تداوم نبرد روسیه و اوکراین، ریسک‌های پیش روی امنیت هسته‌ای را بالا برده‌اند. این بازی ژئوپلیتیک که علاوه بر روسیه و اوکراین، ایالات متحده و تعدادی از کشورهای اروپایی را هم درگیر خود نموده است، تهدید بسیار بزرگی را برای عدم اشاعه و بازدارندگی هسته‌ای به وجود آورده است.
شاید خطر بزرگ‌تری که اکنون با آن روبه‌رو هستیم، تهدید پنهانی است که پیش روی امنیت هسته‌ای در بازه زمانی پس از این نبرد قرار دارد.ثبات راهبردی تنها در صورتی ممکن است که رقابت تسلیحاتی بین قدرت‌های بزرگ به پایان برسد و قدرت‌های هسته‌ای تعهد دهند که به‌صورت پیش‌دستانه از تسلیحات هسته‌ای استفاده نکنند.
بازدارندگی هسته‌ای در وضعیت بی‌ثبات می‌تواند قدرت‌های رقیب را بر اساس اطلاعات گمراه‌کننده وادار به انجام حمله هسته‌ای کند. این در حالی است که ایالات متحده و روسیه توسعه هسته‌ای خود را در چند سال گذشته به طرز نگران‌کننده‌ای سرعت بخشیده‌اند.
روسیه در 27 فوریه سطح هشدار هسته‌ای خود را به سطح "آمادگی رزمی ویژه " افزایش داد و در اواخر ماه مارس نیز جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را در شرایط شدید پیشنهاد کرد. این اتفاقات خطر یک درگیری هسته‌ای را افزایش داده‌اند.
در 21 فوریه نیز اوکراین اعلام کرد که از تفاهم‌نامه 1994 بوداپست در مورد تضمین‌های امنیتی خارج می‌شود؛ دولت اوکراین اضافه نمود که دست کشیدن از تسلیحات هسته‌ای اشتباه بوده و آن‌ها به دنبال کسب این سلاح‌ها هستند. بلاروس نیز در 27 فوریه با برگزاری یک همه‌پرسی خروج از وضعیت غیرهسته‌ای را به رأی گذاشت تا بتواند بخشی از تسلیحات هسته‌ای روسیه را در خاک خود مستقر نماید و به‌این‌ترتیب "پیوند هسته‌ای " خود را با روسیه تحکیم نماید.
اوکراین و بلاروس به ترتیب متحد ایالات متحده آمریکا و روسیه هستند و خواستار کسب مجدد تسلیحات هسته‌ای می‌باشند. امری که نشان می‌دهد درگیری سیاسی بین غربِ به رهبری آمریکا و روسیه کشورهای دیگر را هم گرفتار خود کرده و می‌تواند سبب ساخت تسلیحات هسته‌ای یا کسب این سلاح‌ها از راه‌های دیگر توسط آن‌ها شود.
یاروسواف کاچینسکی، معاون نخست‌وزیر لهستان، هم اخیراً طی مصاحبه‌ای با روزنامه دی‌ولت آلمان اعلام کرد که کشورش آماده است تا بخشی از کلاهک‌های هسته‌ای آمریکا را در خاک خود مستقر نماید.
اوکراین و بلاروس از تسلیحات هسته‌ای برخوردار نیستند. آن‌ها بر اساس تفاهم‌نامه بوداپست در مورد تضمین‌های امنیتی، سلاح‌های هسته‌ای را که از دوران شوروی به ارث برده بودند به روسیه منتقل نمودند تا در مقابل امنیت آن‌ها از سوی ایالات متحده، بریتانیا و روسیه تضمین شود. این دو کشور در موقعیتی نیستند که بتوانند دست به ساخت تسلیحات هسته‌ای بزنند و درعین‌حال، در طوفان تقابل سیاسی، اقتصادی و نظامی بین غرب و روسیه گرفتار شده‌اند.
درحالی‌که مسئله هسته‌ای ایران و کره شمالی هنوز حل‌وفصل نشده است، تلاش کیف و مینسک برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای می‌تواند جرقه دور جدیدی از اشاعه هسته‌ای را بزند.
از زمان روی کار آمدن بایدن، موضع دولت آمریکا درباره منع اشاعه هسته‌ای متزلزل و مبهم بوده است. بایدن در اوایل دوران تصدی خود در مورد ضرورت کنترل تسلیحات هسته‌ای ازجمله کاهش زرادخانه تسلیحات هسته‌ای، صرفه‌جویی در هزینه رقابت، جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و حفظ ثبات هسته‌ای سخن می‌گفت اما اخیراً، از رقابت قدرت‌های بزرگ و ارائه بازدارندگی هسته‌ای به متحدان ایالات متحده صحبت می‌کند و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را به‌عنوان بازدارنده رد نکرده است.
سند راهبرد هسته‌ای دولت بایدن نیز مبهم است و احتمالاً دولت او از درگیری روسیه و اوکراین برای اعطای اولویت بالاتر به سلاح‌های هسته‌ای در امنیت ملی و بر این اساس، افزایش بودجه دفاعی برای تأمین مالی بازی‌های ژئوپلیتیک واشنگتن استفاده خواهد کرد. میزان بودجه دفاعی پیشنهادی دولت او نیز به رقم بالای 813 میلیارد دلار می‌رسد.
پس از انقضای پیمان موشک‌های ضد بالستیک و خروج ایالات متحده از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد ، پیمان کاهش تسلیحات هسته‌ای دو جانبه تنها معاهده کنترل تسلیحات هسته‌ای بین ایالات متحده و روسیه است؛ اما به دلیل ادامه درگیری روسیه و اوکراین، واشنگتن موضع سخت‌تری در مذاکرات اتخاذ کرده است که بر موضع آمریکا و روسیه درباره عدم اشاعه هسته‌ای سایه افکنده است.
پیش از آغاز نبرد روسیه و اوکراین، 15 رآکتور هسته‌ای تقریباً نیمی از برق اوکراین را تولید می‌کردند. شاید به همین دلیل است که روسیه این نیروگاه‌های هسته‌ای را در جریان عملیات نظامی ویژه خود هدف قرار داده است. در 4 مارس، درگیری برای کنترل نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا در جنوب اوکراین باعث آتش‌سوزی شد؛ اما خوشبختانه بدون نشت تشعشع خاموش شد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه از نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل خارج شده است و مذاکرات صلح روسیه و اوکراین به شکل مورد انتظار پیش می‌رود؛ اما حملات نظامی و رسانه‌ای متوقف نشده است؛ بنابراین خطرات موجود بر سر تأسیسات هسته‌ای اوکراین به پایان نرسیده است.
وضعیت امنیت هسته‌ای جهانی در چند سال گذشته بدتر شده و بحران اوکراین آینده را تاریک‌تر نیز نموده است؛ بنابراین ضروری است که همه طرف‌ها با انجام تلاش‌های هماهنگ، اقدامات نظامی خود را مهار کنند و شجاعت خود را برای برگزاری مذاکرات در مورد کنترل تسلیحات و عدم اشاعه هسته‌ای نشان دهند.
* محمد امین ایمانجانی
مطالب پیشنهادی
