شوک ناتو به پوتین

فرهیختگان: درخواست رسمی سوئد برای پیوستن به ناتو آن‌هم بعد از چند دهه بی‌طرفی آنقدر مهم است که در روسیه روزها، هفته‌ها و بلکه سال‌ها استراتژیست‌های سیاسی و نظامی از خود بپرسند «آیا ارزشش را داشت؟» کسی نمی‌داند که روس‌ها پیش از جمع‌بندی برای حمله نظامی به اوکراین، چنین احتمالاتی را نیز در نظر گرفته بودند یا خیر؟ اگرچه سوئد و فنلاند تا پیش از این به‌دنبال عضویت در ناتو نبوده‌اند اما این دو کشور مدت‌هاست روابط نزدیکی با ناتو داشته‌اند و به‌طور منظم در رزمایش‌ها و نشست‌های سطح بالای آن شرکت می‌کردند و احتمالا نیز اگر حمله‌ای به خاک این کشورها ازسوی یک دشمن خارجی یا به‌عبارت بهتر، روسیه صورت می‌گرفت، ناتو به‌نحوی از آن حمایت می‌کرد اما اکنون و درصورت پیوستن این کشور به ناتو، سوئد بخشی از امنیت جمعی ناتو خواهد بود و طبق ماده5 در ضمانت‌های امنیتی گنجانده می‌شود. ماده5 معاهده تاسیس ناتو می‌گوید حمله به هر کشور ناتو به‌عنوان حمله به همه این کشورها تلقی می‌شود.
یک روز پس از اینکه «ماگدالنا اندرسون»، نخست‌وزیر سوئد از ارائه درخواست رسمی کشورش برای پیوستن به سازمان پیمان آتلانتیک‌شمالی، ناتو خبر داد وزیر امور خارجه سوئد رسما درخواست پیوستن به ناتو را امضا کرد و به چندین دهه بی‌طرفی نظامی پایان داد. «آن لینده» در پیامی گفت: «این بسیار بزرگ و بسیار جدی است و این‌طور احساس می‌شود که ما به نتیجه‌ای رسیده‌ایم که برای سوئد بهترین است. ما نمی‌دانیم که این روند چه مدت طول خواهد کشید، اما محاسبه می‌کنیم می‌تواند تا یک‌سال طول بکشد. اکنون، این هفته، این درخواست به‌همراه فنلاند ظرف یک‌روز یا بیشتر ارسال می‌شود و سپس توسط ناتو پردازش خواهد شد.»
تا پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین در ۲۴فوریه، افکارعمومی در سوئد و فنلاند به‌طور کلی مخالف عضویت در ناتو بودند اما جنگ اوکراین همه‌چیز را دگرگون کرد و باعث شد حمایت از عضویت در ناتو به‌سرعت رشد پیدا کند. عصر روز گذشته منابع خبری از موافقت پارلمان فنلاند برای پیوستن به ناتو خبر دادند. به گزارش رویترز، پارلمان فنلاند با ۱۸۸رای موافق و ۸رای مخالف طرح درخواست عضویت در ائتلاف نظامی ناتو را تصویب کرد. طرح فنلاند برای درخواست عضویت در ناتو روز پنجشنبه گذشته اعلام شد. تصمیم فنلاند برای عضویت در ناتو جبهه جدیدی را در پرونده تقابل میان روسیه و غرب گشوده است؛ فنلاند به‌عنوان یکی از کشورهای حوزه اسکاندیناوی، حدود هزارکیلومتر مرز با روسیه دارد و اولین کشور دارای مرز مشترک با این کشور محسوب می‌شود که قرار است در ناتو عضویت پیدا کند.

