گزارش «فرهیختگان» از طرح‌های غلطی که می‌تواند حیات آشوراده را به خطر بیندازد
ابوالقاسم رحمانیابوالقاسم رحمانی،دبیرگروه جامعه: چهارگوشه ایران را که بگردید، اصلا به قول بعضی از فعالان محیط‌زیست، اگر کل دنیا را هم که بگردید، اکوسیستمی نظیر آنچه در خلیج گرگان و تالاب بین‌المللی میانکاله وجود دارد، نمی‌بینید. محدوده‌ای بکر و رویایی که در همان سفر کوتاهی که سر ماجرای ایجاد مجتمع پتروشیمی در نزدیکی این تالاب به آن منطقه داشتم، متوجه جذابیت‌هایش شدم و وصفش را در هر جمع و گروهی می‌گویم. این خلیج و این تالاب بین‌المللی مدتی است کانون توجه دو گروه شده است؛ گروه اول منتفعانی که به قول پیرمرد مازندرانی همه جای ایران را شخم زده‌اند و از بین برده‌اند و حالا طمع میانکاله آنها را به اینجا کشانده، گروه دوم اما مردم محلی و فعالان و مسئولان محیط‌زیست کشور که از اندک منابع بکر و دیدنی کشور حفاظت می‌کنند و نمی‌خواهند آن بلایی که بر سر باقی مناطق آمد، اینجا هم تکرار شود. اینکه ماجرا از کجا شروع شد و بعد بهانه این گزارش چیست. باید از احداث مجتمع پتروشیمی در میانکاله عبور کنیم و به یک ویدئو کوتاه برسیم که چند روز پیش در فضای مجازی منتشر شد و حسابی همه را حیرت‌زده کرد. ویدئویی که در آن استاندار گلستان، در ارتباط با این منطقه و برنامه‌هایی که ریخته شده و اقداماتی که گویا درحال انجام است، خطاب به مسئول محیط‌زیست استان که با مدل این اقدامات و فعالیت‌ها مخالفت‌هایی دارد، با عتاب و بی‌احترامی حرف می‌زند و حرف از حد و حدود می‌زند و برای مسئول محیط‌زیست استان، خط‌ونشان می‌کشد که اگر مخالفتی داشته باشد و به‌اصطلاح حد و حدود خودش را نداند، فلان کار را می‌کند و ... . البته در ابتدای انتشار این ویدئو در فضای مجازی، به‌اشتباه حواس‌ها به این سمت رفت که استاندار گلستان در ارتباط با ماجرای پتروشیمی این‌طور برآشفته شده، اما بعد مشخص شد که ماجرا در ارتباط با وضعیت خلیج گرگان و لایروبی کانال آشوراده است. به هر شکل، اصل انتقاد خصوصا به مدل مواجهه و برخورد استاندار، همچنان باقی است. این مساله و این فیلم به‌علاوه تصاویری که از آن منطقه منتشر می‌شود و گویا اقداماتی بدون‌رضایت و موافقت سازمان حفاظت از محیط‌زیست درحال انجام است، بهانه‌ای شد برای نوشتن این گزارش و بررسی مواضع طرفین ماجرا و اینکه اصلا چه کسی چه چیزی می‌گوید و اصل ماجرا چیست؟
تالاب میانکاله در سال ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از تالاب‌های بین‌المللی ایران در کنوانسیون رامسر ثبت شد و در همان سال درجه حفاظتی آن به پناهگاه حیات‌وحش میانکاله ارتقا یافت. این تالاب که در سال ۱۳۵۵ به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره با بالاترین درجه حفاظتی در یونسکو ثبت‌شده، به دلیل مشکلات فراوان مانند سایر تالاب‌های ایران در وضعیت مناسبی قرار ندارد.
