فرصت سوزی در اکران پساکرونا

مجتبی اردشیری، خبرنگار: استقبال نسبتا خوبی که از آثار کم‌رمق جشنواره چهلم فجر به عمل آمد، امیدها درباره اکران نوروزی را تا حد قابل‌توجهی زنده کرد. این امیدواری وقت شکل گرفت که نخستین بسته رسمی اکران پس از دو سال کرونا، سینماها را از ورطه ورشکستگی نجات خواهد داد و در مقام کاتالیزوری، شتاب‌دهنده خوبی برای تسریع روند بازگشت مخاطبان به سالن‌های تاریک خواهد بود.
از سوی دیگر، استقبال مردم از آثار جشنواره چهلم، تاحدودی ترس سینماگران برای نمایش آثارشان را نیز از بین برد و به آنها این سیگنال مثبت را حواله داد که سینماها به مانند گذشته، از نگاه مردم، مکان‌هایی امن هستند که دیگر کرونا نمی‌تواند فروش آنجا را تخته کند.  ضلع سوم این امیدواری نیز انبوه فیلم‌های مانده در صف اکران بود که دست شورای صنفی نمایش را برای انتخاب بازمی‌گذاشت تا یک اکران شکوهمند در نخستین روزهای قرن جدید اتفاق بیفتد.
تمام این تصورات اما روی کاغذ زیبا بود. خروجی آنچه از شورای صنفی نمایش تحت عنوان فیلم‌های اکران نوروز 1401 بیرون آمد، در اندازه یک فاجعه بود. فاجعه‌آمیزتر اما خروج دو فیلم بفروش این فهرست توسط سازمان سینمایی بود که به بهانه نداشتن پروانه نمایش، 10 روز پس از اعلام شورای صنفی نمایش، با حاشیه‌های فراوانی مواجه شد و همه فهمیدند که این فرآیند، امری عادی نیست و گویا دست‌هایی پشت‌پرده، قصد دارند تا نخستین اکران عادی پس از دوران کرونا، چندان به ذائقه سینمای ایران خوش نیاید.
هنوز مشخص نشده که این انتخاب‌های شاهکار، از انبوه فیلم‌هایی که در انتظار اکران به سر می‌برند، طی یک فرآیند آزاداندیشانه توسط شورای صنفی نمایش صورت گرفته یا بالاجبار به آنها حقنه شده است. نکته عجیب ماجرا این است که همواره در سال‌های گذشته وقتی فهرست اکران نوروزی تصویب می‌شد، حدود نیمی از فیلم‌ها شامل آثار کمدی بود. این انتظار برای امسال که مردم، 2 سال سخت و تلخ را پشت‌سر گذاشته بودند، بیشتر هم بود اما در کمال تعجب، تنها یک فیلم کمدی برای نوروز امسال درنظر گرفته شد تا دایره تردیدها نسبت به آزادی‌عمل شورای صنفی نمایش بیشتر شود.
نکته قابل‌تامل اینکه در فهرست اولیه شورای صنفی نمایش تنها یک فیلم شادروان در گونه کمدی بود و بعدها با حذف دو فیلم از این فهرست، سگ‌بند به لیست اضافه شد. همین که شورا تصمیم گرفته تا در طلایی‌ترین و بهترین زمان اکران، تنها یک کمدی بگنجاند، خود نشان‌دهنده وجود اهرم‌هایی است که اجازه نداد تا این شورا در یک فضای آزادانه، دست به انتخاب زده و فیلم‌های مناسبی را برای این دوره تعیین کند.  حتی از اینجا نیز می‌توان پی به این اتفاق برد که دست شورای صنفی نمایش در انتخاب‌ها چندان باز نبوده است؛ چراکه این شورا کمدی انفرادی را برای اکران عیدفطر درنظر گرفت. فیلمی که هم‌اکنون دو سال است آماده نمایش است ولی این فیلم که می‌توانست گیشه نوروز را متحول کند، برای اکران نوروز درنظر گرفته نشد اما برای اکران عیدفطر مناسب تشخیص داده شد.  تماس‌های «فرهیختگان» برای یافتن سرنخ متقنی درباره چرایی این تصمیم، راه به جایی نبرد تا دایره اعجاب این تصمیم و تبعات فراوان آن، طلایی‌ترین زمان نمایش سال را تحت تاثیر خود قرار دهد.