    واکنش کمی ضدونقیض روسیه
به‌نظر نمی‌رسد روس‌ها این شرایط را پیش‌بینی کرده باشند. این را می‌توان از اظهارات تقریبا ضدونقیض مقامات رده‌بالای این کشور نسبت به پیوستن به ناتو دریافت. درحالی که «ویکتور بونداروف» رئیس کمیسیون امنیتی و دفاعی شورای فدراسیون روز یکشنبه از تقویت خطوط مرزی روسیه درصورت پیوستن فنلاند به ناتو خبر داد و گفت که روسیه با ارسال نظامیان خود به مرز، این مناطق را تقویت خواهد کرد، که «دیمیتری پولیانسکی» معاون نماینده روسیه در سازمان‌ملل هشدار داده بود عضویت فنلاند و سوئد در ناتو و حضور نظامی این ائتلاف در این دو کشور سبب می‌شود قلمروی سوئد و فنلاند به هدف احتمالی ارتش روسیه تبدیل شود. با این حال اما «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه که پیش‌تر مخالف پیوستن این دو کشور به ناتو بود، روز دوشنبه در نشست سران سازمان پیمان امنیت جمعی در مسکو، واکنش روسیه به ورود فنلاند و سوئد به ناتو را «به گسترش زیرساختارهای این ائتلاف در خاک این دو کشور» مرتبط دانست و گفت: «روسیه تاکنون هیچ مشکلی با فنلاند و سوئد نداشته است و عضویت احتمالی آنها در ناتو هم تهدیدی برای مسکو نیست، با این حال، گسترش زیرساخت‌های نظامی در خاک آنها قطعا واکنش ما را برمی‌انگیزد و ما براساس تهدیداتی که به‌وجود خواهد آمد، به موضوع نگاه خواهیم کرد.»
با این حال اما یک رسانه انگلیسی روز دوشنبه مدعی شد یگان‌های موشکی روسیه با قابلیت حمل کلاهک اتمی به‌سمت مرز این کشور با فنلاند حرکت کرده‌اند. به نوشته روزنامه «میرر»، ویدئویی که روز دوشنبه منتشر شد، استقرار یگان موشک‌های متحرک «اسکندر» را نشان می‌دهد که ظاهرا از یک بزرگراه به‌سمت مرز فنلاند درحال تردد هستند. این فیلم بلافاصله پس از آن منتشر شد که هلسینکی رسما پیشنهاد خود را برای پیوستن به ناتو اعلام کرد. گفته می‌شود هفت سامانه موشکی بالستیک اسکندر در راه رسیدن به شهر مرزی روسیه با فنلاند هستند. تلویزیون دولتی روسیه پیش‌تر گفته بود درصورتی که کشورهای شمال اروپا، فنلاند و سوئد پایگاه‌های نظامی خود را در خاک خود ایجاد کنند، مسکو تسلیحات اتمی را در مرزهای اروپایی خود مستقر خواهد کرد. به نوشته روزنامه میرر، یک یگان کامل از موشک‌های اسکندر به‌سمت «وایبورگ» درحال حرکت هستند.

    چرا فنلاند و سوئد عضو ناتو نبودند؟
سوئد و فنلاند از پیوستن به ناتو به این بهانه خودداری کرده بودند که معتقد بودند پیوستن به ائتلاف نشان‌دهنده تحریک غیرضروری مسکو است. این دو کشور برای جلوگیری از دشمنی با یک قدرت بزرگ منطقه‌ای، مدت‌ها سیاست‌های بی‌طرفی و سپس عدم تعهد را دنبال کردند.
نگرانی‌های فنلاند تا حد زیادی واقعی بوده است: این کشور که 1300کیلومتر مرز مشترک با روسیه دارد در سال1917 اعلام استقلال کرد و ارتش آن دوبار درطول جنگ جهانی دوم با نیروهای شوروی جنگید. قرارداد دوستی، همکاری و کمک متقابل در سال1948 با روسیه، فنلاند را از نظر نظامی از اروپای غربی جدا کرد، اگرچه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و عضویت در اتحادیه اروپا از آن زمان به این کشور اجازه داد تا از سایه روسیه خارج شود.
برخلاف فنلاند، مخالفت سوئد با عضویت در ناتو بیشتر ایدئولوژیک بوده است. سیاست خارجی این کشور پس از جنگ بر گفت‌وگوهای چندجانبه و خلع‌سلاح هسته‌ای متمرکز بوده و مدت‌هاست که خود را به‌عنوان میانجی در صحنه بین‌المللی می‌بیند و ارتش خود را پس از پایان جنگ سرد کاهش می‌دهد. از زمانی که روسیه کریمه را در سال2014 ضمیمه کرد، سوئد نظام وظیفه اجباری را مجددا احیا کرد و هزینه‌های دفاعی را افزایش داد، اما بسیاری از چپ‌های سوئدی همچنان نسبت به دستورکار ناتو به رهبری ایالات‌متحده مشکوک هستند و استدلال می‌کنند که عضویت در ناتو تنها تنش‌های منطقه‌ای را افزایش می‌دهد. این روزها البته ورق به‌کلی برگشته است و نزدیک به 80درصد از فنلاندی‌ها از پیوستن به ناتو حمایت می‌کنند. این درحالی است که این رقم قبل از جنگ تنها 20درصد بود. در سوئد هم‌اکنون نزدیک به 60درصد طرفدار پیوستن به ناتو هستند، به‌خصوص اگر فنلاند به آن ملحق شود، درحالی‌که این رقم قبل از جنگ حدود 27درصد بود. اساسا بسیاری از فنلاندی‌ها و سوئدی‌ها به‌طور فزاینده‌ای احساس می‌کنند پیوستن به ناتو به حفظ امنیت آنها در مواجهه با پوتین به‌عنوان رهبر متخاصم و غیرقابل پیش‌بینی، کمک می‌کند.

