اگر بخواهیم چالشی‌ترین پرونده یک دهه اخیر مجلس را بررسی کنیم گزینه‌ای شایسته‌تر از طرح صیانت برای این عنوان نمی‌یابیم. پرونده‌ای که تصویب یا عدم تصویب آن هر نوع چالشی را در مجلس تجربه کرد. تغییر چندین‌باره عناوین، رای‌گیری که غیرقانونی اعلام شد و رفت‌وبرگشت به کمیسیون مشترک برخی از چالش‌هایی است که این پرونده در دعوای بین مدافعان و مخالفان تجربه کرد. دوشنبه هفته جاری مجلس در جلسه‌ای غیرعلنی با رای‌گیری غیرعلنی بررسی مجدد این طرح در کمیسیون مشترک را منتفی اعلام کرد و مطابق آنچه برخی نمایندگان گفته‌اند بررسی آن به صحن علنی واگذار شد. این اما تنها تفسیر از جلسه رای‌گیری روز دوشنبه نیست و نمایندگان هریک مطابق نظر خود آن را تفسیر کرده‌اند. نبود تصویری روشن از آنچه برسر پرونده صیانت می‌گذرد تجربه‌ای است که از ابتدای ماجرای مطرح‌شدن پرونده صیانت در مجلس بارها تکرار شده است. بعد از غیرقانونی اعلام شدن روند رای‌گیری درمورد پرونده صیانت در کمیسیون مشترک نیز نمونه‌ای از ارائه تفسیر‌های چندگانه ماجرای رای‌گیری را شاهد بودیم؛ رای‌گیری‌ای که نهایتا معاونت حقوقی مجلس روی آن مهر تایید زد اما عدم تعیین‌تکلیف آن همچنان فضا برای اظهارنظرهای چندپهلو را باز گذاشت. فضای متشنجی که تصمیم‌گیری درمورد صیانت را بلاتکلیف گذاشته است را می‌توان متاثر از نبود قاطعیت در تصمیم‌گیری درمورد کلان‌مسائلی دانست که مجلس با آن دست‌به‌گریبان است. نبود قاطعیت در تصمیم‌گیری نیز تا حدود زیادی ریشه در نبود ایده ایجابی برای حل مسائل و ناتوانی در مدیریت فضای متشتت حاکم بر مجلس است. در ادامه ضمن بررسی ماجرای جلسه غیرعلنی روز دوشنبه و اظهارات متناقض پیرامون آن چرایی ناتوانی مجلس در مدیریت پرونده صیانت مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تفاسیر متناقض نمایندگان از جلسه روز دوشنبه
روز دوشنبه جلال رشیدی‌کوچی تنها نماینده مخالف با تصویب طرح موسوم به صیانت در توئیتر خود نوشت: «طرح ‌صیانت با رای قاطع نمایندگان من‌بعد به‌جای بررسی در کمیسیون مشترک، در صحن مجلس و توسط ۲۹۰نماینده بررسی خواهد شد.»
بعد از انتشار اخباری که از منتفی‌شدن بررسی طرح موسوم به صیانت در رسانه‌ها منتشر شد، بیژن نوباوه نماینده تهران در اظهارنظری گفت: «در این جلسه موضوع بازگشت و عدم بازگشت طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی به صحن مجلس مورد بحث و بررسی قرار گرفت و یک رای‌گیری استمزاجی برای نظرخواهی نمایندگان انجام شد.» او درمورد این رای‌گیری که طی آن 120نفر از نمایندگان موافق بازگشت طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی به صحن بودند و 109نفر نیز به این موضوع رای مخالف دادند، توضیح داد: «نکته مهم اینجاست که این رای‌گیری همان‌طور که گفته شد یک رای‌گیری استمزاجی و برای نظرخواهی بوده و جنبه رسمی نداشته و این رای‌گیری به‌معنای بازگشت طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی به صحن نیست.» نوباوه با استناد به استمزاجی‌بودن این رای‌گیری بازگشت طرح صیانت به صحن علنی را منوط به این نکته دانست که درخواست 185نفر از نمایندگان برای بازگشت طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی که به هیات‌رئیسه تقدیم شده، در جلسه علنی مجلس به رای گذاشته شده و در صحن رای بیاورد.
علیرضا سلیمی، عضو هیات‌رئیسه مجلس اگرچه این گزاره را که طرح صیانت دیگر بنا نیست در کمیسیون مشترک سابق بررسی شود، مورد تایید قرار داد اما بازگشت آن به صحن علنی را تایید نکرد و ایده تشکیل یک کمیسیون مشترک جدید را مطرح کرد و گفت: «احتمالا کمیسیون مشترک جدیدی برای بررسی طرح صیانت تشکیل شده تا همچون سایر طرح‌ها و لوایح مصوبات آن در صحن علنی مورد بررسی قرار گیرد و حتما هم محتوای این طرح تغییر می‌کند.» مجتبی توانگر، دیگر نماینده تهران اما برخلاف نوباوه آنچه را که در جلسه غیرعلنی مجلس مورد رای‌گیری قرار گرفت، بازگشت یا عدم بازگشت طرح به صحن علنی ندانسته و گفته است: «آنچه در جلسه غیرعلنی به رای استمزاجی نمایندگان گذاشته شد، گزارش کمیسیون مشترک بود. باید این گزارش برای ادامه بررسی در کمیسیون مشترک رای اکثریت را کسب می‌کرد اما فقط ۱۰۹رای آورد، لذا نتوانست نمایندگان را برای ادامه کار قانع کند.» او این نتیجه را به‌معنی پایان کار کمیسیون ویژه دانسته است.