لایروبی کانال آشوراده میانکاله را خشک می‌کند
اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی به خطراتی که تالاب بین‌المللی میانکاله را تهدید می‌کند، اشاره می‌کند و در آن با بیان ماجرای لایروبی کانال آشوراده از نقل یک فعال محیط‌زیست می‌نویسد: «۸۶ درصد آب دریای خزر از کانال ولگا روسیه تامین می‌شود. در سال‌های گذشته تراز سطح آب دریای خزر به دلیل کشاورزی در روسیه کاهش داشته و بسیاری از اسکله‌های استان گلستان، مازندران و گیلان کارایی خود را از دست داده‌اند. این کاهش سطح آب دریا به‌صورت مستقیم در روند احیا یا نابودی خلیج گرگان یا تالاب میانکاله تاثیر گذار است. این تالاب سه کانال متصل به دریا با نامهای چپقلی، خزینی و آشوراده دارد که پس از کم آب شدن کانال‌های آشوراده و خزینی فقط کانال چپقلی سالم مانده است. در صورت لایروبی کانال آشوراده، جریان قوی آب دریا که از غرب به شرق در جریان است، می‌تواند رسوب بیشتری را وارد تالاب میانکاله کند و این کانال برای همیشه نیازمند لایروبی خواهد شد. در ابتدا دستگاه‌های لایروب برای فعالیت لایروبی در این کانال نیازمند تخریب و برداشت پوشش گیاهی هستند که همین امر خود باعث ورود حجم زیادی از آب با رسوب فراوان به داخل کانال می‌شود و این حجم انباشت رسوب، علاوه بر مسدود کردن کانال چپقلی و بالا آمدن کف تالاب، درنهایت منجر به خشک شدن تالاب میانکاله خواهد شد.»
با این مدل لایروبی میانکاله به کانون ریزگرد تبدیل خواهد شد
با تمام نکات و نگرانی‌ها، مسئولان استان اما همچنان پیگیر مساله لایروبی کانال آشوراده بوده‌اند و نقشه‌هایی هم برای این منطقه در سر داشته و دارند. 12 خردادماه امسال خبرگزاری رسمی ایران در گفت‌وگو با علی کلانه، رئیس پناهگاه حیات‌وحش میانکاله نوشت: «مشکلات تالاب بین‌المللی میانکاله و خلیج گرگان طی سال‌های متمادی احصا شده و براساس حساسیت‌های زیست‌محیطی این تالاب، برای رفع مشکلات آن باید یک‌سری اولویت‌ها در نظر گرفته شود. پروژه لایروبی کانال آشوراده که با هدف احیای خلیج گرگان در دستور کار قرار گرفته پشتوانه کارشناسی ندارد و از نظر علمی و کارشناسی در اولویت‌های کمک به خلیج گرگان و تالاب میانکاله قرار نمی‌گیرد. موافقان لایروبی می‌گویند هدف‌شان از این طرح ارتقای کیفیت آب خلیج گرگان و همچنین افزایش آب تالاب از طریق تشدید ارتباط آبی بین دریا و تالاب است. در حالی که برای هر دو بخش باید راه‌کارهای دیگری در پیش‌گرفته شود. برای کاهش آلودگی آب خلیج گرگان پیش از اینکه به فکر لایروبی و انتقال آب از دریا باشیم باید منبع آلودگی‌ها را کنترل کنیم. ورود فاضلاب و پساب از مناطق بالادست خلیج گرگان علت اصلی آلودگی است. ابتدا باید جلوی ورود آلودگی‌ها گرفته شود. نکته مهم‌تر اینکه قرار است لای برداشت‌شده در محدوده‌ای به مساحت 100 هکتار دپو شود. با توجه به اختلاف سطح ایجاد شده پس از دپوی لای و در معرض باد و هوا قرار گرفتن آن، این محدوده‌ها می‌توانند به کانون ریزگرد تبدیل شوند.»
مسئول محیط‌زیست: عملیات لایروبی متوقف شود
استاندار: حد خودت را بدان!
