تلاش شرقی‌ها برای بازگرداندن فارغ‌التحصیلان

ندا اظهری، مترجم: از دانشجویان بین‌المللی معمولا به‌عنوان استعدادهایی یاد می‌شود که بعد از تحصیل در خارج از کشور و بازگشت به وطن خود می‌توانند ارتقای علمی و اقتصادی را برای کشور خود به ارمغان بیاورند. این گروه از دانشجویان معمولا به امید آموزش‌های حرفه‌ای‌تر و دستیابی به سطح بالایی از اطلاعات و دانش وارد دانشگاه‌های خارجی در کشورهای طراز اول دنیا از نظر سطح آموزش عالی می‌شوند تا به این واسطه بتوانند هم به جایگاه شغلی مناسبی دست پیدا کنند و هم بتوانند برای افزایش سطح علمی کشور خود تلاش کنند. در این میان معمولا شماری از دانشجویان بعد از اتمام تحصیل و فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه، در همان کشور محل تحصیل باقی می‌مانند و مشغول به کار می‌شوند اما دانشجویانی هم هستند که پس از فارغ‌التحصیلی، به امید سازندگی کشور خود و انتقال دانش به‌دست‌آورده به دیگر دانشجویان و محققان کشور، گامی بزرگ و بااهمیت در راستای بهبود وضعیت علمی کشور خود برمی‌دارند و به کشور بازمی‌گردند تا آنچه در طول سال‌ها کسب کرده‌اند، به آنها منتقل کنند.
چین به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان، با جمعیت 1/4 میلیارد نفر و حدود 40 میلیون دانشجو در آموزش‌عالی، به مدت حدود دو دهه است که بزرگ‌ترین بازار تحصیل در خارج از کشور را در دنیا از آن خود کرده است. تعداد دانشجویان چینی که در سال 2021 در خارج از کشور تحصیل کرده‌اند به بیش از یک میلیارد نفر می‌رسد. بیشتر متخصصان بر این باورند که سرمایه‌گذاری روی آموزش عالی چین طی دهه‌های آینده با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو خواهد شد به‌طوری که انتظار می‌رود چین بین‌ سال‌های 2015 تا 2030 حدود 12/5 درصد از رشد سرمایه‌گذاری و هزینه‌کرد کلی را صرف آموزش افراد زیر 30 سال کند که سهمی بالاتر از کشورهای دیگر خواهد بود. چین درحال حاضر جزء کشورهایی است که تلاش می‌کند فارغ‌التحصیلان خود را به کشور بازگرداند و دولت این کشور برای رسیدن به این چشم‌انداز، اقدامات و طرح‌های مختلفی را پیش رو دارد.

 تلاش دولت برای بازگشت استعدادها
«لاک‌پشت دریایی» عبارتی است که در چین به افرادی اطلاق می‌شود که در خارج از کشور تحصیل کرده و پس از سال‌ها به کشور بازگشته‌اند. تا سال‌ها پیش این‌گونه بود که بیشتر این دانشجویان پس از اتمام تحصیلات، در همان کشور ماندگار می‌شدند. به گزارش بنیاد ملی علوم در سال 2013، 92 درصد فارغ‌التحصیلان چینی با مدرک دکتری از آمریکا دست‌کم به مدت 5 سال در آمریکا زندگی کرده‌اند. این گروه از فارغ‌التحصیلان مدت‌هاست هم به دلیل کیفیت آموزش و هم به دلیل تجربه زندگی آنها در خارج از کشور از سوی شرکت‌های چینی مورد توجه قرار گرفته‌اند. با وجود این، جذب فارغ‌التحصیلان از دانشگاه‌های خارجی امری دشوار است. مطالعات صورت‌گرفته نشان می‌دهد بخش بزرگی از فارغ‌التحصیلان چینی پس از فارغ‌التحصیلی تمایل زیادی به ماندن در خارج از کشور دارند؛ به این ترتیب، دولت این کشور با درنظر گرفتن بسته‌های دستمزد و مزایای بالا به‌عنوان پاداش، سعی می‌کند این گروه از فارغ‌التحصیلان را تشویق به بازگشت به چین کند. البته تحصیل در خارج از کشور هنوز هم یک گزینه جذاب برای دانشجویان محسوب می‌شود؛ چراکه ارقام نشان می‌دهد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های خارجی همچنان می‌توانند انتظار کسب درآمد بیشتری نسبت به فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های چین داشته باشند. این شکاف دستمزد هنوز هم وجود دارد، اگرچه دولت تلاش می‌کند این شکاف را کاهش دهد. به‌طورکلی، دستمزد فارغ‌التحصیلان در چین طی سال‌های اخیر با روند کاهشی مواجه شده اما روند انتخاب دانشجویان برای بازگشت به چین پس از فارغ‌التحصیلی تحت شرایطی ادامه خواهد یافت.