سینمای ایران در اکران نوروزی چقدر فروخت
7 فیلم اکران نوروز در 13 روز ابتدایی امسال، 29 میلیارد و 100 میلیون تومان فروختند. البته که این رقم نباید چندان جدی گرفته شود؛ چراکه درنتیجه افزایش 50 درصدی قیمت بلیت محقق شده است. بنابراین اگر رقم بلیت همان سقف 30 هزار تومان سال گذشته می‌بود، گیشه سینمای کشور در نوروز امسال، به‌زحمت خود را به مرز 20 میلیارد تومان می‌رساند.
مقایسه گیشه نوروزی امسال با سالیان اخیر، خود نشان‌دهنده میزان وخامت استقبال از فیلم‌هاست. در اکران نوروزی سال 96، متوسط قیمت بلیت، حدود 10 هزار تومان بود و سینمای ایران با این قیمت، حدود 24 میلیارد تومان فروخت. در سال 97، متوسط قیمت بلیت به 12 هزار تومان رسید و عایدی سینمای ایران از فروش گیشه نوروزی، حدود 22 میلیارد تومان بود. در سال 98 به‌عنوان آخرین سال نرمال پیش از آغاز کرونا نیز سینمای ایران با متوسط قیمت 15 هزار تومان، به فروش خیره‌کننده 42 میلیارد تومان رسید.  در سال 1401 نیز متوسط قیمت بلیت، بیش از 30 هزار تومان است و سینمای ایران موفق شد طی یک سقوط‌آزاد محض، مرز روانی 29 میلیارد تومان را درهم بشکند.  این مهم قطعا درنتیجه عدم‌اکران فیلم‌های خوب برای این بازه طلایی و افزایش 50 درصدی مبلغ بلیت سینما محقق شده است. سهم بیشتر را افزایش قیمت بلیت می‌برد؛ چراکه برخی از فیلم‌های نوروز مانند روز صفر، مرد بازنده و حتی قدغن، بسیار کمتر از آنچه از آنها انتظار می‌رفت فروختند و مطمئنا اگر بهای بلیت به شیوه‌ای منطقی افزایش می‌یافت یا طبق قاعده‌ای جهانی، به شکلی شناور در طول هفته مدیریت می‌شد، قطعا میزان استقبال از آثار نوروزی بیشتر شده و طبیعتا رقم فروش گیشه نیز با افزایش قابل‌توجهی همراه می‌شد.

هر یک از فیلم‌های نوروزی چقدر فروختند؟
صاحبان «سگ‌بند» باید خیلی ممنون از سازمان سینمایی باشند که به فرآیند انتخاب فیلم‌ها توسط شورای صنفی نمایش ورود کرد و با حذف دو فیلم پرفروش این فهرست، زمینه را برای بالا آمدن و اکران فیلم مهران احمدی، آن هم در بهترین زمان اکران سال فراهم آورد.
با این ارفاق و لطف بزرگ، سگ‌بند به پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران در نوروز 1401 تبدیل شد. 316 هزار نفر از این فیلم استقبال به عمل آوردند و گیشه 12 میلیارد و 400 میلیونی را برای این فیلم محقق کردند. درحالی‌که در آخرین سال نرمال سینمای ایران، کمدی «رحمان 1400» به‌عنوان پرفروش‌ترین فیلم اکران نوروز 98، با متوسط قیمت بلیت 15 هزار تومان، رقمی درحدود 18 میلیارد تومان فروخت.
«موقعیت مهدی» دومین فیلم پرفروش اکران نوروز بود که در بازه 13 روزه نوروز، 149 هزار بلیت فروخت و گیشه 5 میلیارد و 300 میلیونی داشت.
کمدی «لوباجت شادروان» نیز 128 هزار بلیت فروخت و به فروش 5 میلیارد تومانی در گیشه نائل آمد.
چهارمین فیلم پرفروش گیشه نوروز امسال، «روز صفر» بود که با فروش 85 هزار بلیت، حدود 3 میلیارد و 400 میلیون تومان فروش کرد.
«مرد بازنده»، 7 هزار و 100 مخاطب داشت و به فروش 3 میلیارد تومانی نائل آمد.
فیلم «گل به خودی» 7600 بلیت فروخت و 300 میلیون تومان فروش کرد.
درام اجتماعی «قدغن» هم با 3200 مخاطب، گردش مالی 120 میلیون تومانی را تجربه کرد.