    رشد 200 درصدی هم‌مرزی ناتو با روسیه
درخواست عضویت در ناتو، کمی زمان‌بر خواهد بود اما با توجه به وضعیت فعلی و تاکید «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل ناتو مبنی‌بر اینکه «درخواست سوئد و فنلاند برای پیوستن به این پیمان نظامی با فوریت بررسی می‌شود» امکان دارد این دو کشور سریع‌تر از تصور به عضویت ناتو دربیایند. مقامات ناتو می‌گویند روند عضویت ممکن است «در چند هفته» تکمیل شود. با این حال زمان‌برترین بخش -تصویب پروتکل‌های الحاق آنها توسط 30کشور عضو اتحاد که گاهی پارلمان‌ها را نیز دربر می‌گیرد- ممکن است ماه‌ها طول بکشد. سریع‌ترین اعضای ناتو آلمان‌غربی، ترکیه و یونان بودند که در دهه50، زمانی که ناتو کمتر از نصف اندازه کنونی‌اش بود، تایید آنها حدود چهارماه طول کشید. برای عضویت این دو کشور در ناتو، باید تمامی ۳۰عضو فعلی آن با درخواست این دو کشور موافقت کنند. بین این 30کشور، ترکیه مخالفت خود را با عضویت سوئد و فنلاند در ناتو اعلام کرده است. دلیل مخالفت آنکارا، تبدیل برخی کشورهای حوزه اسکاندیناوی به‌ویژه سوئد و فنلاند به پایگاه مخالفان دولت ترکیه است. ترکیه سعی دارد از این لحظه برای پیشبرد خواسته‌های خود استفاده کند، اما احتمالا مقامات هرگونه اختلاف‌نظر را بی‌سروصدا حل کنند. برخلاف ترکیه، آمریکا، بریتانیا و چند کشور اروپایی از تصمیم فنلاند و سوئد برای پیوستن به ناتو حمایت کرده‌اند. فنلاند با داشتن هزار و ۳۰۰کیلومتر مرز مشترک با روسیه، درصورت عضویت در ناتو، مرزهای زمینی بین کشورهای عضو این پیمان نظامی و روسیه را دوبرابر کرده و به دوهزار و ۶۰۰کیلومتر می‌رساند.
یورونیوز برآیند یک گزارش را که روز جمعه گذشته منتشر شد، منتشر کرده و نوشته است براساس این گزارش، پیوستن سوئد به ناتو از خطر درگیری نظامی در شمال اروپا جلوگیری می‌کند. این بررسی چندین مزیت اتحاد نظامی فراآتلانتیک را برجسته کرد. در این گزارش آمده است: «عضویت سوئد در ناتو آستانه [برانگیختن] درگیری‌های نظامی را افزایش می‌دهد، بنابراین تاثیر بازدارنده‌ای در شمال اروپا خواهد داشت.» اگرچه مسکو درباره «عواقب» ورود سوئد و فنلاند به ناتو هشدار داده است، اما این گزارش حمله مسلحانه را بسیار بعید دانسته، اگرچه احتمال «تحریک‌ها» و «تلافی‌جویانه» روسیه را به‌رسمیت می‌شناسد.

    واکنش‌های مسکو چه خواهد بود؟
با وجود اظهارات ضدونقیض مسکو، اما همه نگاه‌ها به واکنش روسیه دوخته شده است. مسکو پیش‌تر از کلیدواژه «گام‌های تلافی‌جویانه» علیه این سازمان سخن گفته بود. اگرچه عضویت فنلاند و سوئد در ناتو هنوز در ابتدای راه است، با این حال کارشناسان ژئوپلیتیک به آینده نگاه می‌کنند و «گام‌های تلافی‌جویانه» احتمالی پوتین -که نفرت خود را از ناتو پنهان نکرده است- را بررسی کرده‌اند. به گزارش «سی‌ان‌بی‌سی» کارشناسان این گام‌ها را در سه دسته تقسیم‌بندی کرده‌اند: «تحریک بیشتر ناتو»، «حملات سایبری» و «جنگ انرژی».

