به‌دلیل سابقه بد غرب، نمی‌توان راحت به پیشنهادشان اعتماد کرد

نرگس چهرقانی، خبرنگار گروه سیاست: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صبح دیروز، درحالی که پس از حضور چندروزه در تهران، درحال بازگشت به بروکسل بعد از توقفی کوتاه در فرانکفورت بود، از بازداشت چندساعته خود توسط پلیس آلمان خبر داد. مورا همچنین با اشاره به توقیف گذرنامه و تلفن همراهش در فرودگاه فرانکفورت، در توئیتی نوشت: «پلیس آلمان در فرودگاه فرانکفورت بدون حتی یک توضیح ساده، یک مقام رسمی اتحادیه اروپا را در یک ماموریت رسمی با گذرنامه دیپلماتیک اسپانیایی بازداشت کرد.» به‌منظور بررسی نتایج احتمالی سفر چندروزه معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران و همچنین آخرین تحولات رخ‌داده پیرامون مذاکرات وین، گفت‌وگویی با علیرضا کوهکن، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

بورل در آخرین مصاحبه خود درباره سفر انریکه مورا به تهران گفته بود این سفر، «آخرین تیر ترکش» اتحادیه اروپا برای خارج کردن روند مذاکرات وین از بن‌بست کنونی است. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین پیشنهادی که قرار بود به ایران بدهد را تلاشی جهت بازگشت طرف‌های گفت‌وگو‌کننده به میز مذاکره عنوان کرده بود. باتوجه به اینکه بعد از خروج مورا از ایران این سفر را مثبت ارزیابی کردند، این اظهارنظرهای مسئولان سیاست خارجی اتحادیه اروپا قبل و بعد از سفر اخیر نماینده‌شان را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا منظور بورل عقب‌نشینی ایران از خطوط قرمز خود است یا اینکه آنها بوده‌اند که شرایط و خطوط قرمز ایران را پذیرفته‌اند؟
ارزیابی اینکه آیا ایران عقب‌نشینی کرده یا خیر نیاز به اطلاعات دارد اما آن‌ چیزی که تا به‌ حال افشا شده یا حتی در رسانه‌‌ها درباره آن گمانه‌زنی وجود داشته این است که طبق شواهد، سیاست ایران درباره مسائل مورد مذاکره تغییری نکرده ‌است. اما بالاخره مذاکرات، محل دادوستد است. این احتمال از قبل هم مطرح بود که طرف مقابل پیشنهادهایی را تحت عنوان امتیاز به ایران خواهد داد و این ارائه پیشنهاد به‌نحوی خواهد بود که برای ایران معنی‌دار باشد. باتوجه به آن، به ایران القا شود که حالا در مقابل امتیازی که خواهد گرفت، باید حاضر شود کاری را برای طرف غربی انجام دهد. اما آن چیزی که از صحبت‌های مقامات ایران برمی‌آید این است که پیشنهاد اروپایی‌ها چنین اثر و نتیجه‌‌ای نداشته است. به این خاطر که پیش‌تر هم اعلام شده بود اگر پیشنهاد مثبتی مطرح شود، ایران به‌سرعت به آن واکنش نشان خواهد داد. یک مشکل مهم دیگر که از صحبت مقامات ایران درباره مذاکرات بوده و احتمال به نتیجه رسیدن گفت‌وگوها را کاهش می‌دهد، این است که موضوع باقی‌ماندن نام سپاه پاسداران در لیست FTO هنوز به نتیجه نرسیده است. مشکل مهمی که ایران دارد آن است که می‌گوید غربی‌ها در این زمینه پذیرفته بودند کار دیگری بکنند و الآن سیاست خودشان را تغییر داده‌اند و بعد از آن تغییر سیاست بوده است که می‌گویند درباره آن مذاکره کنیم یا هر چیز دیگری که در آن ‌خصوص پیشنهاد می‌کنند. خب این احتمال وجود دارد که بعدا درباره هر موضوع دیگری هم، همین کار را تکرار کنند. همچنین این احتمال وجود دارد که راجع‌به موضوعاتی که در مذاکرات در مورد آن به نتیجه رسیدند نیز درخواست‌های دیگری داشته باشند. این یکی از چالش‌هایی است که کلیت مذاکرات را از نظر طرف ایرانی با چالش مواجه کرده است چون شما نمی‌توانید به نتیجه مذاکرات، آن هم زمانی که هنوز به نتیجه نرسیده اعتماد کنید. باتوجه به تجربه‌ای که ما در برجام داشتیم که بعد از توافق، آمریکایی‌ها زیر تعهدات‌شان زدند و از انجام خیلی از آنها سر باز زدند، ممکن است این‌بار هم این کار را بکنند. این موارد، موضوع را برای ایران با چالش معنایی مذاکرات مواجه کرده است. اینکه اصولا با این شرایط چقدر می‌شود به این مساله دل بست. به‌خصوص که تحولات جهانی اولویت لزوم به نتیجه رسیدن مذاکره برای طرف ایرانی را هم به‌شدت کم کرده است و طرف آمریکایی و طرف اروپایی این را به‌خوبی می‌دانند و حالا حداقل برای طرف اروپایی این یک اولویت جدی است که باتوجه به بحران‌های حوزه پیرامونی، هرطور شده برای مذاکرات یک نتیجه‌ای پیدا کنند. شاید بتوان تلاش‌های اروپایی‌‌ها را از این جهت تفسیر کرد. من یک نکته‌ای را می‌خواهم به این موضوع اضافه کنم و آن اینکه در صحبت‌های بورل این مساله مطرح بود که ما ممکن است به نتیجه نرسیم و این گام آخر باشد. سخنگوی وزارت خارجه و سخنگوی کاخ سفید در ایالات متحده هم این را گفتند، اما یک نکته خیلی مهمی که درباره آن وجود دارد این است که در هیچ‌کدام از این صحبت‌ها هیچ آلترناتیوی وجود نداشت. یعنی اگر مذاکرات به نتیجه نرسید، آنها هیچ گزینه جایگزینی ندارند و خود این مساله، یکی از مواردی است که باز تاکید می‌کند روی اینکه طرف غربی برای اینکه به یک نتیجه‌ای دست پیدا کند باید تلاش بیشتری داشته باشد. یعنی علی‌رغم همه تبلیغاتی که می‌کنند، اگر به صحبت‌های بایدن دقت کنید، باز آمد از مذاکره و امکان به نتیجه رسیدن و توافق سخن گفت چون واقعیت این است که چیز دیگری روی میز وجود ندارد که بخواهد راجع‌به آن صحبت کند و این هم به‌نظرم نکته مهمی است.

