«فرهیختگان» از کاهش تمایل دانشجویان به رشتههای علوم انسانی خبر میدهدطبق گزارش یونسکو، اقبال به رشتههای STEM بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۲در انگلیس و سوئد روند کاهشی داشته اما بعد از گذر از این بازه زمانی، بار دیگر روند ثبت‌نام دانشجویان در رشتههای فنی‌ومهندسی با افزایش مواجه شده است.
اقبال به رشتههای فنی‌ومهندسی در دنیا
ندا اظهری، مترجم: هرکدام از رشتههای مختلف دانشگاهی جایگاه خود را دارد و به‌جرأت می‌توان گفت هرکدام از آنها، جایگاه خاصی را از آن خود کرده‌اند. رشتههای مرتبط با علوم انسانی بیشتر روی حوزه‌های اخلاق، فلسفه و رشته‌هایی چون علوم اجتماعی تمرکز دارند که اغلب به‌صورت نظری ارائه می‌شوند اما در مقابل، رشتههای علوم، فناوری و مهندسی جزء رشته‌هایی هستند که اغلب به‌صورت عملیاتی ارائه می‌شود و دانشجویان بیشتر زمان خود را صرف انجام کارهای عملی می‌کنند. در سال‌های گذشته اقبال به‌سمت انتخاب‌رشته‌های علوم انسانی در دنیا بیشتر بود و افراد در مشاغل مرتبط مشغول فعالیت می‌شدند اما با همه‌گیری کرونا و بر هم‌خوردن سبک زندگی و اعمال قرنطینه و تعطیلی بسیاری از کشورها و تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها، شمار زیادی از دانشجویان ترجیح می‌دهند با ورود به رشتههای علمی، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) بازار کار مناسب‌تری را به دست آورند.
یکی از متداول‌ترین بازتاب‌هایی که درمورد تأثیر همه‌گیری بر آموزش عالی مطرح می‌شود، ارزش رشتههای میان‌رشته‌ای است. درحالی‌که علم مسئولیت تولید انواع واکسن و درمان‌های موردنیاز برای انواع بیماری‌ها را برعهده دارد، پدیده همه‌گیری کرونا و تولید واکسن و قرنطینه‌ها به‌وضوح نشان داد که پزشکی به‌تنهایی کاری از پیش نمی‌برد و مطالعه رفتار و انگیزه انسانی عنصر حیاتی دیگری است که برای موفقیت مداخلات بهداشت عمومی اهمیت بالایی دارد. درحالی‌که علوم اجتماعی جزء رشته‌هایی است که به این موضوع می‌پردازد، رشتههای علوم انسانی اغلب در همین مورد عنوان شده است. رشتههای میان‌رشته‌ای مفهومی جدید نیست اما افزایش آن در یک دهه گذشته مانع از این نشد که تنها رشتههای علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) هستند که توسط سیاستمداران، سرمایه‌گذاران و والدین به‌عنوان کلیدی برای اشتغالزایی و پیشرفت اقتصادی درنظر گرفته می‌شوند.
