مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: بررسی‌ها نشان می‌دهد بازار خودروی ایران با کاهش قابل‌توجه تولید در سال‌های اخیر و ممنوعیت واردات، حالا با بیش از 30 درصد مازاد تقاضا روبه‌رو است. البته همه این تقاضا، تقاضای مصرفی نیست و به‌واسطه تورم بالا، تقاضاهای سرمایه‌گذاری نیز وارد بازار خودرو شده و تعادل را از بازار خودرو گرفته است. در این شرایط دولت و مجلس سعی کرده‌اند طی یک‌سال اخیر دست به سیاستگذاری‌های کوتاه‌مدتی بزنند، ازجمله این سیاستگذاری‌ها، تلاش برای رفع ممنوعیت واردات خودرو بوده است. استدلال کارشناسان این است که در شرایط غیرتحریمی و شرایطی که کشور محدودیت‌های ارزی ندارد، ممنوعیت کاملا غیرعقلانی و غیرمنطقی است، اما در وضعیت فعلی که هیچ‌چشم‌انداز واقع‌بینانه‌ای از رفع تحریم‌ها هم وجود ندارد؛ واردات خودرو به‌معنی هدررفت 2/5 تا 3 میلیارد دلار منابع ارزی است. استدلال کارشناسان این است که با نظام تعرفه‌گذاری که ایران در حوزه خودرو دارد، حتی اگر خودروهای پایین‌رده 10 تا 12 هزار دلار هم وارد کنیم، درنهایت قیمت تمام‌شده این خودروها برای شهروندان ایرانی به حدود 20 هزار دلار خواهد رسید که عملا حتی طبقه متوسط نیز از عواید آن برخوردار نخواهد شد. البته دولت همچنان تاکید می‌کند شرایط واردات خودروی اقتصادی که همه از عواید آن برخوردار شوند، وجود دارد. اما کارشناسان نظری مخالف دولت دارند و می‌گویند اگر هم منابع ارزی داشته باشیم، شاید بشود با اصلاح نظام تعرفه‌گذاری و کاهش هزینه‌های واردات، خودروی اقتصادی به دست مردم رساند. همچنین ممکن است حتی خودروی دست دوم وارد کنیم که این خودروها هم اقتصادی خواهد بود، اما درنهایت اگر می‌خواهیم مشکل ما برای همیشه حل شود؛ دولت و مجلس باید به فکر اصلاح سه‌مولفه باشند: 1- چگونه می‌توان خودروی ارزان‌قیمت تولید کرد، 2- چگونه می‌توان خودرو به‌اندازه نیاز تولید کرد و 3- چگونه می‌توان خودروی باکیفیت تولید کرد.

    اولین نمره مردودی خودروسازان در اجرای فرمان رئیس‌جمهور
نیمه اول اسفند سال 1400 سیدابراهیم رئیسی یک دستور هشت‌ماده‌ای برای ساماندهی خودروسازی صادر و وزیر صمت و معاون‌اول رئیس‌جمهور را مسئول نظارت و پیگیری حسن اجرای این ابلاغیه ذکر کرد.
اولین دستور رئیس‌جمهور مربوط به حوزه تولید بود. طبق فرمان هشت ماده‌ای رئیس‌جمهور، تولید خودرو در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ حداقل ۵۰درصد افزایش یابد؛ سازوکارهای لازم به‌منظور تولید و عرضه حداقل یک «خودروی اقتصادی» با ساختار به‌روز، فراهم شود؛ در سال ۱۴۰۱ حداقل تولید ۳ خودروی قدیمی متوقف و ۳ خودروی جدید با کیفیت مطلوب، تولید و عرضه شود.
دومین دستور رئیس‌جمهور این بوده که «تولید خودروهای جدید و پیشرفته، خودروهای برقی، متصل و خودران گسترش یابد و سرمایه‌گذاری و بسترسازی برای ورود دانش و فناوری موجود در صنایع دفاعی و فضایی و ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای ایجاد تحول در صنعت خودروسازی «در مقیاس اقتصادی»، فراهم شود.»
سومین دستور رئیس‌جمهور عبارت از اینکه «نسبت به تامین قطعات موردنیاز و ترخیص و عرضه فوری خودروهای دپوشده در انبارهای شرکت‌های خودروساز به بازار، تا نصاب استاندارد، حداکثر ظرف ۲ ماه آینده، اقدام شود.»