چند روز بعد یعنی 16 خردادماه روزنامه‌ایران تصویر نامهای دستنویس را منتشر کرد که توسط علی کلانه نوشته شده بود. همان نامهای که استاندار گلستان در همان فیلم معروف از آن سخن می‌گوید و آن را دستمایه توهین به کلانه قرار می‌دهد. رئیس پناهگاه حیات‌وحش میانکاله در این نامه در ارتباط با اقداماتی که در آشوراده درحال انجام است، می‌نویسد: «با عنایت به بازدید میدانی از محل انجام عملیات لایروبی و پیرو مکاتبه با معاونت دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست مشاهده می‌شود الزامات ذکرشده رعایت نشده و حتی پلان اجرایی و نقشه‌های فنی تاکنون ارائه نشده است، بنابراین لازم است نسبت به توقف عملیات اقدام نموده تا برای ادامه آن تصمیمات لازم اتخاذ شود.» بد نیست مواجهه علی‌محمد زنگانه، استاندار گلستان را با کلانه به خاطر نگرانی درباره آینده میانکاله مرور کنیم، حداقل برای ثبت در تاریخ بد نیست. استاندار گلستان خطاب به کلانه در همان فیلم معروف می‌گوید: «شناورهای یگان‌های مرزی ما نمی‌توانند از آنجا عبور کنند. الان آنجا دارد قاچاق انجام می‌گیرد. شما یک نامه دستی می‌نویسید. اصلا جایگاه شما چیست که چنین نامهای می‌نویسید و جلوی کار را می‌گیرید؟ شما باید مسیر قانون را طی کنید. حد خودت را بدان. قانون را هم بدان. کار پروژه به‌هیچ‌وجه نباید متوقف شود.» این سخنان آقای استاندار واکنش محیط‌بانان و کارشناسان محیط‌زیست را هم به دنبال داشته و آنها در واکنش به ادبیات نامتعارف او بیانیه‌ای را منتشر و اعتراض خود را به این رویه و اقدام اعلام کرده‌اند. این برخوردها و توهین‌ها، این فشارها و اقدامات را کنار مخاطراتی که محیط‌بانان و حافظان محیط‌زیست بگذارید و روایت حمله مسلحانه شکارچیان در همین چند روز پیش به محیط‌بانان این منطقه را بخوانید، دردناک هم می‌شود.
10 گام اساسی برای حفظ میانکاله/ استانداری دست از لجبازی بردارد
این خلاصه‌ای از آن چیزی است که همین حالا و در گذر زمان در منطقه میانکاله و خلیج گرگان درحال وقوع است. با این اوصاف ذکر چند نکته و مرور یک نامه خالی از لطف نیست؛ نکته اول اینکه سازمان محیط‌زیست، بر اقدامات کارشناسانه تاکید دارد و فی‌الواقع مخالفتی با لایروبی هم ندارد. اما این چهارچوب‌بندی و الزام به اطلاع از روند اقدامات، گویا به مزاج خیلی‌ها خوش نمی‌آید و شاید در تقابل با اهداف و برنامه‌های آنها هم باشد. اهم نکات و مطالبات سازمان محیط‌زیست طی نامهای به دست رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیز رسیده که در ادامه این مطالبات را با هم می‌خوانیم و بعد باید منتظر بنشینیم و ببینیم که درنهایت این جدال دولتی‌ها، به کجا ختم خواهد شد و آیا یک تالاب دیگر را هم از دست خواهیم داد یا عرضه حفاظت از آن را خواهیم داشت. در نامهای که اداره کل محیط‌زیست استان گلستان خطاب به علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست در ارتباط با لایروبی کانال آشوراده در پناهگاه حیات‌وحش میانکاله نوشته، این‌طور آمده است: «با احترام همان‌گونه که استحضار دارند، یکی از موضوعات مهم و حساس زیست‌محیطی که در راستای مصوبات ستاد ملی احیای تالاب‌های کشور توسط سازمان بنادر و دریانوردی عملیات اجرایی آن در پناهگاه حیات‌وحش میانکاله درحال انجام می‌باشد. لایروبی کانال آشوراده تحت‌عنوان طرح تسهیل ارتباط دریا با خلیج گرگان می‌باشد لذا ضمن اعلام نگرانی در مورد موضوع لایروبی کانال یاد شده و پیش‌بینی