برای او که رسانه را خوب می‌شناخت

سیدمهدی موسوی‌تبار، خبرنگارگروه فرهنگ: «اولا که وسط دعای کمیل، سخنرانی می‌کنند که دعای کمیل می‌شود سه ساعت. دعای کمیل 20 دقیقه است. ما حق نداریم دعای امیرالمومنین را بکنیم سه ساعت. اگر استادی نورانیتی داری، مختصر توضیح بده. وسط دعا هرچه شعر بلد است می‌خواند. همه بیچاره می‌شوند. جوان‌ها زده می‌شوند. می‌گویند جوان نمی‌رود دعای کمیل. خب تو نمی‌گذاری.» شاید همین بخش از صحبت‌های مرحوم فاطمی‌نیا به شناخت نسبی از نگاه ایشان به جایگاه منبر کفایت کند. هرچند در سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای دیگری، بارها جملاتی مشابه را شنیده‌ایم که نشان‌دهنده توجه خاص این عالم اخلاق به جزئیات و حساسیت‌های منبر به‌عنوان یک رسانه بزرگ و عمومی است.
هرچند عده‌ای منبر را پدیده مرتبط با زندگی مدرن انسان می‌دانند اما وجود منبر و مسجد با تمام ویژگی‌ها و کارکردهای رسانه‌های امروزی ثابت می‌کند که رسانه قدمتی دیرینه‌تر دارد. البته درکنار وجه اطلاع‌رسانی، کارکرد آموزشی و تربیتی هم داشته و دارد که تناقضی با کارکرد اولی‌اش ندارد. این قدمت درکنار توجه به تغییرات و اقتضائات زمانه، فرصتی بوده تا عالمان دین از آن به بهترین شکل استفاده کنند و این رسم تاکنون نیز ادامه دارد.
یادمان نرود که در همین انقلاب و کشور خودمان از طریق منبر در دو مقطع از تاریخ، اطلاع‌رسانی به بالاترین و موثرترین شکلش اتفاق افتاد؛ مقطع اول مربوط به دوره‌ای بود که هنوز امام‌خمینی(ره) از ایران تبعید نشده بود و مقطع دوم از تبعید ایشان تا پیروزی انقلاب اسلامی را شامل می‌شد. پس از انقلاب و در برهه‌های مختلف هم منبر نقش خودش را به‌عنوان یک رسانه فراگیر بازی کرد و هرچند در بازه‌های زمانی هم شامل کمرنگ شدن این نقش بودیم.
مرحوم فاطمی‌نیا با علم به این اهمیت و با کمک لحن صمیمی، لهجه شیرین و بیان ساده و روان و همچنین با تکیه بر علم و دانشی که حاصل سال‌ها مطالعه بود، توانسته بود از رسانه منبر بدون ایجاد حاشیه و مظلوم‌نمایی و روش‌هایی که این روزها شاهدش هستیم، بهترین استفاده را کند. اگر نگاهی به مجموعه سخنرانی‌های آیت‌الله فاطمی‌نیا در دو دهه اخیر بیندازیم متوجه خواهیم شد ایشان از ابزارهای روز استفاده می‌کردند و به کمک آنها و همچنین با عنایت به تغییرات زمان، تغییراتی در فرم و محتوای صحبت‌هایشان ایجاد می‌کردند اما مهم‌تر از آن استفاده صحیح از رسانه منبر بود؛ جایی که منبر را محدود به طیف یا مناسبت خاصی نمی‌کرد و به گفته خودش و اطرافیانش حرفی نمی‌زد که به آن اعتقاد نداشت.
عالمان زیادی بودند و هستند که از مباحث مختلف علوم عقلی و نقلی و عرفان علمی و نظری آگاهی دارند اما مخاطبان‌شان محدود به یک طبقه یا افراد خاص می‌شوند و علاقه‌ای به حضور در جمع‌های مردمی ندارند و صرفا ترجیح می‌دهند با اهل علم در ارتباط باشند. مرحوم فاطمی‌نیا را اما مردم عادی می‌دیدند و صحبت می‌کردند و در دسترس بودن ایشان یک مزیت بزرگ بود که نشان از شناخت تاثیر ارتباطات از نزدیک توسط وی بود. توضیح عمیق‌ترین مفاهیم دینی و عرفانی با بیانی دلنشین در کوچه پس‌کوچه و رودررو با مردم حتما تاثیرات بیشتری دارد و به‌تنهایی می‌تواند به‌عنوان یک رسانه قوی و موثر عمل کند. مساله مهم جایی است که مرحوم فاطمی‌نیا همان‌قدر که ساده و صمیمی در دسترس عموم مردم بود و با آنها هم‌صحبت می‌شد یا برایشان سخنرانی می‌کرد اما برای جایگاه منبر، منزلت بالایی قائل بود. به جملاتی از ایشان که در ادامه می‌آید، دقت کنید: «آقا! ببینید تعارف نداریم، کفگیر ما دارد یواش‌یواش به ته ‌دیگ می‌رسد، در گذشته مجتهدان روی منبر می‌‌‌‌روند، اما امروز... آیت‌الله بهجت رحمت‌‌الله‌علیه درباره محتوای سخنرانی در جلسات عزاداری اشاره داشتند که منبری‌ها از نهج‌البلاغه بگویند، بنده دیدم که ایشان درست می‌گویند ولی اگر بخواهیم نهج‌البلاغه را برای مردم شرح بدهیم، شاید همه مردم متوجه نکات و ظرایف آن نشوند و باید براساس عقول مردم با آنها سخن گفت... توجه داشته باشیم که اگر کلام به زیبایی بالا بیاید و گفته شود، چه مقدار می‌تواند جذاب باشد، پس اگر سخنران بخواهد حقایق عالم را سخت و عاری از هرگونه استعاره‌های ظاهری و معنوی مطرح کند، این نمی‌شود.»
همین دقت به ظرافت‌ها و جزئیات نشان می‌دهد که این خطیب عالی‌مقام، صرفا نقش گوینده و منتقل‌کننده مفاهیم دینی و شرعی را برای خودش و هم‌لباسانش قائل نبوده و این فرصت و فضا را به‌عنوان یک رسانه و هنر می‌دیده که باید از آن به بهترین شکل استفاده کرد. مرحوم فاطمی‌نیا در برنامه‌های زنده‌ای که از تلویزیون پخش می‌شد، این دقت و توجه را اعمال می‌کرد. اشاره‌های ایشان به کلی و عام بودن مخاطبان تلویزیون نسبت به مساجد و سخنرانی‌های مناسبتی و همچنین دسته‌بندی و اولویت‌بندی کردن آنها با توجه به ملاحظات برنامه زنده و پخش سراسری شاهد دیگری است که اهتمام ایشان به رسانه را نشان می‌دهد.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

استاد اخلاق، معلم زندگی (لینک)

آن مرد مهربان بود (لینک)

استاد فاطمی‌نیا؛ هوشمند و مخاطب‌شناس (لینک)

اخلاق در صدر (لینک)