امید نظری‌گوهر،خبرنگار: مسابقات هفته بیست‌ونهم لیگ آزادگان سه‌شنبه 20 اردیبهشت 1401 با برگزاری 9 دیدار به اتمام رسید. در یکی از مهم‌ترین بازی‌های این هفته از مسابقات، شاگردان امیدرضا روانخواه مقابل تیم دوم‌جدولی ملوان بندرانزلی قرار گرفتند که این بازی با 2 گل صادق بارانی و مهران احمدی به سود شاگردان مازیار زارع خاتمه یافت و با توجه به کسب یک امتیاز مس کرمان مقابل رایکا بابل شرایط صدرنشینی نماینده استان گیلان را فراهم کرد. به نظر می‌رسد وضعیت فعلی سایپا بسیار به رنگ پیراهنش شباهت دارد. وضعیت این تیم از رنگ زرد یعنی هشدار عبور کرده و به رنگ نارنجی یعنی پرخطر متمایل شده است.

بزرگی که بزرگی کردن را فراموش کرده
ناکامی و شکست چیزی نیست که قهرمان لیگ‌های سراسری 1372، 1373 و 1386-1385 در فصل فعلی مسابقات با آن بیگانه باشد اما بعد از مشاهده آمار این تیم مقابل ملوان با وضعیتی مواجه خواهیم شد که در شأن و وجهه فوتبالی سایپا نیست. نارنجی‌پوشان تهرانی اولین تیم تاریخ فوتبال ایران هستند که موفق به کسب همزمان قهرمانی لیگ سراسری و جام‌حذفی در سال 1372 شده‌اند و در فصل فوتبالی 1401-1400 در وضعیتی قرار گرفته‌اند که ارمغان‌شان در 90دقیقه رقابت مقابل قوی سپید انزلی ثبت امید گل 05/0 و 2 شوت خارج از چهارچوب بوده است. البته زوال این تیم تنها به تقابل مقابل صدرنشین فعلی لیگ برنمی‌گردد و این تیم در 7 دیدار اخیر خود با طعم شیرین برد بیگانه بوده و با کسب 4 تساوی و 3 شکست پیش از آغاز هفته سی‌ام مسابقات با کسب 34 امتیاز پایین‌تر از ویستا توربین که اولین حضورش در سطح دوم مسابقات فوتبال ایران را تجربه می‌کند به جایگاه نازل چهاردهمی تکیه زده است. امید روانخواه که بعد از سعید اخباری 36ساله هدایت سایپا را برعهده گرفت، نتوانست بعد از عملکرد قابل دفاع در بادران در سایپا نیز توقعات فوتبال‌دوستان را برآورده کند. او علاقه‌مندان این رشته جذاب را یاد دوران حضورش در مستطیل سبز انداخته است که همراه با اوج‌گرفتن زودهنگام و سپس نزول سریع بود. این تیم که قدمتی 33ساله دارد در فصل فعلی مسابقات از بازیکنان هجومی زیاد همچون فرزاد حاتمی، مرتضی خراسانی، مهرداد حیدری و حسین مالکی که سابقه بازی در لیگ برتر را دارا هستند، استفاده کرده اما دستاورد این تیم 5 هفته مانده به پایان مسابقات بیش از 27 گل نبوده است که این آمار نارنجی‌پوشان را در جایگاه دهم خط هجومی قرار می‌دهد یا آمار تدافعی این تیم با حضور بازیکنان باتجربه‌ای مثل مهرداد طهماسبی و حسین ماهینی دریافت 29 گل و تکیه زدن به رتبه دوازدهم به‌همراه رایکا بابل بوده است.