تشدید خشکی تالاب خصوصا در ضلع غربی به دلیل شیب عمومی بستر تالاب و روند سریع پسروی دریا تا ۲۵ سال آتی، بنا به دلایل کارشناسی ذیل، پیشنهاد این اداره کل لایروبی کانال چپقلی و انتقال رسوبات به خارج از محدوده آن پناهگاه می‌باشد. ۱- با توجه به اینکه ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله یک سرمایه و ارزش ملی و بین‌المللی می‌باشد که در چهار دهه اخیر به دلیل عدم وجود نگاه آمایش محور، عدم مدیریت منابع آب‌های سطحی در حوضه آبریز بالادست، ورود فاضلاب شهری و روستایی، مصرف بیش از حد کود و سموم و استقرار صنایع آلاینده در شعاع اثرگذار، با مشکلات زیادی مواجه شده که انباشت رسوبات و حذف حدود یکصد هکتار از اراضی تالابی با پوشش گیاهی غنی و دارای ارزش زیستگاهی مناسب، قطعا چالش‌های آن تالاب را در آینده بیشتر خواهد نمود. لذا تاکید این اداره کل انتقال رسوبات به خارج از محدوده آن پناهگاه می‌باشد. 2- حسب مصوبات ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور برنامه‌ها و اقدامات مهم دیگری نیز جهت احیای تالاب میانکاله در نظر گرفته شده که جزء وظیفه‌مندی دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط بوده که تاکنون هیچ‌اقدام بایسته‌ای در این خصوص صورت نگرفته و گویا عزمی نیز در این رابطه در دستگاه‌های اجرایی وجود ندارد. از طرفی پمپاژ آب دریا و انتقال آب از نکارود نیز جزء مصوبات سفر ریاست محترم جمهور به استان مازندران بوده که ضرورت دارد این طرح‌ها نیز به‌موازات لایروبی کانال چپقلی انجام گیرد. ۳- بررسی گزارش مطالعات صورت گرفته از سوی مشاور طرح حاکی از آن است که هدف اصلی اجرای لایروبی کانال آشوراده، تسهیل تردد قایق‌ها و شناورهای دریایی و ایجاد زمینه مناسب جهت گردشگری در آشوراده می‌باشد و انجام لایروبی ازلحاظ کمیت هیچ کمکی به تالاب میانکاله نخواهد نمود. لذا با توجه به اهداف ذکرشده و اثرات غیرقابل‌جبران ناشی از انباشت رسوبات در محدوده آن پناهگاه و تالاب بین‌المللی، انتخاب گزینه مناسب قدری جای تامل دارد. ۴- بسترهای گلی و کم‌عمق ساحلی در این منطقه، به دلیل رسوبات ناشی از بارگذاری جریانات آب، غنی از مواد آلی و کفزیان بوده و زیستگاه تغذیه‌ای طیف وسیعی از آبزیان، پرندگان آبزی و کنار آبزی و دوزیستان محسوب می‌شوند به‌طوری‌که سابقه چند دهه حفاظت و ممانعت از دستکاری‌های انسانی سبب شده تا آن منطقه به یکی از مناطق حساس زیستی تبدیل گردد. لذا دپوی حجم زیادی از رسوبات در زیستگاه‌های ساحلی جنوب شرقی پناهگاه حیات‌وحش میانکاله، اثراتی جبران‌ناپذیری را بر اکوسیستم‌های طبیعی و بکر منطقه خواهد داشت. ۵- هرگونه اقدام در راستای تسهیل ارتباط دریا با خلیج، به انتخاب گزینه برتر و تایید آن از سوی سازمان محیط‌زیست منوط شده است که تاکنون انتخاب گزینه برتر صورت نگرفته و علی‌رغم چندین مرحله بازدید میدانی با حضور معاونین محترم محیط‌زیست و دریایی و محیط‌زیست طبیعی سازمان، برگزاری جلسه با استاندار محترم گلستان و تشریح آسیب‌های احتمالی، متاسفانه مشاور و مجری طرح بر اجرای یک گزینه که آسیب‌های آن بسیار زیاد می‌باشد، اصرار دارند. ۶- حسب بند ۸ ضوابط زیست‌محیطی لایروبی و لاپرزی در دریا که از سوی معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان در سال ۱۴۰۰ به ادارات‌کل حفاظت محیط‌زیست استان‌ها ابلاغ شد، انجام لایروبی و لایرزی در محدوده مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست ممنوع