ندا اظهری، مترجم: پژوهش و نوآوری جزء مهم‌ترین ارکان پیشرفت علم در کشورهای مختلف دنیا به‌شمار می‌رود. گاهی محققان و دانشمندان یک کشور با تلاش و پشتکاری که به خرج می‌دهند، برای پیشبرد یک تحقیق و پژوهش می‌کوشند و این تحقیقات هم به نام همان کشور نوشته می‌شود اما در بسیاری از مواقع این‌گونه است که صرفا محققان یک منطقه یا یک کشور توانایی رویارویی با تحقیقات و پژوهش‌هایی وسیع را ندارند و طبیعتا این امر نیازمند تلاشی جمعی و همکاری گروهی از محققان برای رسیدن به نتیجه مطلوب است. برخی موضوعات از یک حوزه فراتر می‌رود و به حوزه‌ای چندرشته‌ای تبدیل می‌شود و مستلزم درگیر شدن رشته‌های میان‌رشته‌ای است که باید محققان و دانشمندان مختلف از رشته‌های گوناگون حضور پیدا کنند تا به‌طور گروهی بر تمام ابعاد یک پروژه تحقیقاتی احاطه داشته باشند. بعضی کشورها در راستای بهبود وضعیت پژوهشی خود اقدام به جذب نیرو و محققان بین‌المللی می‌کنند تا به این طریق بنیه تحقیقاتی خود را تقویت کنند. درواقع کشور در پیشبرد و توسعه پروژه‌های تحقیقاتی موفق‌تر عمل می‌کند تا بتواند همکاری بین محققان و دانشمندان را برای رسیدن به تحقیقاتی تاثیرگذارتر هموار کند.
پژوهش و نوآوری به‌طور مستقیم به سطح رفاه افراد و جامعه کمک می‌کند. معاهده «لیسبون» اقدامات اتحادیه اروپا را در زمینه‌های تحقیقاتی به‌منظور ایجاد منطقه تحقیقاتی اروپایی تقویت می‌کند. با هدف یکپارچگی سریع‌تر جمهوری کرواسی در حوزه‌ آموزش‌عالی و حوزه نوآوری و پژوهشی اروپا، وزارت آموزش‌عالی وظیفه دارد پیش‌شرط‌هایی را برای جابه‌جایی دانشجویان، استادان، دانشمندان و محققان در حوزه‌های آموزش‌عالی و علمی ایجاد کند که با سیاست اروپایی که مستلزم مطابقت با حوزه‌های آموزشی و علوم است، برابری می‌کند.

 اولویت جابه‌جایی محققان در اروپا
بهبود اساس جابه‌جایی محققان به‌عنوان اولویت اصلی در سیاست تحقیق و نوآوری اروپا مطرح شده است. مجموعه‌ای از تحقیقات اروپایی در دستور کار قرار گرفته تا محققان بهتر بتوانند الگوهای جابه‌جایی محقق را در سراسر اروپا و علاوه‌بر آن، موقعیت جابه‌جایی‌های ملی و موسسه‌ای را درک کنند که باعث ارتقای حوزه‌های پژوهشی مرتبط با جابه‌جایی محققان می‌شود. بر این اساس سیاست‌های ابتکاری فعلی که برای طرح Europe 2020 برگزیده شده، به‌سوی بهبود شرایط مستقیم برای جابه‌جایی محققان در راستای موانع ملی و بخشی پیش می‌روند. این تمرکز ویژه بر مبنای آن دنبال می‌شود که جابه‌جایی محققان نقش مهم و کلیدی را در تولید، انتقال و به اشتراک‌گذاری داده‌های وسیع‌تر ایفا ‌کند.

