران با نفراتی که برای این مرحله انتخاب کرد نشان داد که برنامه اصلی‌اش را برای دوره بعدی و حضور در المپیک 2024 پاریس چیده است اما این موضوع هم نمی‌تواند حذف با چنین وضعیتی در دور گروهی را توجیه کند. برخی از کارشناسان نیز وضعیت نابسامان فدراسیون و عدم برنامه‌ریزی مناسب برای تدارکات این تیم را دیگر دلیل عدم موفقیت ملی‌پوشان در ازبکستان می‌دانند اما از سوی دیگر نباید فراموش کرد که این تیم برخلاف دوره‌های قبل به نظر کم‌ستاره‌ترین تیم امید سال‌های اخیر فوتبال ایران است. تیمی که در برخی دوره‌ها حتی لژیونرهایی چون صیادمنش و سردار آزمون را در ترکیب خود داشت حالا مهم‌ترین نفراتش بازیکنانی چون یاسین سلمانی، محمد خدابنده‌لو و امیر علی صادقی هستند که البته در این فصل جزء ستاره‌های لیگ و حتی بازیکنان برتر تیم‌های خود هم نبوده‌اند. مهدوی‌کیا هم پس از پایان بازی معترف بود که یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت تیمش در این مسابقات مشکل بدنی بازیکنان است که علت آن هم این است که خیلی از آنها در لیگ ایران بازی نمی‌کنند و در شرایط مسابقه قرار نداشتند.

 مربیان جوان ولی بی‌اعتماد به جوانان
چنین شرایطی برای آینده فوتبال ایران بسیار نگران‌کننده است؛ چراکه حداقل در برهه کنونی پرورش استعدادها و ظهور پدیده‌ها در وضعیت مناسبی قرار ندارد و در صورت ادامه این روند در سال‌های آینده فوتبال ما با بحران بزرگی روبه‌رو خواهد شد. اگر چه چرخه مربیان حاضر روی نیمکت تیم‌های حاضر در لیگ برتر خلیج‌فارس شاهد تغییراتی گسترده و به نوعی پوست‌اندازی بوده تا نفرات جوان‌تر جانشین نفرات باتجربه شوند اما این مربیان جوان کمتر ‌انگیزه و شهامتی برای استفاده از ستاره‌های جوان و آینده‌دار دارند و حاضر نیستند روی استفاده از آنها ریسک کنند. البته با توجه به نبود ثبات روی نیمکت‌ها چندان نمی‌توان به آنها خرده گرفت؛ چراکه با چند نتیجه ضعیف صبر مدیران باشگاه‌ها و حتی هواداران لبریز شده و به دنبال تغییر در کادر فنی تیم خود هستند.
شرایط در فوتبال اروپا که کاملا مشخص است و بارها درباره اهمیتی که باشگاه‌های این قاره به استفاده از استعدادها و بازیکنان جوان می‌دهند صحبت شده است. حتی در لیگ‌های معتبری چون بوندس‌لیگا، لیگ برتر انگلیس و لالیگا استفاده از بازیکنان 16 یا 17 ساله اتفاقی عجیب و تازه محسوب نمی‌شود و بارها بازیکنان در این سن و سال حتی به سرعت مسیر حضور در ترکیب اصلی را طی کرده‌اند. نمونه‌هایی چون آنسو فاتی، گاوی و پدری در بارسا، جود بلینگهام، یوسوفا موکوکو و جیووانی رینا در دورتموند و میسون مونت، فیل فودن، یوکایو ساکا و امیل اسمیت رو در فوتبال انگلیس نمونه‌های بارزی از این توجه به ستاره‌ای جوان هستند که از قضا می‌توانند در بحث درآمدزایی هم به باشگاه‌های خود کمک کنند.
نگاهی به تیم‌های حاضر در این دوره از مسابقات قهرمانی آسیا نشان می‌دهد که آنها هم در ترکیب خود بازیکنانی را در اختیار دارند که در لیگ‌های داخلی و حتی به‌عنوان لژیونر به خوبی فعالند. در ترکیب تیم کره نام 4 بازیکن شاغل در خارج از کی‌لیگ دیده می‌شود که در لاسک اتریش، مایورکا اسپانیا، گراس‌هاپرز سوئیس و شیمیزو اس‌پالس ژاپن بازی می‌کنند. در ترکیب استرالیا 9 لژیونر حضور دارند که بیشترشان در انگلیس مشغول بازی هستند. تیم ملی زیر 23 سال‌های عراق هم بازیکنانی در لیگ‌های اتریش، انگلیس، سوئیس و سوئد دارد که مسلما در آینده می‌توانند به فوتبال این کشور کمک زیادی کنند. ژاپن هم بازیکنانی از بنفیکا، فورتونا دوسلدورف آلمان، اشتوتگارت 2 و لومل بلژیک را در ترکیب خود دارد.