براساس بند چهارم فرمان رئیس‌جمهور، درصورت عدم اقدام برای انجام تعهدات و رفع نیاز بازار به‌منظور افزایش رقابت‌پذیری و رفع شائبه انحصار، متناسب‌سازی قیمت خودرو و جبران کمبود تولید به میزان موردنیاز بازار، موانع قانونی و اجرایی واردات خودرو، حداکثر ظرف ۳ ماه آینده رفع شود و با افزایش صادرات خودرو و قطعات، نسبت صادرات به واردات در صنعت خودرو افزایش یابد.
طبق بند پنجم فرمان هشت‌ماده‌ای رئیس‌جمهور، درخصوص نحوه عرضه خودرو به مردم به‌منظور ایجاد شفافیت و افزایش رضایت‌مندی مردم؛ ضمن حذف تدریجی روند قرعه‌کشی با افزایش عرضه، فرآیند فعلی عرضه خودرو (از طریق قرعه‌کشی) فوری اصلاح شده و شفاف‌سازی لازم در آن صورت گیرد. از ابتدای سال ۱۴۰۱ پس از تکمیل وجه، خودروهای پیش‌فروش‌شده باید بدون تاخیر بلاوجه، قابل‌تحویل به مشتری شود. هرگونه واگذاری خودرو به شرکت‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی به‌صورت رانتی و غیرشفاف و متفاوت با رویه معمول فروش خودرو به مردم ممنوع است.
در ششمین بند از فرمان رئیس‌جمهور آمده است: «به‌منظور نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی اعم از باری و مسافری، هرساله حداقل ۲۰ هزار خودرو (کشنده، کامیون، کامیونت، اتوبوس و مینی‌بوس) فرسوده، از رده خارج شده و جایگزین کردن آنها با خودروهای باکیفیت برای صاحبان مشاغل مربوطه، تسهیل شود.»
در بند هفتم آمده است: «به‌منظور افزایش کیفیت و ایمنی خودروهای تولید داخل، الف) هرگونه استفاده از قطعات با کیفیت پایین در مونتاژ خودرو از ابتدای سال ۱۴۰۱ مطلقا ممنوع است و دستگاه‌های مسئول موظفند با عرضه قطعات یدکی تقلبی و قاچاق به‌ویژه قطعات پرمصرف و موثر بر ایمنی خودرو نیز مقابله کنند. ب) خودروهای عرضه‌شده به بازار از ابتدای سال ۱۴۰۱، می‌بایست حداقل با ۳ سال یا پیمایش ۶۰ هزار کیلومتر، ضمانت شوند.»
اما هشتمین بند از فرمان هشت ماده‌ای رئیس‌جمهور به یک زخم قدیمی اشاره داشت و قصد دارد برای واگذاری خودروسازی به بخش خصوصی واقعی قدم بردارد. طبق این بند، واگذاری مدیریت دولتی شرکت‌های خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا سریع به بخش غیردولتی تعیین‌تکلیف شود.
حالا نزدیک به دو ماه از موعد اجرای فرمان هشت‌ماده‌ای رئیس‌جمهور می‌گذرد، بااین‌حال نگاهی به عملکرد خودروسازان نشان می‌دهد یکی از اصلی‌ترین انتظارات رئیس‌جمهور که افزایش تیراژ تولید بود، نه‌تنها محقق نشده، بلکه صنعت خودرو در فروردین حتی با افت شدید تولید نیز مواجه شده است.