اقتصاد؛ مهم‌ترین عامل
طبق گزارش یونسکو، اقبال به رشتههای STEM بین سال‌های 2004 تا 2012در انگلیس و سوئد روند کاهشی داشته اما بعد از گذر از این بازه زمانی، بار دیگر روند ثبت‌نام دانشجویان در رشتههای فنی‌ومهندسی با افزایش مواجه شده است. از سوی دیگر، مدارک مرتبط با STEM در آمریکا روندی ثابت داشته اما بین سال‌های 2002 تا 2014، تمایل دانشجویان به ثبت‌نام در رشتههای STEM به‌طور جالب‌توجهی رشد داشته است. کره‌جنوبی هم یکی از نمونه‌هایی است که به‌وضوح تعداد دانشجوان آن در این سری رشته‌ها کمتر شده است. داده‌های به‌دست‌آمده از سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) تصویر واضحی از شکاف فعلی بین رشته‌ها ارائه می‌دهد و آنچه جالب‌توجه است، اینکه برخی کشورها مانند آلمان و کره‌جنوبی تمایل زیادی به رشته‌هایی مانند مهندسی، و کشورهایی چون انگلیس تمایل زیادی به رشتههای ریاضیات و علوم طبیعی دارند. آکادمی علوم و هنر آمریکا پروژه‌ای را به بررسی وضعیت رشتههای علوم انسانی اختصاص داده است که روند روشنی از دانشجویان مقطع کارشناسی را که طی یک دهه گذشته در رشتههای علوم انسانی تحصیل می‌کردند، ارائه می‌دهد. در سال 2009، رشتههای علوم انسانی در آمریکا 14/6 درصد از تمام مدارک مقطع کارشناسی دانشگاه‌ها را به خود اختصاص داده بود که این آمار تا سال 2018 به 10/2 درصد کاهش داشته است. این درحالی است که رشتههای مهندسی در همین بازه زمانی از 6/6درصد در سال 2009 به 10/3 درصد و رشتههای علوم پزشکی و بهداشت از 7/5 به 12/4 درصد افزایش داشته است. چنانچه رشتههای STEM براساس این رشته‌ها به علوم طبیعی اضافه شوند، آنگاه سهم آن از تکمیل ظرفیت‌های ثبت‌نام از 22/7 درصد به 33/4 درصد رشد داشته است.
رشد 38درصدی در آمریکا
بسیاری از کارشناسان، این تغییر روند از رشتههای علوم انسانی به رشتههای علمی، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) را چشم‌انداز بهتر اشتغال در این رشته‌ها می‌دانند و حکایت از تغییر فرهنگی شدیدی دارد که در نگرش مردم به وجود آمده است. همبستگی‌های مشابهی را می‌توان در داده‌های قبلی درباره رشتههای علوم انسانی و بحران‌‌های اقتصادی مانند دهه 1970 مشاهده کرد. رشد جالب‌توجه در رشتههای علوم پزشکی و بهداشت ارتباط مستقیمی با اقتصاد دارد و درواقع، بیشتر گروهی از دانشجویان به این رشته‌ها گرایش پیدا می‌کنند که به‌دنبال خدمت‌رسانی به جامعه و بشریت هستند اما از سوی دیگر، دارای اعتمادبه‌نفس بالایی برای به‌دست‌آوردن یک شغل مناسب هستند. با این اوصاف نمی‌توان به‌وضوح گفت که کاهش اقبال به رشتههای علوم انسانی به‌طور کامل به اقتصاد مربوط می‌شود بلکه بیشتر دلیل آن را می‌توان به یک حرکت اجتماعی مربوط دانست. به گفته کارشناسان، آن‌دسته از رشته‌هایی که با روند کاهشی روبه‌رو شده، اغلب کتاب‌محور بوده و دروس خواندنی محسوب می‌شوند که افراد معمولا زمان جالب‌توجهی را برای مطالعه این دروس اختصاص می‌دهند. به‌عنوان مثال، در آلمان به‌گونه‌ای است که شمار دانشجویان ورودی به دانشگاه در رشتههای علوم انسانی در سال‌های گذشته نسبتا ثابت باقی مانده، اما به‌طورکلی می‌توان شاهد رشد جالب‌توجه در ثبت‌نام دانشجویان آلمانی در رشتههای STEM بود. در سال 2006 تعداد تمام دانشجویان ثبت‌نام‌شده در این رشته‌ها در آمریکا حدود 36درصد اعلام شد که در سال 2019 این تعداد به 38درصد رسید. به نظر می‌رسد سهم رشتههای علوم انسانی از 20درصد در این بازه زمانی به 11درصد کاهش یافته است.
