تحرکات اخیر در پرونده هسته‌ای ایران چه معنایی دارد
علی مزروعیعلی مزروعی، خبرنگار گروه سیاست: انتشار گزارشهای محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درمورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران رویه‌ای متناقض با تعهدات قانونی این نهاد است که دیگر به ابزاری برای تحت‌فشار قرار دادن تهران در فضای دیپلماسی تبدیل شده است. در ادامه این عادت ضدایرانی آژانس روز گذشته دو گزارش این نهاد درمورد راستی‌آزمایی اقدامات ایران در راستای اجرای برجام و اجرای پادمان در رسانه‌ها درز پیدا کرد. درز این گزارشهای ضدایرانی علاوه‌بر واکنش ایران اعتراض میخائیل اولیانوف، سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی را نیز در پی داشت. اولیانوف در واکنش به درز این گزارش‌ها نوشت: «مثل همیشه، گزارشهای مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران بلافاصله در رسانه‌های گروهی منتشر شد. می‌توان انتظار گمانه‌زنی‌های زیادی در روزهای آینده و بحث‌های داغ در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشت.» تعبیر «بحث‌های داغ در شورای حکام» را که مورد استفاده اولیانوف قرار گرفت می‌توان پیش‌بینی از تصویب یک قطعنامه ضدایرانی در جلسه آتی این شورا تلقی کرد. جلسه‌ای که قرار است هفته آینده برگزار شود. قطعنامه شورای حکام آژانس الزام‌آور محسوب نمی‌شود؛ اما قطعا بازتاب رسانه‌ای آن دست طرف غربی را برای بهانه‌جویی پر کرده و بر روند مذاکرات وین تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر درصورت ارجاع قطعنامه شورای حکام آژانس به شورای امنیت سازمان ملل و تصویب آن در شورای امنیت این قطعنامه ضمانت اجرایی نیز پیدا خواهد کرد. در ادامه ضمن بررسی پیامدهای درز این گزارش‌ها احتمال تصویب یک قطعنامه ضدایرانی در شورای امنیت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
گزارشهای آژانس و واکنش ایران
اولین گزارش آژانس مربوط به موضوعات باقی‌مانده پادمانی بین ایران و آژانس است که براساس نقشه راه مورد توافق در بیانیه مشترک توافق‌شده بین مدیرکل آژانس و معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی در چهاردهم اسفند ۱۴۰۰ مورد بررسی قرار می‌گیرد. مطابق این گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی شده است: «ایران توضیح معتبری درباره یافته‌شدن ذرات اورانیوم در سه سایت اعلام‌نشده، ارائه نکرده است.» گزارش دوم یک گزارش به‌روزرسانی فنی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در زمینه نظارت بر اجرای برجام وفق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که حاوی آخرین تحولات و همچنین اطلاعات فنی جدید در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. مطابق ادعای آژانس در این گزارش: «ذخیره اورانیوم غنی‌شده ایران ۱۸برابر بیشتر از حد مجاز تعیین‌شده در توافق هسته‌ای (برجام) شده است.» گزارشهای ضدایرانی آژانس واکنش سخنگوی وزارت خارجه کشورمان را در پی داشت. سعید خطیب‌زاده روز گذشته در نشست هفتگی با خبرنگاران در پاسخ به سوالی درمورد گزارشهای آژانس گفت: «گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بازتاب‌دهنده واقعیت گفت‌وگوهای ایران و آژانس نیست. بعد از توافقی که بین ایران و آژانس در تهران انجام شد، به‌صورت مکتوب ایران پاسخ‌هایی را به آژانس داشت. خطیب‌زاده ادامه داد: «گزارش روز گذشته آژانس همان گزارشی است که گروسی در پارلمان اروپا به‌صورت شتابزده اعلام کرد. این گزارش از همان‌موقع و حتی قبل از نشست ایران و آژانس جمع‌بندی شده بود و به نظر می‌رسد شتابزدگی در این جمع‌بندی وجود دارد. گزارش منصفانه و متوازن نیست و فشارهای رژیم‌صهیونیستی مسیر گزارش آژانس را از فنی به سیاسی تغییر داده است.» خطیب‌زاده در ادامه توضیحات خود به ادعای آژانس مبنی‌بر غنی‌سازی بیش از حد مجاز ایران نیز واکنش نشان داد و در این‌باره گفت: «جمهوری اسلامی ایران در مسیر صلح‌آمیز هسته‌ای کار را جلو می‌برد و این موضوع در طرح اقدام راهبردی مجلس هم اشاره شده است.»