    کاهش 25 تا 40درصدی تولید در فروردین
برآوردها نشان می‌دهد نیاز کشور به خودرو سالانه حدود یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه است. در این خصوص بررسی آمارهای تولید خودرو در کشور نشان می‌دهد تیراژ تولید خودروهای سواری در کشور از 799هزار دستگاه در سال 1383 به یک‌میلیون و 421هزار دستگاه تا پایان سال 1390 رسیده اما با شروع تحریم‌های آمریکا در سال 1391 و 1392 تولید خودروهای سواری تقریبا نصف شده است. در سال‌های بعد تولید خودرو تا پایان سال 1396 رکورد جدید یک‌میلیون و 439 هزار دستگاه را تجربه کرد اما با خروج آمریکا از توافقنامه برجام و شروع تحریم‌ها تولید خودروهای سواری طی سال 1397 کاهش نزدیک به 40درصدی را تجربه کرد. در سال 98 تولید خودرو چندان جالب‌توجه نبود و حتی روند کاهشی نسبت به سال 97 به خود گرفت. اما در سال 1399 که با محدودیت‌ها و تعطیلی‌های کرونایی همراه بود، نزدیک به 991 هزار و 698 دستگاه خودروی سواری تولید شد. دولت قبل پیش‌بینی کرده بود این روند در سال 1400 با رشد 25درصدی همراه شود اما بررسی آمارهای تولید نشان از عدم‌تحقق این برنامه دارد، به‌طوری‌که در سال 1400 درمجموع 963 هزار و 179 دستگاه خودرو تولید شده که کاهش 2/9درصدی نسبت به سال 1399 داشته است. همچنین از کل خودروهای تولیدشده در سال 1400 تعداد 868 هزار و 130 دستگاه خودروی سواری است که نسبت به تولید 903 هزار و 314 دستگاه در 12ماهه سال 1399 کاهش نزدیک به 4درصدی نشان می‌دهد.
اما در فروردین سال 1401 به‌رغم فرمان صدور هشت ماده‌ای رئیس‌جمهور مبنی‌بر افزایش 50درصدی تولید، تولیدات خودروسازان با کاهش 25 تا 40درصدی روبه‌رو شده، به‌طوری‌که در گروه ایران‌خودرو طی فروردین سال 1401 تعداد 25 هزار و 41 دستگاه انواع خودرو تولید شده که نسبت به تولید 33 هزار و 819 دستگاه خودرو در فروردین 1400 تولید گروه افت 26درصدی داشته است. در شرکت مادر سایپا طی فروردین امسال 15 هزار و 443 دستگاه خودرو تولید شده که نسبت به تولید 21 هزار و 394 دستگاه خودرو در فروردین سال 1400 تولید با افت 27/8درصدی روبه‌رو شده است. در گروه پارس‌خودرو طی فروردین سال جاری درمجموع 4 هزار و 912 دستگاه خودرو تولید شده که نسبت به تولید 9 هزار و 66 دستگاه خودرو در فروردین سال 1400 کاهش 45/8درصدی را نشان می‌دهد. در شرکت بهمن‌موتور نیز طی فروردین امسال 580 دستگاه خودرو (وانت، سواری و ون9 تولید شده که نسبت به تولید 730 دستگاه خودرو در فروردین سال 1400 تولید این شرکت نیز افت 20/5 درصدی را تجربه کرده است.

    40درصد نیاز بازار بدون پاسخ
گفته شد براساس برآوردهای وزارت صمت، نیاز سالانه ایران به خودرو، 1/5میلیون دستگاه است. در سال گذشته با وجود اینکه هدف‌گذاری دولت (وزارت صمت دولت حسن روحانی) این بود که تولید خودرو نسبت به سال کرونایی 1399 رشد 25درصدی داشته باشد، اما درنهایت تولید خودرو در سال 1400 از 963 هزار دستگاه فراتر نرفت و حتی نسبت به سال 1399 کاهش نزدیک به 3درصدی را تجربه کرد. اما اگر برخلاف فرمان هشت ماده‌ای رئیس‌جمهور، امسال تولید خودرو به جای افزایش 50درصدی روندی شبیه فروردین را طی کند، باز هم تعادل در بازار خودرو ایجاد نشده و وضعیت بدتر از این هم خواهد شد. به هرحال، با درنظر گرفتن نیاز 1/5میلیونی بازار به خودروهای سواری، بدون واردات خودرو، تقریبا حدود 33درصد از نیاز مصرفی و سرمایه‌ای بازار خودروی ایران بدون پاسخ می‌ماند.
