وداع با اصلاح‌طلب سنتی

سیدمحمود دعایی، نماینده ولی‌فقیه در موسسه اطلاعات و از یاران امام و رهبری روز گذشته در 80 سالگی دارفانی را وداع گفت. مرحوم دعایی از معدود شخصیت‌های جمهوری اسلامی بود که علاوه‌بر فعالیت سیاسی دستی نیز بر فعالیت‌های فرهنگی ازجمله روایت تاریخ انقلاب داشت. به همین جهت کسانی که کمی تاریخ انقلاب اسلامی را خوانده‌اند، بعید است اسم «سیدمحمود دعایی» نیز به گوش‌شان نخورده باشد. وی یکی از صادق‌ترین راویان تاریخ انقلاب و از نزدیکان امام(ره) در نجف بود و ما بسیاری از گزارش‌های مهم تاریخی در رابطه با زندگی بنیانگذار جمهوری اسلامی در نجف را از زبان وی خوانده‌ایم. این گزارش‌ها علاوه‌بر اینکه نشان از دقت دعایی در روایت تاریخ دارد بیانگر اعتماد امام به دعایی و نزدیکی وی به بنیانگذار جمهوری اسلامی نیز هست.
خاطرات دعایی از امام در نجف اشرف از ارزش روایی بالایی برخوردار است، اما شاید در بازخوانی تاریخ، مهم‌ترین اظهارات این روحانی 80 ساله به رفع شبهاتی درباره امام خمینی(ره) بازگردد؛ امامی که دو روز گذشته، سالگرد رحلت‌شان بود و البته عجیب هم نیست که دعایی یک روز پس از سالگرد ارتحال امام خمینی که به او ارادت بسیاری داشت، از دنیا برود.
آشنایی دعایی با امام به قبل از انقلاب و در زمان آغاز طلبگی وی برمی‌گردد. وی در جوانی بعد از پایان دوران دبیرستان به حوزه علمیه کرمان رفت و فراگیری علوم دینی را آغاز کرد. دعایی سطوح اولیه حوزوی را در کرمان پشت‌سر گذاشت و پس از آن راهی حوزه علمیه قم شد. با ورود به قم و آشنایی با امام‌خمینی(ره)، از اوایل دهه 40 نیز فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز کرد و در اواسط همین دهه برای هماهنگی نیروهای ضدرژیم پهلوی، به کشورهای متعددی ازجمله عراق، لبنان، اردن، عربستان و برخی از کشورهای اروپایی سفر کرده بود. ناگفته نماند که این سفرها، تاثیر بسزایی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی داشته است. از دهه 40 که عبور کنیم، دهه 50 نیز اوج فعالیت‌های انقلابی سیدمحمود دعایی ا‌ست. او در این دهه نقش رابط امام خمینی با دولت عراق را ایفا می‌کرد. همین مساله، او را به سمت تهیه‌کنندگی و اجرای برنامه رادیویی نهضت روحانیت علیه رژیم پهلوی سوق داد. اما چندی بعد که انقلاب اسلامی در سال 57 پیروز شد، مسئولیت او سنگین‌تر شد و به‌عنوان سفیر ایران به بغداد رفت. به موجب زمزمه‌های جنگ ایران و عراق، دعایی در اسفند 58 به ایران بازمی‌گردد. درباره‌ همین بازگشت سیدمحمود دعایی از عراق، در دهه 70 نیز ادعاهایی از سوی نهضت آزادی مطرح شد، ادعاهایی که امروز محل بحث ما نیست و در شماره‌های قبلی «فرهیختگان» به آنها پرداختیم. اما نوع ورود سیدمحمود دعایی در پاسخ به این سوالات و اثبات کذب بودن بسیاری از آن ادعاها، برای همیشه به‌عنوان نقطه مثبتی از کارنامه او در تاریخ خواهد ماند.
پس از بازگشت او از عراق، امام دعایی را به مدیرمسئولی روزنامه اطلاعات -که در آن دهه تاثیر بسزایی در جهت‌گیری‌های سیاسی کشور داشت- منصوب کرد. دعایی اگرچه مسئولیت‌های دیگری در طول عمر خود ازجمله نمایندگی مردم در 6 دوره ابتدایی مجلس شورای اسلامی را نیز در کارنامه خود داشت، اما بیشتر عمر او به مدیرمسئولی روزنامه اطلاعات -که تا همین دیروز آن را برعهده داشت- گذشت. البته دهه 60 نیز خالی از حضور این سیاستمدار اصلاح‌طلب نبوده. در دهه 60، زمانی که جامعه روحانیت مبارز تهران حاضر به قرار دادن نام او و فخرالدین حجازی در فهرست انتخابات مجلس سوم پایتخت نشدند، دعایی در کنار برخی از اعضای منتقد جامعه روحانیت مبارز مانند سیدمحمد موسوی‌خوئینی و مهدی کروبی مجمع روحانیون مبارز را تاسیس کردند. اطراف سیدمحمود دعایی اگرچه سیاستمداران پرحاشیه‌ای دیده می‌شود، اما او در ادوار نمایندگی مجلس هم همانند مدیرمسئولی خود، کم‌حاشیه بود و اگرچه چهره‌ای اصلاح‌طلب بود اما بیشتر تلاش داشت تا با میانه‌روی مشکلات سیاسی را حل کند. همین ویژگی البته در آخرین جلسه رسانه‌ای او با سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور نیز دیده می‌شود. در جلسه‌ای که رئیس‌جمهور با اهالی رسانه داشت، دعایی به‌عنوان نماد اصلاح‌طلبی در سمت چپ رئیس‌جمهور نشسته بود. نوع برخورد متواضعانه سیدمحمود دعایی با رقیبان خود نیز، زبانزد اخبار آن جلسه شده بود. هرچند برخی از اصلاح‌طلبان سعی داشتند اخلاق‌مداری این سیاستمدار اصلاح‌طلب را به حاشیه برانند. اما شاید بتوان گفت این ویژگی سیدمحمود دعایی هیچ‌گاه قابل چشم‌پوشی نبوده و شاید بتوان با قطعیت گفت اگر اصلاح‌طلبان بنا باشد کسی را الگوی اخلاقی خود قرار دهند، آن سیدمحمود دعایی است.

* محمد امین ایمانجانی