آفت دوم: مهندسی اکران
همان‌طور که از آمارها مشخص است، تنها یک فیلم توانست در طلایی‌ترین زمان اکران سال، خوب بفروشد، دو فیلم فروشی متوسط را تجربه کردند. دو فیلم زیر حد متوسط بودند و دو فیلم دیگر نیز فروش‌های خسارت‌باری داشتند که حتی نتوانستند هزینه مواد تبلیغی خود را فراهم کنند.  با نگاهی به فروش گیشه متوجه می‌شویم که حدود 23 میلیارد از فروش 29 میلیاردی نوروز امسال، در انحصار تنها 3 فیلم است. یکی از تهیه‌کنندگان آثار نوروزی که خواست نامش رسانه‌ای نشود، به «فرهیختگان» اعلام کرد: «اگر همراهی سینماها بود، قطعا این وضعیت در گیشه نوروزی امسال رقم نمی‌خورد. سینماها آشکارا از نمایش یک یا دو فیلم حمایت کردند و چندان تابع نظر سرگروه‌های خود نبودند و به این ترتیب حجم قابل‌توجهی از فروش گیشه به سمت یکی، دو فیلم اول جدول سرازیر شد و مابقی فیلم‌ها نیز نتوانستند طبق لیاقت خودشان فروش داشته باشند.  مشخص است که وقتی شورای صنفی نمایش و سازمان سینمایی به چنین ترکیبی برای اکران نوروزی می‌رسند، سینماهایی که دو سال تعطیل یا نیمه‌تعطیل بودند، چندان رغبتی به نمایش فیلم‌های غیرکمدی نخواهند داشت. این شکل انتخاب سبب شد تا فرآیند فیلم‌سوزی، روند شتابان‌تری به خود گرفته و حجم بیشتری از آثار را نابود کند. درواقع با این ترکیب، متد همه یا هیچ در سینمای ایران رقم خورد که طی آن، همه فیلم‌ها، قربانی یک تا دو فیلم شده و البته که هیچ فیلمی، حتی پرفروش‌ترین اثر، رضایت کاملی از فرآیند فروش خود ندارد.  »
با یک نگاه اجمالی متوجه می‌شویم که تمامی فیلم‌های اکران نوروزی، حداقل در نیمه نخست فروردین‌ماه، نتوانسته‌اند هزینه تولید خود را تامین کنند. این اتفاق زمانی تاسف‌برانگیزتر می‌شود که بدانیم تداوم اکران این آثار تا به امروز نیز تنها هزینه‌های تولید سگ‌بند را به‌صورت نسبی پوشش داد و مابقی آثار تاکنون حتی نتوانسته‌اند هزینه‌کرد خود را دربیاورند و این درحالی است که نمایش تمامی این فیلم‌ها در نوروز رقم خورده است.  این یک هشدار کاملا جدی است که می‌تواند به دیگر فیلم‌های اکران امسال مخابره شود. وقتی این فیلم‌ها در اکران طلایی نتوانستند بفروشند، بنابراین دیگر فیلم‌ها نیز با چالش‌هایی اساسی در مسیر نمایش خود مواجه خواهند شد. دلیل این اتفاق حتی اگر هم فیلم‌سوزی، مافیا یا مهندسی اکران نباشد، قطعا افزایش 50درصدی بهای بلیت خواهد بود و این اتفاق متناسب با کاهش قدرت خرید مردم، قطعا اثرات سوء خود را در تمام طول سال خواهد گذاشت، مگر اینکه در تداوم این مسیر، ترفندهایی چون تعدد روزهای نیم‌بها یا شناور شدن بهای بلیت در طول هفته اندیشیده شود تا بلکه سانس‌ها و روزهای مرده اکران، به یک حیات نسبی دست یابند.

چند نفر تماشاگر اکران نوروز ی بودند؟
وقتی تعطیلات نوروزی به پایان رسید برخی از رسانه‌ها که احتمالا به سازمان سینمایی نزدیک بودند و شاید هم به دلیل ناآگاهی، از عدم‌استقبال مخاطبان به آثار نوروزی سخن گفتند و آمار دادند که تعداد مخاطبان سینمای ایران در نوروز 1401 به یک میلیون نفر هم نرسید. درواقع تعداد مخاطبان سینماهای کشور در 13 روز نوروز امسال، حدود 756 هزار نفر بود و این رسانه‌ها تلاش داشتند تا با آوردن نام یک میلیون نفر، روی عدد 756 هزار سرپوش بگذارند.
این آمار، به‌اندازه‌ای ضعیف است که قابلیت رقابت با تعداد مخاطبان سینمای ایران در ماه‌های محرم یا صفر سالیان گذشته را دارد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که اکران نوروزی امسال که یک سال تقریبا نرمال و عادی محسوب می‌شود از ماه‌های محرم یا صفر سالیان گذشته به مراتب پایین‌تر است.
این میزان مخاطب برای حدود 27 هزار و 600 سانس محقق شده است. یعنی تعداد سانس‌های سینمایی کشور تقریبا هم‌اندازه تعداد سانس‌های نوروزهای گذشته است با این تفاوت که بسیاری از سانس‌ها، خالی رفته‌اند و درصد اشغال صندلی، به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا کرده است. ضمن اینکه اگرچه گزارش جامعی در ارتباط با سانس‌های فوق‌العاده گزارش نشده است اما قطعا در نوروز امسال، سینماهای کشور، سانس فوق‌العاده چندانی را تجربه نکرده است.
مشاهده «فرهیختگان» از چند پردیس بزرگ کشور در ایام نوروز، نشانگر آن بود که این پردیس‌ها در ایام نوروز، چند سالن خود را به حالت خاموشی تغییر داده بودند. یعنی ظرفیت اکران نوروز، این امکان را برای پردیس‌ها فراهم نکرد تا یک فیلم را در دو سالن نمایش دهند و همان تک سالن نمایش آن فیلم، تکافوی تعداد مخاطبان آن روز را می‌داد.