به گزارش forbes، یکی از مهم‌ترین عوامل، قدرت اقتصادی چین و به‌ویژه صنعت فناوری این کشور آسیایی است. کل تولید صنعت فناوری اطلاعات چین در سال 2016 نسبت به سال گذشته 10 درصد رشد داشته است. به‌رغم کند شدن رشد کلی تولید ناخالص داخلی در سال‌های اخیر، اما شرکت‌های بزرگ فناوری مانند Alibaba و Tencent همچنان به‌طور تصاعدی درحال توسعه هستند. ارزش این دو شرکت در مجموع بیش از یک تریلیون دلار محاسبه شده است. برای استارتاپ‌های کوچک‌تر فناورانه، تعداد سرمایه‌های خطرپذیر همچنان در کشور رو به افزایش است. طبق گزارش‌های اخیر، بیش از 65 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خطرپذیر در چین انجام شده که با رشد بیش از 35 درصدی روبه‌رو بوده است. این رقم بعد از آمریکای شمالی با بیش از 77 میلیارد دلار، رتبه دوم را در دنیا از آن خود کرده است. دومین عامل، به اصطلاح «سقف بامبو» است؛ نظریه‌ای که است که بر این موضوع باور دارد که فارغ‌التحصیلان چینی می‌توانند انتظار استخدام در شرکت‌های فناوری در خارج از کشور را داشته باشند اما به ندرت تا حد مدیریت بالاتر ارتقا پیدا می‌کنند. این اصطلاح برای نخستین بار در سال 2015 در کتاب «شکستن سقف بامبو» مطرح شد که به این موضوع پرداخته که استراتژی‌های شغلی ابداع شده برای آسیایی‌ها برپایه واقعیت است.

 بازگشت به خانه
دانشجویان چینی مقطع دکتری که از موسسات خارجی فارغ‌التحصیل شده‌اند تمایل روزافزونی به بازگشت به کشور پیدا کرده‌اند تا نه‌تنها بتوانند در شغل و حرفه خود مشغول به کار شوند، بلکه به سود چین و مردم خود هم عمل کنند. بررسی کارشناسان حکایت از آن دارد که درصد کمی از این دانشجویان فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌ها و موسسات خارج از کشور بازگشته‌اند و به دنبال فعالیت در خارج کشور از دو مرکز اصلی فرهنگی و سیاسی آن کشور هستند. مطالعه روی بیش از 2600 استعداد برتر که بیشتر آنها را دانشجویان مقطع دکتری و فارغ‌التحصیلان تحصیلکرده در خارج از کشور را تشکیل می‌دهند، نشان داده است که قریب به 69 درصد از این دانشجویان و فارغ‌التحصیلان خواستار بازگشت به چین برای اشتغال بوده و در مقابل، تنها 31 درصد از آنها کار کردن در کشور خارجی را ترجیح می‌دهند. این یافته‌ها برای کشوری که به دنبال حفظ استعدادهای بومی خود است، تصویر بزرگ‌تری از توزیع نابرابر استعدادها در سطح ملی به‌شمار می‌رود. سیاستگذاران برای تغییر این روند، باید اقداماتی را برای جذب بیشتر استعدادهای جوان در پیش گیرند. دولت چین می‌تواند رویکردی فعال‌تر در ارائه سیاست‌های مطلوب برای جذب استعدادهای بین‌المللی چینی که به کشور بازمی‌گردند، اتخاذ کند تا در حوزه‌های مختلف به فعالیت بپردازند.