اما اینکه واردات خودرو می‌تواند به بازار ایران تعادل ببخشد، پاسخ این سوال هم مثبت است و هم منفی. مثبت از این منظر که تعادل را چگونه تعریف کنیم. برای یافتن پاسخ بهتر، ضروری است این آمارها را با هم مرور کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد بین سال‌های 1384 تا 1400 تنها در سه‌سال 1398، 1399 و 1400 واردات خودرو به‌دلیل شرایط و محدودیت‌های ارزی کاملا ممنوع بوده و در مابقی سال‌ها واردات خودرو آزاد بوده است. طبق داده‌های آماری گمرک ایران، تعداد خودروهای وارداتی کشور از 11 هزار و 440 دستگاه در سال 1384 به حدود 42 هزار دستگاه در سال‌های 1386 تا 1391 رسیده است. در سال 1392 تعداد خودروهای وارداتی به 78 هزار دستگاه، در سال 93 به 102 هزار و 500 دستگاه، در سال 94 به 51 هزار و 500 دستگاه، در سال 95 به 76 هزار و 715 دستگاه، در سال 1396 به 70 هزار و 89 دستگاه و در سال 1397 نیز به 15 هزار دستگاه رسیده است. این داده‌ها حکایت از آن دارد که طی سال‌های 1384 تا 1397 به‌طور میانگین 50 هزار دستگاه و بین سال‌های 1390 تا 1397 سالانه حدود 60 تا 65 هزار دستگاه خودروی خارجی وارد کشور شده است. درخصوص اینکه با واردات 70 تا 80 هزار دستگاه خودروی خارجی در بازار خودرو تعادل ایجاد خواهد شد، باید مولفه‌های اثرگذار بر تنظیم بازار خودرو را برشمرد. اولین و مهم‌ترین مولفه اثرگذار بر بازار خودرو، وضعیت عرضه و تعادل آن با میزان تقاضای بازار است. طبیعی است با افزایش عرضه در بازار، طیف‌های متفاوتی از تعادل در بازار ایجاد خواهد شد و این 70 یا 80 هزار دستگاه واردات خودرو نیز بر بازار اثر خواهد گذاشت و حتی اثر روانی آن نیز می‌تواند بر بازار خودرو و عمدتا بازار خودروهای بالارده تولید و مونتاژ داخل و وارداتی‌ها بسیار مثبت باشد. بااین‌حال، اگر مقصود سیاستگذار رساندن عواید واردات خودرو برای همه مردم است، این مهم با وجود مازاد تقاضای 33درصدی که وجود دارد، بدون افزایش تولید داخل محقق نخواهد شد. به‌ویژه اینکه طی چندسال اخیر به‌واسطه تورم بالا، خودرو به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شده و در هر قرعه‌کشی فروش خودروی بین 3 تا 4 میلیون نفر ثبت‌نام می‌کنند. همچنین بخش عمده تقاضای بازار خودرو، خودروهای میان‌رده و پایین‌رده است. این درحالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال 1396 که 70 هزار دستگاه خودرو وارد کشور شده، از کل خودروهای وارداتی تنها 0/2درصد (کمتر از نیم‌درصد) از خودروها در طیف قیمتی زیر 10 هزار دلار بوده، حدود 13/3درصد در طیف قیمتی 10 تا 15 هزار دلار، 14/6درصد در طیف 15 تا 20 هزار دلار، 19درصد در طیف 20 تا 25 هزار دلار، 34/2درصد در طیف 25 تا 30 هزار دلار، 9/5درصد در طیف 30 تا 40 هزار دلار، 0/8درصد در طیف 40 تا 50 هزار دلار، 5/1درصد در طیف 50 تا 60 هزار دلار، 1/1درصد در طیف 60 تا 70 هزار دلار، 0/1درصد در طیف 70 تا 80 هزار دلار، 1/7درصد در طیف 80 تا 90 هزار دلار، نیم‌درصد در طیف 90 تا 100 هزار دلار و 0/004درصد نیز در طیف قیمتی بیش از 100 هزار دلار بوده است، بنابراین تنها 28درصد از خودروهای وارداتی در طیف زیر 20 هزار دلار بوده که با احتساب دلار 25 تا 27 هزار تومانی، بدون درنظر گرفتن هزینه‌های واردات، قیمت این خودروها در طیف 200 تا 500 میلیون تومان قرار می‌گیرد. البته اگر حقوق ورودی و تعرفه، مالیات و چندین عوارض وارداتی را هم به اینها اضافه کنیم حداقل قیمت به بیش از 700 تا 750 میلیون تومان خواهد رسید. این درحالی است درحال‌حاضر خودروهای پرتقاضای داخلی قیمتی بین 200 تا 350 میلیون تومان را دارند (قیمت کارخانه‌ای). حتی ارقام را کمی دست‌بالا هم درنظر بگیریم، خودروهای پرتقاضای داخلی در رده قیمتی بین 200 تا 450 میلیون تومان خواهد بود.