  فرصتی طلایی برای کشورهای شمالی
به گزارش nifu، کشورهای شمالی معمولا کشورهایی هستند که در شرق اروپا واقع شده و دانمارک، فنلاند، ایسلند، نروژ و سوئد را شامل می‌شوند. این کشورها اغلب در سبک زندگی، تاریخ، مذهب و ساختار اجتماعی شباهت‌های زیادی با هم دارند. این کشورها مشغول ساخت و ایجاد اولویت‌های سیاست اروپایی با توجه به تمرکز روی الگوهای جابه‌جایی هستند، درحالی‌که وضعیت چهارچوب شکل‌دهی آنها را هم باید ستود. بهبود اساس جابه‌جایی محقق به‌عنوان یکی از کلیدهای اصلی تداوم توسعه دانش اجتماعی در منطقه شمالی اروپا شناخته می‌شود. این منطقه از اروپا فرصت بی‌نظیر و منحصربه‌فردی را برای اصلاح مطالعات گسترده اروپایی به پنج کشور منطقه شمالی فراهم می‌کند تا درک بهتری از عوامل ویژه‌ای داشته باشد که به‌شکلی متفاوت روی مقوله جابه‌جایی تحقیقاتی و محققان در تنظیمات ملی و موسسات مختلف تاثیر می‌گذارد. همچنین فرصتی برای استفاده از مطالعات اروپایی به‌عنوان پس‌زمینه‌ای برای بهبود درک عواملی است که در رقابتی نفسگیر، جابه‌جایی را در مجموعه‌ای از کشورها رقم می‌زند. با جابه‌جایی موفق محققان در دنیا فرصتی برای تمرکز روی پژوهش فراهم می‌شود که به‌ این واسطه اهمیت نسبی عوامل ملی را با دقت بالاتری بررسی کند تا نتایج قدرتمندی را ایجاد کند. در سایه تمرکز روی پژوهش‌های اروپایی جابه‌جایی محققان در کشورهای شمالی اروپا باید مورد مطالعه قرار گیرد تا بتوان از تفاوت‌ها و شباهت‌های ملی درس‌های سیاسی آموخت. از یک‌سو انتظار می‌رود کشورهای شمال اروپا از نظر عوامل خاصی چون زبان، فرهنگ، جمعیت‌شناسی، سطح دستمزد، سنت‌های دانشگاه، سازمان‌دهی موقعیت‌ها در دانشگاه و... باشند که تمایل و جهت حرکت را مشروط می‌کنند. از سوی دیگر کشورهای شمالی اروپا از ویژگی‌های منحصربه‌فردی چون ابزارهای سیاسی برخوردارند که به‌شکلی متفاوت روی انتقال و جابه‌جایی محققان بین‌المللی تاثیر می‌گذارند و درواقع این کشورها نقش پیشگام را در مطالعات انتقال محقق ایفا می‌کنند.

آمریکا و محققان بین‌المللی
دانشگاه‌های آمریکا به‌منظور تولید و انتشار دانش و اکتشافات جدید، مجموعه پیچیده‌ای از محققان، استادان، علما، همکاران و تکنسین‌ها، اعضای هیات‌علمی و دانشجویان را دربرمی‌گیرد که طیف گسترده‌ای از رتبه‌ها و رشته‌ها را به‌خود اختصاص می‌دهند. دانشگاه‌ها همچنین به‌عنوان یکی از فعالانی که در پروژه‌های تحقیقاتی این کشور حضور دارند، برای حمایت از پژوهش‌ها و فعالیت‌های توسعه‌ای به‌ویژه در حوزه علوم و فناوری، به تامین بودجه‌های دولتی و عمومی وابستگی دارند. تحقیقاتی که از سوی شورای ملی تحقیقات آکادمی‌های ملی آمریکا با عنوان «توسعه شرکت تحقیقاتی آمریکا» صورت گرفته که سه رکن حیاتی سیستم تحقیقاتی را به‌عنوان نیروی کار با استعداد و یکپارچه، منابع کافی و قابل‌اعتماد و تحقیقات پایه در سطح جهانی شناسایی کرده است. طبق بررسی‌های صورت‌گرفته آمریکا بالاترین تعداد محقق، اما کمترین میزان جابه‌جایی محققان بین‌المللی را در مقایسه با آلمان، ایتالیا و هلند داشته است. با افزایش فرصت‌ها و بیشتر شدن بازگشت محققان به موسسات و کشورهای اصلی خود «چرخش مغزی» اتفاقی بود که در جهان رخ داد. درحال‌حاضر جابه‌جایی محققان مکانیسم مفیدی برای تقویت برتری در سیستم‌های پژوهشی، انتقال دانش و استقرار و شبکه‌سازی به‌شمار می‌رود. این مزایا به‌طور گسترده‌ای در سیاست‌های ملی به‌ویژه در اروپا مانند استراتژی اروپا 2020 قابل‌شناسایی بوده و بودجه‌های عمومی بیشتری را جذب می‌کند.