است. ۷- طرح‌های مهم و اثرگذار در داخل مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان (ازجمله پناهگاه‌های حیات‌وحش) به تایید گزینه مکانی جهت اجرا توسط آن معاونت منوط شده که تاکنون چنین اقدامی درخصوص انتخاب گزینه برتر صورت نگرفته است. ۸- براساس بند الف ماده ۲ مصوبات چهارمین جلسه ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور در تاریخ ۱۶ فروردین‌ماه ۱۴۰۰، اولویت لایروبی را کانال چپقلی اعلام شده است. ۹- بررسی مطالعات انجام‌گرفته از سوی مشاوره حاکی از آن است که خیزاب دهانه چپقلی به شکلی است که در دهه‌های گذشته به هیچ‌عنوان رسوبی بر رسوبات آن کانال افزوده نشده و کاهش سطح آب ناشی از پسروی دریا، مهم‌ترین دلیل آشکار شدن رسوب در آن کانال بیان شده است. لذا هرگونه لایروبی در دهانه چپقلی نه‌تنها با حساسیت زیست‌محیطی کمتری همراه خواهد بود، بلکه رسوبات ناشی از لایروبی به‌راحتی به خارج از محدوده پناهگاه انتقال خواهد یافت و از طرفی طول دوره پایداری لایروبی و بهره‌برداری از کانال نیز بیشتر خواهد بود. ۱۰- بررسی نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای و مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که کانال آشوراده نسبت به کانال چپقلی درمعرض رسوبگذاری بیشتری قرار دارد، لذا درصورت لایروبی کانال آشوراده، به‌منظور تثبیت رسوبگذاری و جلوگیری از بسته شدن سریع آن نیاز به احداث جتی سنگی یا تراورس است که این امر در سنوات آتی با توجه به نوع و شدت جریان دریا باعث ساحل‌سازی جدید در غرب و شست‌وشوی رسوبات در شرق آن کانال و ایجاد سازه‌های ساحلی جدید خواهد شد که اثرات آن در مطالعات طرح دیده نشده است. در خاتمه به‌منظور اجتناب از اثرات منفی زیست‌محیطی لایروبی کانال آشوراده و دپوی گل‌ولای حاصله در زیستگاه حساس و آسیب‌پذیر منطقه، پیشنهاد می‌شود لایروبی کانال چپقلی و انتقال گل‌ولای به بخش شرقی کانال مذکور در خارج از محدوده پناهگاه حیات‌وحش میانکاله در دستورکار قرار گیرد تا ضمن اجرای مصوبات ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور، بخش باارزش و زیستگاه مهمی در ساحل پناهگاه حیات‌وحش میانکاله تخریب و نابود نشود.»
استانداری گلستان موظف است تمکین کند
در پایان محمد درویش، فعال و پژوهشگر حوزه محیط‌زیست در گفت‌وگو با «فرهیختگان» ناظر به ملاحظات مدنظر دغدغه‌مندان این منطقه خاطرنشان کرد: «اصل صحبت فعالان و متخصصان محیط‌زیست این است که با توجه به اینکه آشوراده یک منطقه مراقبت‌شده است و یک منطقه حفاظت‌شده خشکی، دریایی و کاملا منحصربه‌فرد در ایران است و جزء مناطق چهارگانه تحت حمایت سازمان محیط‌زیست هم هست، به همین خاطر هر نوع عملیات تکنوژنیکی در این منطقه باید حتما با ملاحظات محیط‌زیستی و با نظر سازمان متولی انجام بگیرد. سازمان متولی یا همان سازمان محیط‌زیست الان می‌گوید برای آنکه لایروبی اتفاق افتد، چنین پروتکل و دستورالعملی باید انجام شود وگرنه آن منطقه که محدوده تخم‌ریزی پرندگان است و بسیاری از گروه‌های پرنده‌نگری به آنجا می‌روند، اگر لایروبی با این روشی که درحال‌حاضر انجام می‌شود، ادامه یابد، ما این محدوده را از دست خواهیم داد. سازمان محیط‌زیست مطلقا نگفته است که نباید لایروبی بشود بلکه گفته لایروبی باید با توجه به اصول فنی، علمی و ملاحظات اکوسیستمی منطقه انجام شود که حرف درستی است. سازمان محیط‌زیست بخشی از دولت و حاکمیت است و طبق قانون قدرتی به آن