    خطای دید دولت در واردات خودرو
آنطور که مسئولان وزارت صمت می‌گویند، تمرکز دولت بر واردات خودرو‌های اقتصادی است که عموم مردم از آن استفاده کنند. منوچهر منطقی، معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صمت نیز می‌گوید: «اگر عرضه و تقاضا متعادل شود قطعا روی قیمت اثر خواهد داشت و پیش‌بینی ما این است که با شروع واردات و ادامه آن، قیمت‌ها آرام آرام به آن حد عقلانی که مشتری انتظار دارد، نزدیک‌تر شود.» پس از اظهارات اولیه وزارت صمتی‌ها، جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مجلس در توئیتی اعلام کرد: «واردات خودرو آزاد شد، در تنظیم آیین‌نامه واردات خودرو با تکیه بر کلمه خودروی اقتصادی دو شرط درنظر گرفته شده؛ 1- سقف قیمت ۷۰۰۰ دلار و 2- حجم موتور ۱۰۰۰ سی‌سی. اگر وزیر صمت این توهین آشکار به مردم ایران را اصلاح نکند قطعا منتظر استیضاح باشد.» اما پس از آن وزارت صمت گفت محدودیت واردات خودرو شایعه است؛ معاون پارلمانی وزیر صمت این محدودیت را شایعه خواند و آن را تکذیب می‌کند. پس از واکنش مسئولان وزارت صمت، جلال رشیدی‌کوچی در توئیت دیگری نوشت: «از وزارت صمت با بنده تماس گرفته شد، که به نظر می‌رسد در تصمیم جدید شرایط به شرح ذیل تغییر کرده است؛ 1-حجم موتور بین ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ سی‌سی و ۲- سقف قیمت بین ۲۰ تا ۲۵‌هزار دلار. اگر این تغییرات صورت گرفته باشد، شاهد یک تصمیم عاقلانه‌ و منطقی‌تر هستیم. هر چند هنوز ایراداتی وارد است.»
اما درخصوص اینکه خودروی اقتصادی مدنظر دولت چه قیمتی خواهد بود، دادفر، دبیر انجمن وارد‌کنندگان خودرو می‌گوید: «خودرویی که وارد می‌شود سقف قیمتی، عوارض و تعرفه دارد؛ احتمال می‌رود محدوده قیمت که از طریق مصوبه وزارت صمت وارد می‌شود بین ۷۰۰ میلیون تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان باشد.» دبیر انجمن وارد‌کنندگان خودرو این را هم اضافه می‌کند که طبق استانداردهای جهانی تعریف خودروی اقتصادی به این معناست که فرد با ۵ ماه حقوق بتواند یک خودرو بخرد، درحالی‌که هم‌اکنون پراید را با ۳۰ ماه حقوق می‌توان خرید، یعنی اگر حقوقی ۷ میلیون تومان باشد و پراید ۲۰۰ میلیون تومان، باید ۳۰ ماه حقوق را برای خرید پراید کنار گذاشت!
البته اشکالات جدی دیگری نیز به طرح دولت و مجلس از سوی کارشناسان وارد شده است. ازجمله اینکه واردات خودرو از طریق صادرات قطعه و خودرو و ارز صادراتی امکان‌پذیر است بسیار تفسیرپذیر بوده و عملا انحصار واردات را دراختیار خودروسازان و قطعه‌سازان قرار می‌دهد. همچنین برخی حدس و گمان‌ها حاکی از آن است که خودروی اقتصادی مدنظر دولت و مجلس ممکن است به لحاظ استانداردها و قدرت موتور و دیگر مولفه‌های کیفیت، پایین بوده و ایمنی قربانی قیمت شود.