1. تحریک بیشتر ناتو
به نوشته سی‌ان‌بی‌سی، درطول سال‌های گذشته، روسیه اقدامات تحریک‌آمیز مکرری را در نزدیکی یا به حریم هوایی متحدان ناتو انجام داده و به‌نظر می‌رسد این حملات در چندسال اخیر افزایش یافته است. با آخرین اقدام سوئد و فنلاند برای پیوستن به ناتو، کارشناسان معتقدند این اتحاد باید خود را برای تحریکات بیشتر روسیه آماده کند. ژنرال بازنشسته بن‌هاجز، ژنرال سابق ارتش ایالات‌متحده در اروپا روز دوشنبه به سی‌ان‌بی‌سی گفت: «نقض حریم هوایی ادامه خواهد داشت، درست مانند سایر کشورهای ناتو، اما ما یک اتحاد دفاعی هستیم و با خونسردی و حرفه‌ای واکنش نشان خواهیم داد. آخرین چیزی که روس‌ها می‌خواهند این است که با تمام 30کشور ناتو وارد نبرد شوند، این سازمان به‌زودی 32عضو خواهد داشت.» به گفته او، [پوتین] از این موضوع شکایت خواهد کرد، او تهدیدهایی خواهد کرد، اما درواقع هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد زیرا بیشتر نیروهای نظامی او در اوکراین هستند، بنابراین من هیچ تهدید واقعی علیه سوئد یا فنلاند نمی‌بینم.

2. حملات سایبری
سوئد و فنلاند هر دو اصرار داشته‌اند پیوستن به ناتو اقدامی علیه روسیه نیست، اما هر دو تصدیق می‌کنند که این تصمیمات با توجه به تهاجم بی‌دلیل مسکو به اوکراین گرفته شده است. ماگدالنا اندرسون، نخست‌وزیر سوئد روز یکشنبه به سی‌ان‌بی‌سی گفت کشورش احساس می‌کند عضویت در ناتو بهترین چیز برای امنیتش است. نخست‌وزیر سوئد به سی‌ان‌بی‌سی گفت: «روسیه می‌تواند با حملات سایبری علیه سوئد مقابله‌به‌مثل کند.» در همین حال آن لینده، وزیر امور خارجه سوئد گفت: «در دوره انتقال، قبل از اینکه سوئد و فنلاند به عضویت کامل ناتو درآیند، احتمال افزایش تنش‌ها وجود دارد.» او خاطرنشان کرد: «ما پیش‌بینی می‌کنیم نیروهای نظامی بیشتری در نزدیکی مرز خود قرار گیرند.»

3. جنگ انرژی
فضای بالقوه دیگر برای مقابله‌به‌مثل و مجازات احتمالی روسیه برای گسترش ناتو، می‌تواند در حوزه انرژی باشد. روسیه همچنان کارت قدرتمندی در این زمینه دارد زیرا به‌طور سنتی حدود 40درصد از واردات گاز اتحادیه اروپا را به‌خود اختصاص داده است. درحالی‌که اروپا به‌دنبال منابع انرژی جایگزین برای کاهش وابستگی خود به روسیه به‌عنوان تامین‌کننده نفت و گاز است، ولی همچنان به آن متکی است.
ژیل موئک، اقتصاددان ارشد گروه در شرکت بیمه AXA، در یادداشتی در روز دوشنبه نوشت: «این احتمال وجود دارد که روسیه شیر عرضه نفت و گاز خود را به اتحادیه اروپا ببندد.» اگرچه او خاطرنشان کرد تاکنون مسکو خود را محدود کرده است. یک روز پس از اعلام حمایت رهبران فنلاند از عضویت در ناتو، شرکت برق دولتی روسیه Inter RAO اعلام کرد صادرات برق به فنلاند را از روز شنبه متوقف می‌کند. روسیه دلیل این اقدام را عدم پرداخت بدهی فنلاند اعلام کرده است اما این اقدام به‌طور گسترده به‌عنوان یک اقدام تلافی‌جویانه تلقی شد. فنلاند حدود 10درصد از برق خود را از روسیه دریافت می‌کند.
اگرچه روس‌ها هنوز نتوانسته‌اند به یک جمع‌بندی دقیق و درست درباره مواجهه با این اتفاق دست پیدا کنند، اما واقعیت این است که برای مسکو این یک مساله نظامی جدی است. تسلط نظامی او بر دریای بالتیک که سوئد در دهه50 از آن بیم داشت، از بین خواهد رفت؛ هرچند تا به اینجا هم به‌نظر نمی‌رسد سرنوشت جنگ همان چیزی بوده که روس‌ها تصورش را می‌کردند، اما برای روشن‌تر شدن دقیق ماجرا باید کمی صبر کرد. تا به اینجا غرب توانسته در یک جنگ نیابتی با روسیه، نسبتا موفق عمل کند. عضویت دو کشور نیز در بعد سیاسی مسکو را تا حدودی گیج و متحیر کرده است تا مواضع ناهمسانی در چند روز گذشته اتخاذ کند. شاید برنده‌ترین ابزار مسکو، همان انرژی باشد؛ ابزاری که بیش از هر کشوری احتمالا خود مسکو از آن متضرر خواهد شد.

* حسن شعبانی