کاهش علوم انسانی در 8 سال متوالی
با رشد اقتصاد، مردم هم تمایل بیشتری به پذیرش ریسک دارند و این امر برای دانشجویان هم صدق می‌کند. در دهه 1950 میلادی، دانشجویان به امید رونق آینده اقتصادی کشور خود، بیشتر به تحصیل در رشتههای هنرهای لیبرال مانند زبان انگلیسی، تاریخ و فلسفه رفتند. در دوران رکود تورمی دهه 1970، علاقه به این رشته‌ها کاهش یافت و با رونق‌گرفتن اقتصاد، اقبال به رشتههای علوم انسانی کم شد. به‌دنبال رکود اقتصادی بزرگی که در سال 2008 اتفاق افتاد، طبق انتظار، دانشجویان از رشتههای علوم انسانی رو برگرداندند. بعد از چند سال، اقتصاد نه‌تنها احیا شد بلکه رونق هم گرفت. بیکاری به زیر 5درصد کاهش یافت و بازار سهام رشد کرد. اما این‌بار، دانشجویان دیگر به‌سمت رشتههای علوم انسانی حرکت نکردند؛ درعوض، دانشجویان به رشتههای مهندسی، سلامت و دیگر رشتههای حرفه‌محور حرکت کردند. درحال‌حاضر، شمار دانشجویان فارغ‌التحصیل در رشته علوم انسانی طی 8 سال متوالی در سال 2000 میلادی به زیر 200 هزار نفر رسیده است. بسته به اینکه کدام رشته‌ها جزء رشتههای علوم انسانی قرار می‌گیرند، کاهش فارغ‌التحصیلان از سال 2012 بین 16 تا 29درصد کاهش نشان می‌دهد.
به گزارش hechingerreport، گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها، سهم بازار را در میان دانشجویان این‌گونه بیان کرده که کمتر از یک نفر در هر 10 فارغ‌التحصیل دانشگاه با مدرک علوم انسانی در سال 2020 وجود دارد که نسبت به سال 2012 حدود 25درصد کاهش نشان می‌دهد. تنها 4درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در سال 2020 در یکی از رشتههای حوزه علوم انسانی مشغول تحصیل می‌شوند. شواهد حکایت از آن دارد که گرایش دانشجویان به رشتههای مهندسی و مرتبط با سلامت افزایش یافته است. بیش از 43 هزار دانشجو که در سال 2020 در رشتههای بازرگانی فارغ‌التحصیل شده‌اند طی 20 سال گذشته حدود 60درصد افزایش یافته که در این بازه زمانی، میزان گرایش به رشتههای مهندسی بیش از دوبرابر شده است. 195 هزار دانشجو در سال 2020 در رشته مهندسی فارغ‌التحصیل شده‌اند که تقریبا با تعداد فارغ‌التحصیلان علوم انسانی برابری می‌کند. همچنین رشتههای بهداشت و پزشکی در 20 سال گذشته سه‌برابر شده و به بیش از 260 هزار فارغ‌التحصیل در سال 2020 رسیده که بسیار بیشتر از رشتههای علوم انسانی است. به‌دنبال شیوع همه‌گیری کرونا و اضطراب‌هایی که در سال 2020 بر مردم جهان حاکم شد، اوضاع به نفع رشتههای علوم انسانی پیش نمی‌رود. بررسی‌هایی که در سال گذشته صورت گرفته، نشان می‌دهد 90درصد فارغ‌التحصیلان رشتههای علوم انسانی در سال 2019 حتی درصورتی‌که درآمد آنها به‌طور متوسط کمتر از سایر رشته‌ها باشد، از زندگی و حرفه خود ابراز رضایت کرده‌اند. بیش از 40درصد رشتههای علوم انسانی وارد دانشکده‌هایی چون حقوق برای کسب مدرک فارغ‌التحصیلی می‌شوند که اغلب درآمدهای بالاتری دریافت می‌کنند. حدود 40درصد فارغ‌التحصیلان رشتههای علوم انسانی اعلام کرده‌اند که اگر بار دیگر در شرایط انتخاب قرار گیرند، رشته علوم انسانی را انتخاب نمی‌کنند.