    2 شرط برای واردات خودروی اقتصادی
«سیاست کلی بر این است که عواید واردات خودرو به همه طبقات جامعه ازجمله اقشار متوسط و کم‌درآمد برسد و فضایی رقابتی ایجاد شود، در غیر این صورت اگر واردات فقط منحصر به خودروهای لوکس و گران‌قیمت باشد، هیچ تاثیری در فضای رقابتی نخواهد داشت و قیمت‌ها را در بازار تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد.» اینها بخشی از گفت‌وگوی روز گذشته «عبدالله توکلی‌لاهیجانی» مدیرکل دفتر صنایع خودرو وزارت صنعت، معدن و تجارت با خبرگزاری دولتی است.
حال سوال این است که آیا باتوجه به واقعیت‌های موجود، عواید واردات خودرو به همه طبقات جامعه ازجمله اقشار متوسط و کم‌درآمد خواهد رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد با تجربه سال‌های قبل و رده قیمتی خودروهای وارداتی عملا این اظهارنظر فاقد اعتبار است؛ چراکه قیمت خودروهای وارداتی در سال‌های گذشته عمدتا در رده قیمتی بین 20 تا 30 هزار دلار بوده که بدون درنظر گرفتن تعرفه و هزینه‌های وارداتی، عملا بازار خودرو با قیمت‌های بیش از 600 میلیون تومان روبه‌رو خواهد شد.
اما این همه ماجرا نیست؛ چراکه اگر نگاهی به تعرفه و مالیات و عوارض واردات خودرو بیندازیم، متوجه خواهیم شد قیمت‌ها بعد از واردات آنقدری بالا خواهد رفت که بخش قابل‌توجهی از خانوارها توانی برای خرید این خودروها نخواهند داشت. برای نمونه بررسی‌ها نشان می‌دهد تعرفه واردات خودرو در سال ۱۴۰۱ اگر تغییر نکند، براساس نرخ‌های قبلی، تعرفه خودروهای وارداتی براساس حجم موتور در بازه ۴۰ ‌درصد تا ۷۵‌ درصد خواهد بود. 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده، حدود 3 درصد مالیات علی‌الحساب، عوارض هلال‌احمر معادل یک درصد حقوق ورودی، حدود 5 درصد از ارزش فوب به‌عنوان عوارض خاص واردات خودرو، هزینه استاندارد معادل 8 در هزار ارزش CIF، حدود 10درصد از ارزش گمرکی خودرو طبق سند ترخیص جهت شماره‌گذاری(عوارض راهنمایی و رانندگی) و 3 درصد ارزش گمرکی در هنگام شماره‌گذاری و هزینه نقل‌وانتقال دارایی نیز ازجمله هزینه‌های واردات خواهند بود که قیمت ریالی تمام ‌شده خودروهای وارداتی را به‌طور قابل‌توجهی بالا خواهند برد که برای اغلب دهک‌های درآمد غیرقابل دسترس می‌شود.
فربد زاوه، کارشناس خودرو درخصوص اینکه چرا خودروهای اقتصادی وارد ایران نمی‌شود، به «فرهیختگان» می‌گوید در سطح دنیا قیمت خودروهای نسبتا اقتصادی از 10 هزار و 12 هزار دلار شروع می‌شود که اگر در فضای بدون تعرفه و عوارض سنگین وارد کشور شود، ما از خودروهای وارداتی در رده قیمتی بین 250 تا 350 میلیون تومان بهره‌مند خواهیم شد که باتوجه به کیفیت و قیمت، منطقی است طبقه متوسط و حتی طبقه پایین دارای قدرت خرید خودرو، تمایل زیادی به خرید این خودروها نشان خواهند داد، اما در واقعیت این‌طور نیست؛ چراکه ما با تعرفه‌گذاری عملا خودروهای وارداتی را به رده قیمتی بالای 20 هزار دلار و 25 هزار دلار رساندیم. اینکه تاکنون چرا خودروهای اقتصادی پایین رده وارد کشور نشده، دلیل اصلی آن نظام تعرفه‌گذاری است. تعرفه‌گذاری در ایران طوری است که وقتی واردکننده خودروی اقتصادی وارد می‌کند، نظام تعرفه‌گذاری این خودرو را از اقتصادی به طبقه لوکس می‌رساند. درنتیجه اتفاقی که می‌افتد این است که مردمی که متقاضی و طرفدار آن نوع خودروها هستند؛ توان خرید را از دست