  نقش محققان خارجی در توسعه علم در انگلیس
یکی از جذابیت‌هایی که باعث می‌شود انگلیس یکی از مقاصد جذاب برای محققان بین‌المللی باشد، امکان دسترسی آنها به مهارت‌ها و تخصص‌های اضافی است. بیشتر جابه‌جایی‌ها از انگلیس و نیز به این کشور معمولا با مجموعه کوچکی از کشورهای غربی، آمریکا و آلمان صورت می‌گیرد. همزمان با اینکه محققان بین‌المللی تمایل به برقراری روابط با کشور بومی خود پیدا می‌کنند، برخی کشورها از این قضیه سود می‌برند و ممکن است به وطن خود بازگردند و مهارت‌های اضافی و تخصصی را کسب کنند. به‌عبارتی، جابه‌جایی‌ها و انتقال محققان بین‌المللی بخش مهمی از سیستم پژوهش انگلیس را تشکیل می‌دهد. محققان انگلیسی در همکاری با دیگر کشورها مهارت‌ها و تجربه‌های متفاوتی را کسب کرده و در مشارکت‌های بین‌المللی شرکت می‌کنند و موسسات و صنایع انگلیسی به محققان دیگر کشورها بستگی دارند. برای کمک به حمایت از سیستم پژوهشی انگلیس، درک عواملی که روی جابه‌جایی‌ها تاثیر می‌گذارند، از اهمیت بالایی برخوردار است. از این‌رو، انگلیس می‌تواند مکان جذابی برای هدایت و پیگیری موضوعات پژوهشی باشد. در فضای جهانی پژوهش، همکاری و جابه‌جایی محققان باید در مرزهای ملی گسترش یابد. به‌عنوان یک کشور کوچک که از نظر برتری علمی بالاتر از وزن خود است، جابه‌جایی محققان بین‌المللی برای علم انگلیس اهمیت بالایی دارد. انگلیس جمعیت محقق بین‌الملل بالایی دارد و این جابه‌جایی‌ها در اولویت کار محققان قرار گرفته است. هدف آکادمی ملی علوم انگلیس این است که به درک بهتر الگوی جابه‌جایی محققان با تمرکز بر انتقال و جابه‌جایی محققان کمک کند. به‌گفته کارشناسان، معمولا الگوی جابه‌جایی‌ها برحسب جنسیت، ملیت و مرحله‌ای از کار که فرد قرار دارد، متفاوت است درحالی که موانعی که بر سر راه جابه‌جایی محققان قرار دارند به شرایط فردی بستگی دارد. جابه‌جایی محققان در پیشرفت توسعه حرفه‌ای‌شان و عملکرد آکادمیک نقش بسزایی دارد. کارشناسان، دلیل آن را مزایای این جابه‌جایی‌ها در ایجاد انگیزه در محققان عنوان کرده‌اند. شاید در ظاهر خروج انگلیس از برگزیت تاثیر مستقیمی روی جابه‌جایی محققان بین‌المللی نداشت، اما برگزیت به‌عنوان یک منطقه مهم و حیاتی، نگرانی‌هایی را برای محققان به‌دنبال داشت. رای بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا باعث شد محققان، موقعیت خود را در بریتانیا چه از نظر فردی و چه از نظر حرفه‌ای در نظر گرفته و نسبت به آن تجدیدنظر کنند و برخی گمانه‌زنی کردند خروج از برگزیت می‌تواند مانعی برای حضور محققان در انگلیس به شمار رود.

 پژوهش به سبک آمریکایی
به‌گزارش تایمز، انتقال و جابه‌جایی محققان در همه کشورها فرآیند قابل‌قبولی را سپری نمی‌کند. به‌عنوان مثال، اگر انگلیس و هند به‌دنبال تقویت روابط پژوهشی هستند، باید از آمریکا برای تسهیل سفرهای برون‌مرزی پیروی کنند. این دو کشور همچنان نیاز به غلبه بوروکراتیک برای حمایت از همکاری علمی دارند. اما هند و انگلیس باید درس‌هایی از آمریکا بیاموزند. آمریکا به دلیل ماهیت استقبال از ایده‌ها و مهاجران از هر نقطه جهان موفقیت بالایی در جذب محققان بین‌المللی کسب کرده است. به‌طور تقریبی، سال گذشته 100هزار ویزای تحصیلی به محققانی با ملیت هندی برای حضور در آمریکا اعطا شد. این رقم تقریبا دوبرابر سال گذشته بوده و آمار آنها تنها حدود 20هزار نفر کمتر از تعداد ویزایی است که به شهروندان چینی داده شده بود.