داده شده که در قلمرو این ۱۵درصدی که جزء مناطق چهارگانه است، حرف اول و آخر را خودش بزند و استانداری گلستان موظف است به حرف سازمان محیط‌زیست که در راس آن معاون رئیس‌جمهور قرار دارد، تمکین کند. شگفت‌انگیز است که تهدید می‌کنند و می‌گویند ما گردش کار می‌کنیم به رهبری و فرافکنی و شانتاژ می‌کنند. جای تعجب است مساله‌ای را که کاملا می‌تواند علمی و منطقی حل شود و از طریق چهارچوب اداری و قانونی قابل حل است، خود استاندار این‌طور جوسازی و رسانه‌ای می‌کند و به حاشیه می‌برد. هزار جای دیگر ممکن است چنین اتفاقی بیفتد و طبق دستور و پروتکلی که موجود است و سازمان محیط‌زیست درنهایت تایید می‌کند آن اتفاقات واقع شوند. درحال‌حاضر نیز این اتفاق می‌تواند بیفتد. این‌همه تعجیل و عجله قبل از اینکه سازمان و نیروی کارشناسی‌اش نظر دهد که از کجا باید این لایروبی انجام بشود، چقدر باید انجام بشود و چگونه باید انجام بشود که خسارتی به اکوسیستم وارد نکند، اینکه چرا با این عجله می‌خواهند این کار را بکنند خیلی سوال‌برانگیز است. ما تجربیات دیگری هم در جاهای دیگر کشور داشتیم که با همین تعجیل ورود کردند و لایروبی کردند. در تالاب انزلی، در آلماگل و آجی‌گل استان گلستان که آمدند منطقه را زهکشی کردند و درنهایت از حیز انتفاع ساقط کردند؛ چراکه به اصول متاثر از ملاحظات محیط‌زیستی پایبند نبودند. ما چنین تجربیات تلخی داریم. اگر به آشوراده رفته باشید، می‌بینید که آموزش‌وپرورش یک کمپ بزرگی آنجا راه انداخته است و انبوهی از تیرآهن را آنجا هوا کرده‌اند. پروژهایی داشتند که هتل چند صد تختخوابه آنجا احداث کنند و مثل جزیره کیش می‌خواستند آنجا را تغییر ماهیت دهند. درصورتی‌که آشوراده واقعا چنین توان بوم‌شناختی ندارد، البته بهترین کارکردش همین کارکرد گردشگری و آموزشی برای اکولوژیست‌ها و دانشجویان مرتبط است اما با ملاحظات محیط‌زیستی. سازمان محیط‌زیست هم می‌گوید شما طرح‌هایتان را برای توسعه گردشگری به ما بدهید، ما بررسی می‌کنیم و اگر ملاحظات ما را درنظر گرفته باشید، تصدیق می‌کنیم و مشکلی ندارد. به هرحال این منطقه در قلمرو مناطق حفاظت‌شده تحت مدیریت سازمان محیط‌زیست است و هر طرحی که قرار است اجرا شود حتما باید با نظر سازمان محیط‌زیست باشد. اینکه بخواهند سازمان محیط‌زیست را دور بزنند یا مدعی شوند که سازمان محیط‌زیست با طرح‌هایی موافقت می‌کند که مدنظر ما نیست، نقض غرض است. به هرحال سازمان محیط‌زیست که از یک کشور بیگانه نیامده، بخشی از حاکمیت و دولت جمهوری اسلامی است و یک‌سری قوانین و مقررات دارد که باید رعایت شود. به هرحال آشوراده منطقه ورودی پرندگان مهاجر به ایران است و بهترین محل تخم‌ریزی ماهیان خاویاری است. درحقیقت آشوراده یکی از مناطق ارزشمند نه‌تنها ایران؛ بلکه دنیاست و ما باید به نحوی آنجا طرح‌ها را اجرا کنیم که این ارزش‌ها تحت‌تاثیر قرار نگیرد و از بین نرود. راهش هم همین توسعه گردشگری خردمندانه است، کسی هم با این مخالف نیست اما اصولش باید رعایت شود، ظرفیت برد باید رعایت شود که در ۲۴ساعت چند نفر گردشگر می‌توانند وارد آشوراده شوند تا اکوسیستم منطقه تخریب نشود. همه اینها با یک‌سری روش و فرمول قابل احقاق است و اگر این طرح‌ها در اختیار معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار بگیرد، سازمان محیط‌زیست می‌تواند با یک چکش‌کاری لازم بگوید کدام‌یک از این طرح‌ها می‌تواند اجرا شود و کدام‌یک نمی‌‌تواند.»
مطالب پیشنهادی