همه‌چیز مبهم است
مردادماه 1400 نمایندگان مجلس به اصل ۸۵ شدن طرح صیانت از حقوق کاربران رای دادند و موافقت کردند این طرح در کمیسیون مشترک بررسی شود. اوایل اسفند کمیسیون مشترک بعد از چندین‌بار تغییر عنوان در بحبوحه بررسی لایحه بودجه کلیات طرح صیانت را درحالی تصویب کرد که اظهارات برخی اعضای حاضر در جلسه حاضر نشان می‌داد برخی نمایندگان نسبت به اینکه کدام یک از طرح‌هارا تصویب کردند، اطلاعی ندارند.
نهایتا با شکایت تنها نماینده مخالف حاضر در کمیسیون مشترک معاونت قوانین مجلس روند رای‌گیری را بررسی کرده و ضمن نامه‌ای به رئیس کمیسیون رای‌گیری در مورد کلیات طرح را به‌دلیل نقض آیین‌نامه داخلی مجلس و همچنین متفاوت بودن متن مورد رای با متنی که در سامانه بارگذاری شده بود، رای‌گیری را باطل اعلام کرد. 185 نفر از نمایندگان برای رفع بلاتکلیفی موجود طی نامه‌ای به هیات‌رئیسه مجلس تقاضا بازگرداندن طرح از کمیسیون مشترک به صحن علنی را مطرح کردند.
مطابق تبصره 2 ماده 167 آیین‌نامه داخلی مجلس چنانچه 15 نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی را تا قبل از تایید شورای نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده (۱۶۵) آیین‌نامه داخلی مطرح می‌گردد و در صورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین‌نامه داخلی ادامه می‌یابد.
علی‌رغم این درخواست اما هیات‌رئیسه مجلس راه دیگری را در پیش گرفت و با برگزاری یک رای‌گیری استمزاجی بازگشت طرح به کمیسیون مشترک را منتفی دانست.
اتخاذ این شیوه بستر را برای تفسیرهای چندگانه نمایندگان مخالف و موافق با بررسی طرح در کمیسیون باز گذاشت.
شیوه اتخاذی توسط هیات‌رئیسه چندین ابهام را به‌وجود آورده است، ازجمله اینکه آیا رای‌گیری استمزاجی فصل‌الخطاب بوده و طرح به روند عادی بازگشته است یا اینکه برای ارجاع طرح به صحن علنی یا کمیسیون مشترک مطابق ماده 167 رای‌گیری دیگری انجام خواهد شد.
البته این موارد تنها ابهام در آینده بررسی طرح صیانت نیست. تاکنون بسیاری از موافقان و طراحان طرح صیانت به‌نحوه رای‌گیری غیرعلنی طرح صیانت ایراد گرفته و این نوع رای‌گیری را قبول نداشته و صرفا ظاهری می‌دانند. در این حوزه بیژن نوباوه‌وطن معتقد است رای‌گیری غیرعلنی اخیر درباره ادامه کار کمیسیون مشترک، برای نظرخواهی بوده و جنبه رسمی ندارد. با این حال محمد رشیدی، عضو هیات‌رئیسه مجلس در گفت‌وگویی که با «فرهیختگان» داشته، رای‌گیری اخیر برای عدم ادامه بررسی طرح صیانت ذیل کمیسیون مشترک را معتبر دانسته ‌است. از طرف دیگر تقاضای اخیر 185 نماینده برای خروج طرح صیانت از اصل 85 نامه‌ای ارسال کردند که هنوز اعلام وصول نشده‌ است. برهمین اساس جدی‌ترین ابهام مربوط به تصمیم‌گیری و سازوکار تصمیم‌گیری هیات‌رئیسه مجلس است. تاکنون بسیاری از اعضای هیات‌رئیسه مجلس بالاخص رئیس مجلس، محمدباقر قالیباف از اعمال نظر خود درباره طرح صیانت خودداری کرده‌اند. تمام ابهاماتی که از ابتدای این مبحث تا به الان مطرح شده، به نحوه تصمیم‌گیری و مدیریت مجلس بازمی‌گردد و مشخص نیست هیات‌رئیسه مجلس کجای طرح صیانت ایستاده است؟