گزارشهای فرمایشی
در شرایطی که مذاکرات وین به‌دلیل زیاده‌خواهی آمریکا در حفظ تحریم‌های فرابرجامی و نیز اجتناب این کشور در ارائه تضمین کافی برای تحقق منافع ایران متوقف مانده است، انتشار گزارشهای ضدایرانی آژانس یک پیام هشدارآمیز به تهران مخابره می‌کند با این مضمون که آینده بدون برجام تعاملات آژانس و ایران را به‌سمت تضاد بیشتری خواهد برد. چنین پیامی روشن می‌کند که نه‌تنها توافق برجام براساس گزارشهای فنی آژانس بررسی نمی‌شود بلکه این گزارشهای آژانس است که گاهی کمک به امتیازگیری طرف غربی جهت کاملا سیاسی و غیرفنی آن را مشخص می‌کند و گاهی نیز درنتیجه شکست مذاکرات با هدف موجه نشان‌دادن تحریم‌های ضدایرانی منتشر می‌شود.
مقدمه‌سازی برای از بین بردن برجام
در شرایطی که تحریم‌های اعمالی علیه ایران مطابق زمان‌بندی اعمال‌شده در برجام یک‌به‌یک درحال برداشته‌شدن بوده و مهرماه سال گذشته نیز پایان مدت تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت اعلام شد، تنها راه برای فروریختن مشروعیت دیوار تحریمی علیه ایران بازگرداندن آن به شورای امنیت و برهم زدن آن براساس مکانیسم ماشه است. فعال‌سازی این مکانیسم نیاز به بهانه‌تراشی‌هایی علیه ایران و متهم کردن تهران به زیر پا گذاشتن برجام دارد. گزارشهای ادعایی آژانس علیه ایران مبنی‌بر عدم پایبندی به برجام بهانه خوبی است برای سندسازی و تصویب یک قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس و ارائه آن به شورای امنیت سازمان ملل. تصویب یک قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت و متهم کردن به نقض برجام کلید نابودی این توافق و جلوگیری از ریزش دیوار تحریمی علیه کشورمان است. قطعنامه‌ای که با توجه به خروج یکجانبه آمریکا از برجام راه سختی برای تصویب از این مسیر دارد.
راه تصویب قطعنامه ضدایرانی در شورای امنیت
در حالت عادی تصویب هر قطعنامه‌ای در شورای امنیت نیاز به اجماع اعضای دائم این شورا یعنی(روسیه، چین، آمریکا، انگلیس و فرانسه) دارد. به همین جهت وتوی این قطعنامه توسط یکی از این پنج عضو مانع از تصویب آن می‌شود. راه دوم برای تصویب قطعنامه ضدایرانی مسیر ساده‌تری است که آمریکا با وارد کردن مکانیسم ماشه در برجام آن را طراحی کرده است. مطابق مکانیسم ماشه هریک از طرفین برجام توانایی طرح شکایت علیه ایران با ادعای سرپیچی از برجام در شورای امنیت را دارند. این شکایت فرآیند بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را آغاز می‌کند.