به گزارش economist، چین نه‌تنها بر جذب فارغ‌التحصیلان داخلی تمرکز می‌کند بلکه امیدوار است تعداد فزاینده‌ای از فارغ‌التحصیلان خارجی را به چین بازگرداند. دولت این کشور در سال 2017 برنامه ویزای خود را اصلاح کرد تا شرایط را برای شرکت‌های چینی به‌گونه‌ای رقم بزند تا آنها راحت‌تر بتوانند فارغ‌التحصیلان خارجی را با ویزای کاری استخدام کنند. براساس گزارش China Daily، تعداد افراد خارجی شاغل در چین بین سال‌های 2000 تا 2010 سه برابر افزایش یافته و به 220 هزار نفر رسیده است. علاوه‌بر این، دانشگاه‌ها امیدوارند دانشجویان خارجی را برای تحصیل در این کشور جذب کنند. درست است که همه‌گیری کرونا روی شمار دانشجویان بین‌المللی در دنیا تاثیر داشت اما تا حدی که انتظار می‌رفت نتوانست این بازار را دچار رکود کند. پیش از این بحران، حدود 370 هزار چینی در دانشگاه‌های آمریکا تحصیل می‌کردند که حدود یک‌سوم دانشجویان خارجی را تشکیل می‌دادند. در سال 2020، شمار دانشجویان چینی ثبت‌نام‌کرده در دانشگاه‌های آمریکا ازجمله دانشجویانی که به صورت آنلاین ثبت‌نام کردند، تا حدود 15 درصد کاهش یافت.

کاهش بازار کار در استرالیا
استرالیا یکی از بزرگ‌ترین مقاصد دانشجویان چینی است اما تحقیقات صورت‌گرفته حکایت از آن دارد که آرزوهای شغلی دانشجویان چینی که از دانشگاه‌های استرالیا فارغ‌التحصیل شده‌اند، به خوبی برآورده نمی‌شود و همین امر اصلی‌ترین دلیل بازگشت آنها به چین است. دانشجویان چینی بیش از 10 درصد دانشگاه‌های استرالیا را در سال 2020 و 30 درصد را در برخی موسسات این کشور تشکیل می‌دهند و کارشناسان اعلام کرده‌اند که خروج فارغ‌التحصیلان چینی از این کشور، آموزش عالی و نیز اقتصاد آن کشور را تهدید می‌کند. حدود 4 برابر فرصت بیشتر در بخش فناوری گسترده چین ایجاد شده که حدود نیم دهه است بر بازار اشتغال فارغ‌التحصیلان تسلط داشته است. اما این فرصت‌ها تنها نیمی از متقاضیان دارای مدارک دانشگاه‌های استرالیا را به خود جلب کرده است. آن گروه از فارغ‌التحصیلان چینی که از استرالیا به کشور خود بازمی‌گردند، حدود 11 درصد بیشتر از هموطنان خود دارای مدارک تجاری با مدارک تحصیلی از سایر کشورها هستند. فارغ‌التحصیلان چینی در حوزه کسب‌وکار در استرالیا 5 برابر بیشتر از فارغ‌التحصیلان رشته‌های فناوری اطلاعات و تولید، با کمبود فضای شغلی مناسب روبه‌رو هستند. فارغ‌التحصیلان چینی که از استرالیا بازگشته‌اند، به نظر می‌رسد بیشتر از مهارت‌های پایین در زبان انگلیسی و انتظارات غیرواقعی حقوقی داشته‌اند. درحالی‌که دانشجویان چینی براساس رتبه‌بندی به انتخاب دانشگاه می‌پردازند، روسای مشاغل اغلب به توانایی‌های کاری آنها توجه می‌کنند. قریب به 17 نفر از 20 کارفرمای چینی در سال گذشته اولویت استخدام فارغ‌التحصیلان چینی بازگشته از کشورهای خارجی را تجربه کارآموزی اعلام کرده‌اند که حدود یک‌سوم بیشتر از سال 2017 بوده است.

 برقراری ارتباطات بیشتر برای ایجاد بازار کار
به گزارش تایمز، اولویت اصلی یک کارفرما برای استخدام، مهارت‌هایی است که فارغ‌التحصیلان بازگشته از فرنگ می‌توانند آن را در قالب تجربه کار نشان دهند. کارشناسان یکی دیگر از دلایل اصلی بازگشت فارغ‌التحصیلان چینی را برای اشتغال آنها در کشور مقصد، زمان صرف‌شده در خارج از شبکه‌های خانگی همراه با ارتباطات شغلی ضعیف کشورهای میزبان برای دانشجویان بین‌المللی چینی می‌دانند؛ خدماتی مانند اتصال دانشجویان بین‌المللی به شبکه‌های جهانی کارفرمایان که بسیاری از موقعیت‌های شغلی را از آنها سلب می‌کند. این شرایط باید به‌گونه‌ای پیش رود که به‌عنوان مثال، دانشگاه‌های استرالیایی از پلتفرم‌های استخدام شخص ثالث استفاده کنند، پیشنهادهای تجربه کاری خود را بهبود بخشند و با کارفرمایان چینی تعامل بیشتری داشته باشند. دانشگاه‌ها همچنین باید دانشجویان بازرگانی چینی را تشویق کنند تا در دوره‌های علوم و مهندسی مکمل شرکت کرده و درخواست‌های شغلی خود را اعلام کنند.