برای درک روند ملال‌انگیز سایپایی‌ها حتما لازم نیست ساعت‌ها به نظاره تیمی نشست که دستاوردش در لیگ هفدهم کسب جایگاه چهارم و بالاتر از فولاد رتبه هفتمی، تراکتور رتبه دهمی و سپاهان رتبه چهاردهمی بوده است. با نگاه اجمالی به آمارها و اعداد باید به حال شرایط فعلی شاگردان مربی 36ساله تاسف خورد، این تیم از حیث کسب برد با 7 پیروزی پایین‌تر از مس شهربابک، شهرداری همدان و ویستا توربین در جایگاه تاثرآور چهاردهم قرار دارد. در بخش شکست‌ها نیز شرایط چندان متفاوت نیست و نارنجی‌جامگان با 9 شکست به‌همراه رایکا بابل در رتبه دهم قرار دارند و شاید اگر همین عملکرد محتاطانه از سوی این تیم در مستطیل سبز اجرا نمی‌شد و سایپا نمی‌توانست 13 تساوی کسب کند مثل شاهین شهرداری بوشهر و ماشین‌سازی تبریز تکلیف حضورش در سطح سوم مسابقات کشوری تا این لحظه مشخص شده بود. تنها نکته خوشحال‌کننده برای این تیم تهرانی رویارویی در بدترین وضعیت ممکن با بهترین تیم‌های مقدور برای خروج از بحران در هفته‌های سی‌ام و سی‌ویکم است. که البته این اتفاق زمانی پیش خواهد آمد که عملکرد سایپا با چیزی که در دیدار رفت مقابل شاهین به نمایش گذاشت، متفاوت باشد تا بعد از خروج از مستطیل سبز تنها 1 امتیاز دستاورد این تیم پرافتخار نباشد. این تیم باید در هفته سی‌ام با شاهین بوشهر رتبه پانزدهمی دیدار کند که با 12 گل زده بدترین خط هجومی لیگ را داراست. نارنجی‌پوشان در هفته سی‌ویکم باید مقابل ماشین‌سازی تبریز قرار بگیرند که بدترین خط دفاعی لیگ را با خوردن 63 گل ثبت کرده است و بعد از آن به دیدار آرمان گهر سیرجان رتبه سومی، رایکا بابل رتبه شانزدهمی و شهرداری همدان رتبه نهمی بروند. این تیم شاید با توجه به دیدارهای باقی‌مانده در لیگ آزادگان ماندنی شود اما تداوم عملکرد 29 دیدار اخیر قطعا آنها را به‌زودی از چرخه فوتبال ایران حذف کرده و باعث پیوستن آنها به خاطره‌ها خواهد شد.

ناکام‌ها به جای دایی
با مشاهده تکه‌های چیده‌شده پازل سایپا در چند سال اخیر درک خواهیم کرد که مشکلات سایپایی‌ها از زمانی آغاز شد که با اسطوره بزرگ فوتبال ایران و جهان، علی دایی قطع همکاری کردند و هدایت خود را به افراد کم‌تجربه و بی‌کارنامه سپردند که تنها ادعاهای زیبا و کلام‌های خوش‌آهنگ داشتند. علی دایی شاید صلاحیت و دانش مربیگری در باشگاه‌های بزرگی همچون پرسپولیس را نداشته باشد ولی بهترین مکان برای فعالیت او تیم‌هایی چون سایپا و نفت تهران است که به‌دلیل ساختار باشگاه اجازه پیاده شدن افکار مدنظر این اسطوره بزرگ را به علی دایی می‌دهند.
 این تیم بعد از جدایی اسطوره فوتبال ایران برای هدایت خود به ترتیب سراغ ابراهیم صادقی، محسن بیاتی‌نیا، فراز کمالوند، سعید اخباری و امید روانخواه رفت. که ماحصل آن به ترتیب در لیگ‌های نوزدهم و بیستم کسب رتبه‌های چهاردهم و پانزدهم بوده و به‌خوبی نمایان‌کننده عدم حضور افراد خبره و سپردن کار به افراد کم‌تجربه و ناموفق است.
نارنجی‌پوشان بعد از کسب 6 برد، 8 تساوی و 6 شکست توسط امید روانخواه با استعفای این مربی موافقت کردند و هدایت این تیم را در 5 دیدار پایانی فصل و فرار از منطقه سقوط به بازیکن اسبق پرسپولیس، القطر و السد قطر سپردند که بعد از خداحافظی‌اش از مستطیل سبز هدایت تیم‌هایی چون پرسپولیس، راه‌آهن، هما، پیکان، نفت تهران، شهرداری تبریز، شاهین بوشهر، داماش گیلان، خونه‌به‌خونه بابل، نفت مسجدسلیمان و تیم ملی نوجوانان را برعهده داشت. حمید درخشان 63ساله مثل خیلی از بازیکنان بزرگ دهه 60 تا این لحظه در مربیگری لحظات چندان موفقی را سپری نکرده و همین ناکامی‌ها او را به یک مربی ناکام تبدیل کرده است که انتخابش با این شرایط به‌عنوان ناجی سایپا جای تعجب و تامل دارد. این مربی شاید در کوتاه‌مدت بتواند باعث موفقیت سایپا شود اما اگر در افکار خود تجدیدنظر نکند به‌زودی به سرنوشت مربیان اسبق سایپا دچار خواهد شد.