داده‌اند و آنهایی که در هر شرایطی خریدار خودروی خارجی هستند، متقاضی این خودروهای اقتصادی نیستند. در نتیجه بازار تمایلی به واردات این خودروها ندارد. اگر قرار است خودروی اقتصادی وارد کشور شود، باید نظام تعرفه‌گذاری اصلاح شود؛ موضوعی که قرار بود از سال 1389 به بعد کم‌کم اصلاح شود، اما با لابی‌ای که خودروسازان در آن سال‌ها با دولت کردند، اصلاح تعرفه‌ها اتفاق نیفتاد. با این اتفاق دیگر خودرو پایین رده و خودروی اقتصادی وارد کشور نشد و درنهایت همه خودروها عمدتا لوکس و مقداری میان‌رده وارد کشور شد. پیشنهاد فربد زاوه این است که اگر هدف دولت و مجلس این است خودروی اقتصادی وارد کشور شود، اولا تعرفه واردات خودرو را اصلاح و کاهش دهند و ثانیا هزینه‌های واردات خودرو را کم کنند. وی می‌گوید وقتی انواع مالیات‌ها و عوارض و... بر واردات خودرو بسته‌ایم، طبیعی است خودروی اقتصادی قابل مصرف برای طبقه متوسط و حتی طبقه کم‌درآمد وارد نخواهد شد.
زاوه می‌گوید علاوه‌بر کاهش هزینه‌های واردات، اگر می‌خواهیم خودروی اقتصادی وارد کشور شود که بخش بزرگی از جامعه بتوانند به آن دسترسی داشته باشند، می‌توان خودروی دسته دوم وارد کشور کرد. وی در پاسخ به این سوال که برخی‌ها می‌گویند واردات خودروی دسته دوم به این دلیل که بدون داشتن نمایندگی و خدمات پس از فروش، مشکلات جدی برای مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند، معتقد است مگر الان خودروهای وارداتی مشکل خدمات دارند، مگر دستورالعمل‌های وزارت صمت مشکل خدمات پس از فروش را حل کرده است. زاوه در ادامه می‌گوید مشکل خدمات پس از فروش در ایران ناشی از درک اشتباه وزارت صمت است که باعث شده واردات قطعات یدکی ممنوع شود. وی می‌گوید در مناطق آزاد خودروهایی تردد می‌کنند که هیچ‌کدام در ایران نمایندگی ندارند اما مشکل خاصی برای آنها پیش نیامده است. پس خود بازار توان تعادل‌بخشی به خود را دارد. زاوه درنهایت واردات خودروی دسته دوم را یک ضرورت برای کشور ذکر می‌کند که در کنار ارزبری پایین؛ می‌تواند به بازار تعادل ببخشد.

    واردات غذا مهم است یا خودرو
اما در سمت دیگر برخی کارشناسان اقتصادی و حتی کارشناسان خودرو با استدلال‌هایی در شرایط فعلی مخالف واردات خودرو هستند. امیرحسین کاکایی، کارشناس صنعت خودرو ازجمله مخالفان واردات خودرو در شرایط فعلی است. او با بیان اینکه صرفا در شرایط فعلی که کشور با محدودیت ارزی، تحریم و تورم کمبود مواد غذایی و اقلام کشاورزی در دنیا دست‌وپنجه نرم می‌کند، با واردات خودرو مخالف هستم. این کارشناس خودرو می‌گوید اخیرا برخی مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس گفته‌اند واردات خودروی اقتصادی امکان‌پذیر بوده و عموم مردم از منابع آن بهره‌مند خواهند شد. سوالی که از آنان دارم، این است که آیا کشور توان ارزی واردات خودرو برای 8 یا 9 دهک را دارد که رضایت آنها با واردات چندین میلیون دستگاه خودرو تامین خواهد شد؟ البته با واردات سالانه 70 تا 100 هزار دستگاه خودرو، این استدلال مسئولان کاملا غیرمنطقی است.
کاکایی معتقد است این طرح‌ها صرفا گفتاردرمانی است؛ چراکه واردات فقط یک مکانیسم اقتصادی دارد. این مکانیسم به ما می‌گوید هر وقت شما به‌اندازه کافی ارز داشتید، می‌توانید خودرو وارد کنید و ایجاد هرگونه محدودیت در واردات، غیرعقلانی و غیرقانونی و حتی غیرشرعی است.