 پکن و شانگهای در صدر برترین‌ها
به گزارش تایمز، پکن و شانگهای سال‌هاست مطلوب‌ترین مقصد برای بازگشت فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خارج از کشور محسوب می‌شوند. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که حدود 42 درصد از این فارغ‌التحصیلان تمایل به زندگی در پایتخت چین داشته‌اند درحالی که نزدیک به 36 درصد، بزرگ‌ترین شهر چین را برای زندگی ترجیح داده‌اند. البته مقاصد برتر دیگر هم تا حدودی از این شهرها فاصله گرفته‌اند. تنها 3/5 درصد از فارغ‌التحصیلان به دنبال اشتغال در «تیانجین» به‌عنوان سومین مقصد دلخواه فارغ‌التحصیلان بوده‌اند. شاید برای دولت چین موضوع نگران‌کننده این باشد که آن دسته از فارغ‌التحصیلانی که به کشور بازگردانده شده‌اند، تمایل زیادی به اشتغال در استان «گوآندونگ» را از خود نشان داده‌اند. این استان که از 9 شهر بزرگ و مناطق اداری ویژه هنگ‌کنگ و ماکائو تشکیل شده، با قرار گرفتن در رتبه چهارم، جزء مقاصد دانشگاهی به‌شمار می‌رود؛ البته تنها 5/3 درصد از دانشجویان اشتغال در این منطقه را ترجیح داده‌اند.
بررسی‌ها بیانگر آن است که فارغ‌التحصیلانی که در این بررسی‌ها شرکت کرده‌اند، توسعه اقتصادی را به‌عنوان اصلی‌ترین عامل و بزرگ‌ترین‌ انگیزه برای بازگشت به کشور اعلام کرده‌اند. سیاست‌های استعدادهای محلی، هزینه‌های زندگی و قیمت محل سکونت از دیگر عواملی هستند که فارغ‌التحصیلان در انتخاب بازگشت به وطن درنظر می‌گیرند. کارشناسان بر این امر تاکید دارند که چین باید ‌انگیزه‌های بیشتری را برای فارغ‌التحصیلان ایجاد کند تا شهرهایی فراتر از دو شهر بزرگ خود را درنظر بگیرد. بعید به نظر می‌رسد که دولت چین بتواند استعدادهای خود را در خارج از کشور به اجبار به کشور بازگرداند اما دولت می‌تواند محیط مساعدتر و جذاب‌تری را برای آنها ایجاد کند تا با‌انگیزه بیشتر در این راه قدم بردارند. درحال حاضر، دولت این کشور موسسات آموزشی هنگ‌کنگ و ماکائو را تشویق می‌کنند تا با همکاری دیگر دانشگاه‌ها و شکل‌گیری گروهی از دانشگاه‌های قدرتمند برای جذب فارغ‌التحصیلان در خارج از کشور زمینه را فراهم کنند. به‌عنوان مثال، دانشگاه علم و صنعت هنگ‌کنگ درحال ساخت یک شعبه پردیس دانشگاهی در نزدیکی «گوآنگژو» به همین منظور است.
چین با سرمایه‌گذاری‌های عظیمی که در دهه‌های اخیر در بخش آموزش عالی خود انجام داده، به‌طور قابل‌توجهی توانسته وضعیت آن را بهبود بخشد و پیشنهادهایی که از سوی داخل به محققان و فارغ‌التحصیلان در خارج از کشور ارائه می‌شود، جوی رقابتی را بین آنها ایجاد کرده است. افرادی که در رشته‌های تحصیلی خود جزء برترین‌ها محسوب می‌شوند، پیشنهادهایی را برای راه‌اندازی آزمایشگاه در موسسات چینی دریافت کرده‌اند و حتی منابع در بسیاری از موسسات آموزش عالی غربی به دلیل فشارهای مالی به‌شدت گسترش یافتند.