چالش‌های تصویب قطعنامه
از آنجا که روسیه و چین هم‌پیمان اقتصادی ایران محسوب می‌شوند و خود نیز از رفع تحریم‌های ایران و مراودات اقتصادی با تهران منتفع می‌شوند، طبعا قطعنامه‌ای را نیز علیه ایران در شورای امنیت مطرح نکرده و این احتمال نیز وجود دارد که قطعنامه‌های ارجاعی سایر طرفین را نیز وتو کنند. البته لازم به توضیح است که در ماجرای تصویب قطعنامه 1929 علیه ایران چیزی را وتو نکردند. با مسدود دانستن راه تصویب قطعنامه ضدایرانی از مسیر ایران تنها راه قابل استفاده مکانیسم ماشه خواهد بود که البته فعال‌سازی این مکانیسم از جانب آمریکا به‌عنوان طراح آن امکان‌پذیر نبوده و درنتیجه روسیه و فرانسه تنها گزینه‌های محتمل باقی‌مانده برای آغاز این فرآیند محسوب می‌شوند.
آیا اروپا قدم اول را برخواهد داشت؟
نبرد بین روسیه و اوکراین یک فرآیند تحریمی دوجانبه بین روسیه و اروپا را آغاز کرده است. اروپا سطح تحریم‌های روسیه را تا شدیدترین مقدار آن جلو برده و با یک نگاه نژادی همه روس‌تباران تحریم کرده است. درمقابل روسیه تنها ابزار خود برای تحت‌فشار قرار دادن اروپا یعنی تحریم انرژی را آغاز کرده است. عدم ارسال گاز به برخی کشورهای هم‌مرز و مطالبه هزینه گاز به روبل، برخی اقدامات تقابلی روسیه است. اگرچه اروپا تلاش دارد با کاهش وابستگی خود به انرژی روسیه این ابزار را از دست مسکو خارج کند، این فرآیند به‌سرعت تحقق نخواهد پذیرفت. از زمان آغاز جنگ اوکراین قیمت نفت به بالای 120 دلار رسیده است. در چنین شرایطی حذف یکی از قدرت‌های نفتی از بازار قیمت این محصول را تا حد زیادی افزایش داده و فشار اقتصادی بیشتری را به مردم اروپا وارد خواهد کرد. به همین جهت کاهش حضور ایران از بازار نفت که یکی از تبعات مکانیسم ماشه محسوب می‌شود مطلوب طرفین اروپایی نخواهد بود. درنتیجه تصمیم به فعال‌سازی این مکانیسم از جانب اروپا اقدام سختی است که باید دید اروپا تحت فشار آمریکا به آن تن خواهد داد یا خیر؟
شرایطی که امید به همراهی روسیه و چین را بیشتر می‌کند
تحریم همه‌جانبه روسیه این کشور را ملزم به قوی‌تر کردن رابطه اقتصادی با متحدان باقی‌مانده خود کرده است. بسته بودن مسیر اروپا روی مسکو طبعا این کشور را با شدت بیشتری به سمت شرق سوق خواهد داد. نیاز روسیه به دسترسی به آب‌های گرم و وابستگی شدید این کشور به واردات، ایران را به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین گزینه‌های مسکو برای افزایش تعاملات اقتصادی تبدیل کرده است. امضای قرارداد 20 ساله بین ایران و روسیه را می‌توان خروجی همین راهبرد دانست. گسترش قلمرو نفوذ روسیه در اوکراین کشورهای اروپایی و آمریکا را نسبت به مواجهه چین با تایوان نیز دچار نگرانی کرده و منجر به افزایش سطح تنش در چند وقت اخیر بین چین و آمریکا شده است. مجهز کردن استرالیا به زیردریایی هسته‌ای با هدف جلوگیری از اقدامات چین علیه تایوان در جبهه مقابل مواضع تند شی جین‌پینگ علیه سیاست‌های دولت آمریکا را در پی داشته است. تنش ایجادشده بین اعضای دائم شورای امنیت این امید را به وجود آورده است که طرف‌های غربی نتوانند در تصویب قطعنامه ضدایرانی اجماعی ایجاد کنند.
در این رابطه بیشتر بخوانید:
صدور قطعنامه شرایط اروپا را بدتر می‌کند (لینک)
وضع سیاسی اروپا و آمریکا در زمستان سخت‌تر خواهد شد (لینک)
مطالب پیشنهادی