وی می‌گوید با تجربه قبلی که داریم حتی اگر دولت برای واردات خودرو سقف قیمتی نیز بگذارد، احتمالا واردات در همان سقف قیمتی (ممکن است 20 تا 25 هزار دلار باشد) انجام خواهد شد. این کارشناس اقتصادی می‌افزاید با توجه به محدودیت ارزی که داریم، بعید می‌دانم بیش از تعداد محدودی خودرو وارد شود. این خودروها هم در سقف قیمتی بالای 15 هزار دلار خواهند بود که وقتی به ایران برسد، با تعرفه‌ها و عوارض و هزینه‌های واردات، قیمت آنها حداقل به بیش از 40 هزار دلار خواهد رسید که این قیمت‌ها برای اغلب دهک‌ها غیرقابل تصور و غیرقابل دستیابی هستند. البته واردات خودرو در این رده قیمتی کمی‌تنش در بازار خودروهای بالارده و لوکس را کاهش خواهد داد. وی می‌گوید با محدودیت ارزی که داریم پس درکنار قیمت‌های بالا، تعداد خودروهای وارداتی هم محدود خواهد شد که خود این موضوع (واردات محدود) باعث ایجاد رانت برای برخی‌ها خواهد شد. درنهایت با این دو شاخص، می‌توان گفت طرح واردات خودرو سودی برای اغلب مردم ایران نداشته و تفسیر این موضوع به نفع مردم، استدلال کاملا غلطی است.
وی می‌گوید طی سه‌سال اخیر مساله ممنوعیت واردات خودرو صرفا به‌دلیل محدودیت ارزی بوده است. تصور کنید درحال‌حاضر که تحریم‌ها رفع نشده، میزان فروش نفت همچنان قابل‌توجه نیست و در حوزه تامین مواد غذایی و کشاورزی مشکلاتی داریم، 2/5 تا سه میلیارد دلار هم برای واردات خودرو تخصیص داده شود. این مساله به بازار ارز فشار خواهد آورد، پس منابع ارزی که با چنگ و دندان به‌دست آورده‌ایم، عقلانی نیست که با واردات 2/5 تا سه میلیارد دلار خودروهای غیراقتصادی فشار مضاعفی به مردم تحمیل کنیم. کاکایی مجددا تاکید می‌کند در شرایطی که ما محدودیت ارزی نداشته باشیم حرف زدن از ممنوعیت غیرعقلانی است، اما در شرایط فعلی ما محدودیت ارزی داریم.
این کارشناس خودرو مدعی شد درحال‌حاضر سخن گفتن دولتی‌ها از واردات خودرو صرفا گفتاردرمانی است تا برخی مسئولان دولتی و خودروسازان در حاشیه امن قرار گیرند. ای کاش به‌جای این کارها، دولت و مجلس می‌گفتند چگونه می‌توان تولید خودرو را افزایش داد، چگونه می‌شود تکنولوژی بالا را وارد کرد؟
کاکایی در پایان می‌گوید مسئولان دولتی و مجلسی‌ها به‌جای اینکه در مورد توسعه صنعت خودرو و اهداف کلان دستیابی به توسعه در این صنعت پاسخگو باشند و راه‌حل بدهند؛ درحال پاک کردن صورت‌مساله هستند. الان برخی‌ می‌گویند حتی شده ما خودروی دست دوم را وارد کنیم تا از این بحران عرضه محدود خودرو در کشور نجات پیدا کنیم؛ درصورتی‌که باید سه مساله را حل کنیم؛ 1- خودرو به‌اندازه نیاز ما تولید شود، 2- خودروی باکیفیت تولید شود و 3- خودروی اقتصادی و ارزان‌قیمت تولید شود.
اگر دنبال حل این مسائل نباشیم، گرفتاری‌های امروز را به آینده حواله داده‌ایم و مشکل صنعت خودرو که می‌گوییم حتما راه‌حل دارد، با این دست فرمان هیچ‌وقت در ایران حل نخواهد شد.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

13 چالش در صنعت خودروسازی ایران (لینک)