چرا باید طرح صیانت از کمیسیون مشترک خارج شود؟
طرح صیانت که تاکنون در کمیسیون مشترک ذیل اصل 85 بررسی می‌شد، روند شفافی از موارد مورد بحث یا در دست تصویب در کمیسیون نداشت. یک روز شنیده می‌شد که پهنای باند اینترنت کاهش پیدا می‌کند و روز دیگر شاید همان شنیده قبلی تکذیب یا موارد دیگری به آن اضافه می‌شود. همین مساله تا حد بسیار زیادی، موجب ضربه به سرمایه اجتماعی شده، تا جایی‌که بسیاری از نمایندگان مجلس، با ریزش پایگاه اجتماعی مواجه شدند. با توجه به اهمیت و حساسیتی که فضای مجازی در افکار عمومی دارد، اگرچه بررسی این طرح نیازمند کار کارشناسی دقیق و همه‌جانبه است، اما مشخص بودن سازوکار و روند بررسی این طرح برای عموم، یک امر ضروری‌ است. از طرف دیگر، شاکله‌ کمیسیون مشترک نیز خود جای بحث بسیار دارد. چنین طرحی که از همان ابتدا تا به الان بیشتر از هر مساله سیاسی دیگر، توجه افکار عمومی را به خود معطوف کرده، باید توسط نمایندگان قشرهای مختلف مردمی مورد بررسی قرار بگیرد، نه اینکه صرفا یک گروه خاص سیاسی با رویکردی یکسان این طرح را بررسی کنند. اکنون نیز که زمزمه‌ لغو بررسی طرح صیانت در کمیسیون مشترک و بازگشت آن به صحن علنی مجلس به گوش می‌رسد، اینکه طرح صیانت ذیل کمیسیون جدید یا کمیسیون فرهنگی بررسی شود هنوز مشخص نیست ولی در هردو صورت، از بررسی آن ذیل کمیسیون مشترک مزایای بیشتری دارد؛ چراکه با بررسی طرح صیانت خارج از اصل 85، هرکدام از مواد طرح علاوه بر بررسی در کمیسیون، در صحن نیز به رای گذاشته می‌شود و کمیسیون‌های داخلی بدون محدودیت زمانی با کار کارشناسی دقیق‌تر و همه‌جانبه‌تر می‌توانند ترمز عجله‌ تصویب ناپخته‌ طرح صیانت را بکشند و درنهایت طرحی را تصویب کنند که موردپذیرش افکار عمومی باشد.

جای خالی رئیس؛  پیام سیاسی رای‌گیری روز دوشنبه
مشخص نشدن اینکه درنهایت چه تصمیمی برای طرح صیانت گرفته شده است، نشان می‌دهد سازوکارهای تصمیم‌گیری و تصمیم‌ساز در مجلس تا حد زیادی غیرشفاف و قابل تفسیر به رای است.
از سوی دیگر واکنش‌های متناقض نسبت به رای‌گیری و عدم ورود رئیس مجلس به‌عنوان کسی که باید فصل‌الخطاب تفاسیر مختلف را اعلام کند این تصویر را متبادر می‌کند که مجلس دچار خلأ قاطعیت در تصمیم‌گیری است. ورود صریح رئیس مجلس به ماجرای صیانت باعث می‌شود که از طرفی نظر موافق یا مخالف او برای مردم روشن شود و هزینه سیاسی و اجتماعی هر تصمیمی درمورد صیانت دامن او را نیز خواهد گرفت.
از سوی دیگر اعلام نظر رئیس مجلس باعث می‌شود تا نتیجه نهایی ماجرای صیانت عیار سیاسی او را نیز مشخص کند و روشن شود محمدباقر قالیباف که با رای 230 نماینده بر کرسی نمایندگی مجلس تکیه زده آیا توان سیاسی برای مدیریت مجلس و اعمال‌نظر خود را دارد؟ سوالی که تاکنون رئیس مجلس به قیمت ایجاد حواشی گوناگون برای بهارستان از پاسخ به آن فرار کرده و ترجیح داده وجهه خود را قربانی وجهه خانه ملت نکند.

در این رابطه بیشتر بخوانید:

اعتبار رای استمزاجی برای لغو کمیسیون مشترک را هیات رئیسه مجلس تعیین می‌کند (لینک)
چرا افکار عمومی و غالب نمایندگان به کمیسیون مشترک نه گفتند (لینک)