شواهد بیانگر آن است که آیین‌نامه‌های قبلی خیلی کمک‌کننده نبوده است. با هدف کاهش مهاجرت خالص به انگلیس و مقابله با سوءاستفاده از ویزا، یک دولت محافظه‌کار، مسیر کار پس از تحصیل را مسدود کرد که ماحصل آن کاهش مداوم استخدام محققان هندی در دهه 2010 بود. درحال حاضر، دانشجویان بین‌المللی که درخواست ویزای فارغ‌التحصیلی می‌کنند، برای درخواست یک ویزای دوساله به‌منظور کار در انگلیس بعد از تکمیل دوره باید مبلغ 715 پوند پرداخت کنند. درحالی که بسیاری از موفقیت‌ها در حوزه علوم انگلیس به‌واسطه مهاجران و جذب محققان خارجی به دست آمده، این کشور باید پیگیری سریعی را برای ویزای استعدادها انجام دهد. انگلیس باید این کار را در شیوه و مقیاسی انجام دهد که از سیاست کلی مهاجرت متمایز باشد. افراد بااستعداد، بهترین و باهوش‌ترین‌ها در جهان‌ هستند و باید بتوانند با سرعت بالایی در این کشور ورود و خروج داشته باشند. اما به نظر می‌رسد اگر انگلیس نیاز به این کار داشته باشد، هند باید این کار را 100 برابر بیشتر انجام دهد. مدیر موسسه علوم هند، آمریکا را به‌بهانه شیوه گشودن مرزهای خود روی محققان بین‌المللی ستوده است. با نگاه به آمریکا متوجه می‌شویم این کشور روابط بین‌المللی خیلی قدرتمندی هم ندارد و در مقایسه با انگلیس و فرانسه، این ضعف حتی در روابط دولت‌ها با هم نیز وجود دارد. اما هنوز هم این روابط در آمریکا درحال شکوفایی است؛ چراکه این کشور همواره از ورود محققان خارجی استقبال کرده است.
کارشناسان بر این نکته تاکید کرده‌اند وقتی مقوله علم به میان می‌آید، روابط شخصی بسیار حیاتی هستند. مشوق‌های دولتی و دیگران تنها اقداماتی برای ارتقای همکاری‌ها به شمار می‌روند. علم، هنوز هم توسط تعاملات فرد به فرد هدایت می‌شود. بسیاری از محققان بین‌المللی که در آمریکا حضور دارند، مقطع دکتری خود را در آمریکا گذرانده‌اند، بنابراین، به‌رغم اینکه روابط خوب بین‌دولتی وجود ندارند گرایش طبیعی به همکاری وجود دارد. هردو سیستم آکادمیک همچنین مستلزم آن هستند که هند با دموکراتیک کردن تحقیقات خود باید به‌جای انتخاب تعداد محدود، بودجه موسسات مختلفی را متعهد شود. درحال حاضر، هند مرحله توسعه بنیاد ملی تحقیق و پژوهش را به‌منظور تامین بودجه علم درمیان‌ رشته‌ها سپری می‌کند. این طرح با الگوبرداری از بنیاد ملی علوم آمریکا، به نگرانی‌های دیرینه مبنی بر اینکه تعداد کمی از موسسات هندی درگیر تحقیقات هستند، پرداخته است. امروزه 90 درصد حمایت‌ها از پژوهش‌های هند مربوط به موسسات و نهادهای نخبه در سراسر کشور می‌شود که تنها 10درصد دانشجویان را دربرمی‌گیرد.

 کووید-19 و تغییر در جابه‌جایی محققان بین‌المللی
در دوران همه‌گیری کرونا، شاید بتوان به جرات گفت که دنیا شاهد مشارکت گسترده محققان با یکدیگر برای ساخت واکسن کرونا بود که باعث شد جان بسیاری از مردم جهان از خطر مرگ نجات یابد. اما به‌دنبال همین همه‌گیری، محققان بین‌المللی که برنامه داشتند برای تحصیل به کشور دیگری عزیمت کنند، به حالت تعلیق درآمدند. بیش از 85 درصد از حدود 1224 محقق در بررسی اعلام کردند جابه‌جایی‌های بین‌المللی محققان در زمانی که مشاغل به دلیل قرنطینه متوقف شده‌اند، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و در این میان، حدود 75 درصد تاکید کردند که مقصد ترجیحی آنها بدون تغییر باقی مانده است. به‌رغم محدودیت‌های متنوع کرونا که محققان بین‌المللی با آن مواجهند، آنها تعداد بسیار کمی از برنامه‌های خود را برای ادامه تحقیقات و حرفه خود در خارج از کشور کاملا کنار گذاشته‌اند. به‌عبارتی، این گروه از محققان در دوران کرونا تغییرات عمیقی را در شیوه کار خود تجربه کرده‌اند که در آینده هم متوجه آنها خواهد بود.