به‌نظر می‌رسد نیازمندی غرب و آمریکا به توافق یک نیازمندی ضروری است و چیزی است که نمی‌توانند از آن چشم‌پوشی کنند، می‌توان این نیازمندی را در نتیجه احتیاج‌شان به نفت و گاز ایران در بازار جهانی انرژی دانست؟
به نظر من موضوع مهم‌تر از نیاز به نفت و گاز ایران یا حتی بحث‌های ژئوپلیتیک ایران یا هرچیز دیگری است. به ‌هرحال موضوع هسته‌ای یک موضوع مطرح در سطح راهبردی است و وقتی شما هیچ آپشن دیگری برای حلش روی میز نگذارید و از طرف دیگر امکان شدت پیدا کردن سرعت توسعه‌اش در این چند ماه را هم به‌ وضوح دیده‌ باشید، به ‌راحتی نمی‌توانید راجع‌به آن با آسودگی و بدون درنظر گرفتن مسائل راهبردی اظهارنظر کنید. این نکته مهم است و شاید مهم‌ترین چیزی که علی‌رغم سرسختی غربی‌ها و غیرقابل اعتماد بودن‌شان و همچنین تلاش‌شان برای اینکه حقوق ملت ایران را زیرپا بگذارند امیدوار می‌کند و همه طرف‌ها در دنیا امید پیدا می‌کنند که ممکن است مذاکرات به نتیجه برسد، همین نکته است که نیازی جدی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات وجود دارد.

اصلی‌ترین دلیل توقیف گذرنامه و تلفن همراه انریکه مورا در فرودگاه فرانکفورت را چه چیزی می‌دانید؟
بعضی‌ها اعلام کردند یک ناهماهنگی بوده ولی به نظرم خود این حرکت آنها نشان می‌دهد که چقدر نسبت به مردم ایران سیاست منفی در اروپا و آمریکا وجود دارد که با شخصی حتی اگر یک دیپلمات عالی‌رتبه غربی باشد، به این دلیل که از تهران آمده چنین رفتاری می‌شود.

مساله دیگری که مطرح می‌شود و به پیش از سفر مورا بازمی‌گردد، بحث مطرح‌شده از سوی بورل تحت عنوان آخرین تیر ترکش است که به پیشنهاد انریکه مورا برای ایران بازمی‌گشت. آیا مذاکرات چندروزه مورا با مقامات سیاست خارجی کشورمان درباره این پیشنهاد مورد اشاره بورل به نتیجه موفقیت‌آمیزی رسیده است؟
 گمانه‌زنی‌هایی با این شرح مطرح بود که دستگیری آقای مورا در فرودگاه فرانکفورت، بلافاصله بعد از بازگشت از تهران را می‌توان از دلایل موفق بودن مذاکرات معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با مقامات کشورمان دانست.

قبلا چنین رفتاری رخ داده بود؟
در این سطح تابهحال هیچ‌وقت چنین اتفاقی نیفتاده بوده. یک گمانه‌زنی این بود که چون نتیجه مذاکرات در تهران، مثبت و به‌نفع مردم ایران بوده است با مورا چنین رفتاری کرده‌اند. ولی به نظرم، بیشتر ناشی از ناهماهنگی بوده ‌است.

بورل همچنین درمصاحبه با فایننشال تایمز، درباره پیشنهادی که به آن اشاره شد گفته بود پیشنهاد مورد بحث، با محوریت مساله سپاه است. اگر انریکه مورا با چنین پیشنهادی به ایران آمده بود، تا چه میزان می‌توان آن را تامین‌کننده انتفاع اقتصادی ایران از توافق احتمالی دانست؟
فکر نمی‌کنم قابل‌پذیرش باشد، چون تجربه قبلی ما در برجام نشان می‌دهد که حتی اگر نقطه کوچکی برای سوءاستفاده آنها باقی بماند، از آن نخواهند گذشت و از آن علیه ایران استفاده خواهند کرد. به همین جهت است که خیلی از پیشنهادهای آنها، نه به خاطر متن بلکه به خاطر فرامتنی که نحوه رفتار آنهاست، قابل‌پذیرش نخواهد بود.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

اروپا از طرف آمریکا وعده داد؟ (لینک)
انریکه مورا پیشنهاد جدیدی از طرف آمریکا نداشت (لینک)