موقعیت‌های بهتر شغلی در ژاپن
رشتههای علوم اجتماعی و علوم انسانی در ژاپن حدود 70درصد کل موارد ثبت‌نام دانشجویان دانشگاه‌های این کشور را در سال 2019 به خود اختصاص می‌دهد. از آنجا که دولت به‌شدت درحال ترویج علم و فناوری است، کارشناسان معتقدند این روند بر آینده دانشگاه‌های ژاپن تأثیر خواهد گذاشت. برای زنده‌ماندن، بسیاری از آنها باید با افزایش تعداد برنامه‌های علمی که ارائه می‌دهند، خود را وفق دهند. واقعیت این است که بیشتر جوانان ژاپنی به امید ورود به موقعیت شغلی بهتر وارد رشتههای علمی و فناورانه می‌شوند. درنتیجه، انتظار می‌رود دانشگاه‌های ژاپنی که به‌طور سنتی روی آموزش هنرهای لیبرال تمرکز دارند، به‌ویژه بعد از همه‌گیری کرونا به‌دنبال احیای وضعیت مالی خود باشند. کاهش تمایل به حضور در رشتههای علوم انسانی به‌طور نسبی با همه‌گیری کرونا در ارتباط است. آموزش‌های آنلاین و کاهش مشاغل پاره‌وقت به‌دنبال شیوع کرونا و رکود اقتصادی که منجر به تعطیلی کارخانه‌هایی شد که دانشجویان در آنها مشغول کار بودند، باعث شده دانشجویان نسبت به انتخاب‌رشته خود تجدیدنظر کنند. آنها به‌دنبال رشته‌هایی هستند که بهشان کمک کند موقعیت شغلی بالاتری را برای خود انتخاب کنند. درخواست دانشجویی برای سال مالی 2022 برای دانشگاه‌های ملی و دولتی امسال حدود دو درصد افزایش یافته اما طبق آمار منتشرشده از سوی وزارت، ورودی‌های رشتههای علوم در مقایسه با افزایش کمتر از یک درصدی رشتههای علوم انسانی و علوم اجتماعی تقریبا 16درصد افزایش یافته است. محبوب‌ترین رشته‌هایی که از سوی دانشجویان انتخاب شده، داروسازی، پزشکی، مهندسی و آی‌تی مرتبط با علوم داده هستند. در این میان، دانشگاه‌های ژاپن به‌منظور جذب دانشجوی بیشتر اقدام به ارائه رشتههای مبتنی‌بر علوم کرده تا از این طریق بتوانند سناریو را تغییر داده و موقعیت مالی خود را نیز بهبود بخشند. به‌عنوان مثال، دانشگاه Kwansei Gakuin به‌عنوان یک مؤسسه خصوصی با 25 هزار دانشجو، سال گذشته، گروه‌های چندرشته‌ای جدیدی را متشکل از گروه‌های علوم، مهندسی، معماری و علوم بیولوژیک و محیط‌زیست راه‌اندازی کرد. سخنگوی این دانشگاه خبر از تقویت برنامه‌های مرتبط با علوم داد که با ارائه رشتههای میان‌رشته‌ای، باعث تغییر زمان می‌شوند. به گزارش universityworldnews، شواهد حکایت از آن دارد که ثبت‌نام در گروه‌های علوم‌وفناوری در دانشگاه‌های ژاپن حدود 10درصد رشد داشته، درحالی‌که تعداد دانشجویان رشتههای علوم ثابت باقی مانده است. در میان پرطرفدارترین رشتههای STEM می‌توان به هوش مصنوعی اشاره کرد. کارشناسان بر این باورند که حیات موسسات و دانشگاه‌های آموزش عالی تا حد زیادی به بودجه‌ها و ظرفیت آنها برای نوآوری بستگی دارد.
هشدار به کاهش رشتههای علوم انسانی
برخی دانشگاهیان نسبت به کاهش گرایش دانشجویان به رشتههای علوم انسانی هشدار داده‌اند. دانشگاه‌ها عمدتا برای جذب بودجه درحال توسعه دوره‌های علمی خود هستند. این برای دانشجویانی که به‌دنبال مقطع دکتری در آموزش هنرهای آزاد هستند، مضر است. کاشناسان بر این باورند که در میان رشتههای علوم انسانی، زبان و ادبیات کمترین اقبال را دارند که نسبت به سال‌های گذشته با یک درصد کاهش روبه‌رو شده‌اند.
مطالب پیشنهادی