انتخاب‌های نامتناسب سایپا تنها مختص به حضور روانخواه و درخشان نیست و این تیم اولین اشتباه بزرگ خود را بعد از انتخاب اسطوره این باشگاه ابراهیم صادقی مرتکب شد. صادقی که 17 سال از عمر ورزشی خود را در سایپا سپری کرده بعد از تصمیم مدیران ارشد این باشگاه برای اخراج علی دایی سه هفته پایانی لیگ هجدهم را روی نیمکت نارنجی‌پوشان نشست که حاصل آن کسب2 شکست مقابل صنعت نفت آبادان و پدیده مشهد و کسب 1 پیروزی مقابل استقلال خوزستان سقوط‌کرده بود. ادامه حضور او در لیگ نوزدهم منجر به کسب 5 پیروزی، 14 تساوی، 11 شکست و تکیه به جایگاه چهاردهم شد. تیم تحت هدایت این مربی در فصل فوتبالی 1399-1398 از حیث گل‌های زده با به ثمر رساندن 24 گل به‌همراه نفت مسجدسلیمان در رتبه چهاردهم هجومی قرار گرفت، عملکرد دفاعی این تیم نیز چندان تفاوتی نداشت و این تیم با دریافت 35 گل در جایگاه دوازدهم خطوط تدافعی قرار گرفت. مدیران سایپا دوباره برای لیگ بیستم به اسطوره خود اعتماد کردند اما شرایط در فصل فوتبالی 1400-1399 تفاوتی نداشت و این مربی بعد از کسب 3 برد، 9 تساوی، 8 شکست و 18 امتیاز در انتهای هفته بیستم از هدایت سایپا استعفا داد. انتخاب بعدی مدیران این تیم فراز کمالوند بود که دستاوردش در 50 دیدار لیگ برتری‌اش قبل از حضور روی نیمکت نارنجی‌پوشان ثبت 12 برد، 22 تساوی و 16 شکست بود. این مربی که تنها افتخار درخشان کارنامه‌اش صعود به لیگ برتر با تیم‌های شیرین فراز کرمانشاه و تراکتور تبریز بوده است، موفق نشد شرایط سایپا را متحول کند و با کسب 1 پیروزی، 2 تساوی و 4 شکست جای خود را به محمدسعید اخباری داد که جزء آنالیزورهای برجسته فوتبال ایران است اما در دنیای مربیگری تا این لحظه دستاورد قابل‌تحسینی نداشته و دستاوردش در 13 دیداری که در لیگ برتر و لیگ آزادگان روی نیمکت نارنجی‌پوشان نشست ثبت 3 برد، 5 تساوی و 5 شکست بود.

نقش سراجی
یکی دیگر از مشکلات بزرگ نارنجی‌پوشان که آنها را به این وضعیت دچار کرده، حضور افرادی روی صندلی مدیریتی این باشگاه است که دغدغه اصلی‌شان موفقیت و پیشرفت سایپا نیست و هدف اصلی آنها تصدی یک صندلی تعیین‌کننده و مهم در فدراسیون فوتبال و پیمودن راه 100ساله در یک شب است. جالب است که فردی مثل سراجی که مدیریت این باشگاه را برعهده داشت شاهکارهایی مثل سقوط همزمان تیم‌های باسابقه فوتبال و والیبال سایپا به لیگ پایین‌تر را رقم زد و برای رسیدن به قدرت در فدراسیون فوتبال تلاش می‌کرد و هنوز هم این تلاش ادامه دارد!

سایپا در مسیر پاس و راه‌آهن؟
فوتبال ایران با لیگ‌هایی چون جزیره، لالیگا، بوندس‌لیگا، سری آ و لوشامپیونه تفاوت‌های زیادی دارد اما بزرگ‌ترین وجه تمایز آن به سرنوشت تیم‌های سقوط‌کننده به لیگ آزادگان برمی‌گردد. در 21 دوره برگزارشده لیگ برتر تیم‌هایی چون ماشین‌سازی تبریز، شاهین شهرداری بوشهر، سپیدرود رشت، نفت تهران، سیاه‌جامگان مشهد، صبای قم، استقلال اهواز، راه‌آهن تهران، داماش گیلان، گهر درود، استیل‌آذین، پاس، شموشک نوشهر، شهیدقندی یزد، برق شیراز، پیام مشهد، ابومسلم مشهد، شهرداری تبریز و مس سرچشمه بعد از سقوط به لیگ آزادگان در بهترین حالت به دسته دوم و سوم سقوط کردند اما سرنوشت خیلی از این تیم‌ها منحل شدن بود. شواهد و قرائن حاکی است که سایپا در راهی قدم گذاشته که سرنوشت خوبی را نمی‌توان برای آن متصور شد. سرنوشتی که قبلا تیم‌های بزرگ تهرانی مثل پاس و راه‌آهن داشتند. این تیم با روند فعلی برای درگیر نشدن به سرنوشت تیم‌های اشاره‌شده و رقم‌خوردن اقبالش مثل فولاد خوزستان، پیکان تهران و صنعت نفت آبادان کار صعب و سختی پیش‌روی خود می‌بیند.