دیپلماسی با همسایه محترم - ۲

محسن کاظم‌آبادی، پژوهشگر منطقه: در آستانه سفر سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری محترم به قطر در اوایل اسفندماه 1400، یادداشتی با عنوان «دیپلماسی با همسایه محترم -1»منتشر و ابعاد سیاسی و اقتصادی روابط تهران و دوحه در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی ارزیابی شد. حال پس از حدود دوماه، جمهوری اسلامی ایران میزبان شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی امیر قطر و هیات‌عالی همراه اوست. انجام این سفر نشان‌دهنده عزم دو کشور برای توسعه روابط در طیف گسترده‌ای از موضوعات و تسریع در اجرای مفاد 14 سند امضا‌شده در دوحه است؛ سندهایی که شامل ابعاد رسانه و فرهنگ، همکاری‌های کنسولی و دیپلماتیک، انرژی، امور بنادر و دریانوردی، آموزش، ورزش و جوانان، گردشگری، اقتصاد و تجارت است. روند مناسبات دو کشور بعد از سفر رئیسی تاکنون شامل اقدامات مهمی بوده است. تاکنون رئیس‌جمهور دوبار با امیر قطر گفت‌وگوی تلفنی داشته است و دستور ویژه‌ای را نیز درخصوص جام‌جهانی صادر کرده که یکی از اثرات آن، مصوبه دولت مبنی بر صدور روادید متقاضیان سفر به ایران در جریان جام‌جهانی 2022 به‌شکل رایگان بوده است. همچنین در این مدت، وزیر حمل‌ونقل و ارتباطات قطر به جزیره کیش سفر و سندهایی در حوزه حمل‌ونقل امضا کرده است. به‌علاوه، وزرای خارجه دوبار با یکدیگر درباره موضوعات گوناگون رایزنی و یک‌بار هم در حاشیه نشست وزرای امور خارجه همسایگان افغانستان با یکدیگر گفت‌وگو کرده‌اند. حضور کمال خرازی، وزیر خارجه اسبق کشورمان در مجمع دوحه و سخنرانی در آن و همچنین برگزاری اولین جلسه کمیته سیاسی مشترک به ریاست معاون سیاسی وزارت امور خارجه کشورمان و دبیرکل وزارت خارجه قطر در روزهای گذشته، از دیگر اقدامات دیپلماتیک دو کشور بوده‌اند. در عرصه ورزشی نیز طراحی نماد جام‌جهانی قطر توسط سیدحسین اجاقی طراح ایرانی و همچنین حضور علی دایی اسطوره فوتبال جهان در مراسم قرعه‌کشی جام‌جهانی و تعیین قرعه‌ها، ازجمله اتفاقات قابل‌توجه اخیر بوده‌اند. جالب‌تر از همه آنکه در فروردین‌ماه امسال هیاتی از نیروهای مسلح ایران در نمایشگاه بین‌المللی دفاعی دریایی دوحه (دیمدکس) حضور پیدا کرده‌اند و تسلیحات و تجهیزات بومی ایران را در غرفه کشورمان به نمایش گذاشته‌اند.
روند تحولات نشان می‌دهد که هر دو کشور در مناسبات سیاسی و اهداف اقتصادی خود برنامه‌های مهمی را در دستورکار قرار داده‌اند که فراتر از سیاست‌های اعلامی است. از یک‌سو تهران، طبق «سیاست همسایگی» دولت سیزدهم، تمام کشورهای همسایه را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده و کسی را مستثنی نکرده ولی به کشورهایی که سابقه بهتری دارند، عنایت بیشتری کرده و از سوی دیگر دوحه در میان کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس، ابتکار عمل توسعه روابط با ایران را در دست گرفته و اهداف بلندمدتی را ترسیم کرده است. باید توجه داشت که قطر در میان کشورهای حوزه خلیج‌فارس، برخلاف عربستان و بحرین که فاقد روابط دیپلماتیک هستند و فراتر از امارات و کویت که در سطح کاردار دارای روابط دیپلماتیک هستند، درکنار عمان و عراق دارای روابط دیپلماتیک در سطح سفیر با ایران است و همواره پیوندهای دیپلماتیک خود را با کشورمان حفظ کرده است.
در میان تحولات پردامنه اخیر در جهان، وقوع اتفاقاتی مانند جنگ اوکراین و اثرات آن بر بازار انرژی و برخی محصولات کشاورزی، مشغول شدن کشورهای اروپایی به امور داخلی خود و تمرکز بیشتر آمریکا به تبعات جنگ اوکراین، به جریان افتادن مجدد مذاکرات ایران عربستان و پیشرفت مذاکرات ایران و امارات، امتداد مذاکرات وین، اعلام آتش‌بس در یمن، گسترش جنایات رژیم‌صهیونیستی در فلسطین ازجمله به شهادت رساندن خبرنگار شبکه الجزیره، شیرین ابوعاقله و افزایش ناامنی در افغانستان از مهم‌ترین موضوعاتی هستند که ایران و قطر را برای هماهنگی، رایزنی و همکاری‌های بیشتر ترغیب کرده‌اند.
موضوعاتی مانند تسهیل آزادسازی اموال مسدودشده ایران، تلاش دوحه برای میانجی‌گری میان ایران و ایالات‌متحده در مذاکرات هسته‌ای، سرمایه‌گذاری جهت تولید مشترک گاز، توجه به همکاری‌های نظامی با توجه به پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران توسط سازمان ملل، اطمینان یافتن تهران از عدم استفاده آمریکا از پایگاه‌های خود در قطر علیه ایران، جذب سرمایه‌گذاری قطر در پروژه‌های زودبازده، بهره‌مندی قطر از دستاوردهای بومی ایران در زمینه‌های علمی در راستای اهداف چشم‌انداز 2030 خود، مبارزه با مواد مخدر، افزایش صادرات محصولات کشاورزی، مصالح ساختمانی، خدمات فنی مهندسی و خدمات پزشکی ایران و همچنین بهره‌مندی قطر از کریدور شمال-جنوب و اتصال به دریای خزر و ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی از موضوعاتی هستند که پیش‌بینی می‌شود در سفر امیر قطر به ایران مورد بررسی قرار گیرند.
باید توجه داشت که ثمره تمام این همکاری‌ها لازم است با افزایش مبادلات اقتصادی و گسترش مسیرهای ترانزیتی میان ایران و قطر همراه باشد. متاسفانه سطح روابط اقتصادی دو کشور هم‌اکنون بسیار ناچیز و قلیل است و تا زمانی که تحولی در این زمینه رخ ندهد نمی‌توان انتظار روابط پایدار و مطمئن داشت، کمااینکه تلاش دشمنان برای تخریب روابط دو کشور در این ایام افزایش یافته است. انتشار شایعه ترور سفیر قطر در ایران، توهین به سفیر ایران در ذیل حساب مجازی او، انتشار شایعات مربوط به حضور علی دایی در مراسم قرعه‌کشی جام‌جهانی، تبلیغ علیه غرفه ایران در نمایشگاه نظامی دوحه و همچنین تمسخر و تلاش برای خطرناک و نامناسب جلوه دادن ایران برای میزبانی از میهمانان جام‌جهانی، ازجمله‌ این اقدامات هستند و انتظار می‌رود در آینده نیز تکرار شوند. موضوعی که نیازمند هماهنگی و تلاش رسانه‌های رسمی و غیررسمی کشورمان برای دفع آنهاست.