بحران تصمیم‌گیری بایدن مذاکرات را قفل کرد

بعد از هشت دور مذاکرات فشرده در وین برای تعیین‌تکلیف الزامات موردنیاز برای بازگشت ایران و اعضای 1+5 به برجام این مذاکرات 20 اسفندماه در میانه دور هشتم خود به‌دلیل اختلافات موجود بین ایران و آمریکا متوقف شد. این توقف اما به‌معنای شکست مذاکرات تلقی نشد و به پیشنهاد جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از آن به‌عنوان یک دوره تنفس تعبیر شد تا مذاکره‌کنندگان برای مشورت‌های سیاسی به پایتخت‌ها بازگردند.
در ایام توقف مذاکرات، انریکه مورا معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نماینده این اتحادیه در مذاکرات وین با برعهده گرفتن نقش واسط تلاش برای حل اختلافات بین ایران و آمریکا را آغاز کرد؛ تلاشی که تاکنون بی‌نتیجه مانده است.
روز گذشته امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان در اولین جلسه ستاد هماهنگی روابط اقتصادی خارجی که در محل وزارت خارجه برگزار شد به مطالبات زیاده‌خواهانه طرف آمریکایی اشاره کرد و در این‌باره گفت: «طرف آمریکایی در دو، سه هفته گذشته زیاده‌خواهی‌هایی را مطرح کرد که در تعارض با برخی بندهای متن است و علی‌رغم اینکه بخش زیادی از متن در مسیر این مذاکرات مورد توافق قرار گرفته، طرف آمریکایی پیشنهادها و خواسته‌هایی را مطرح می‌کند که در تضاد با برخی بندهای متنی است که مورد اشاره قرار گرفت.»
در ادامه گزارش به بررسی مهم‌ترین اختلاف باقی‌مانده برای به نتیجه رسیدن مذاکرات وین خواهیم پرداخت.

  مهم‌ترین مانع باقی‌مانده
آمریکایی‌ها تحریم‌های ایران را در سه لیست سبز، زرد و قرمز دسته‌بندی کرده‌اند. تحریم‌های سبز از ابتدای مذاکرات قابل‌رفع هستند، تحریم‌های زرد تحریم‌هایی است که بر سر رفع یا تعلیق آنها نیاز به مذاکره است و تحریم‌های قرمز غیرقابل‌رفع هستند. در مذاکرات برجام تحریم‌های لیست سبز و بخشی از لیست زرد مرتفع شد. در دور جدی مذاکرات ایران برخی موارد حاضر در لیست قرمز ازجمله تحریم FTO یا همان تحریم تروریستی سپاه را مورد اعتراض قرار داده است. تا به اینجای کار نقطه اصلی توقف مذاکره همین مورد است؛ چراکه این تحریم‌ها در دوره ترامپ اعمال شده و خارج از لیست تحریم‌های برجامی و براساس ادعاهای حقوق بشری و موشکی وضع شده است. به همین جهت نیز طرف آمریکایی این خواسته‌ها را فرابرجامی خوانده و رفع آن را نمی‌پذیرد.

  تلاش انریکه مورا برای رفع‌اختلاف
در سفری که انریکه مورا 6 فروردین به تهران داشت؛ ایران آخرین پیشنهادهای خود را برای رسیدن به توافق از طریق هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا به طرف آمریکایی ارائه و به صراحت اعلام کرد از خطوط‌قرمز خود عبور نخواهد کرد. مطابق آنچه روز گذشته لورا روزن، خبرنگار آمریکایی در خبرنامه «دیپلماتیک» نوشته است پیشنهاد تفکیک نیروی قدس از سپاه و حفظ آن در لیست تروریستی نیز در سفر مورا به تهران به ایران ارائه شده بود. مطابق این پیشنهاد سایر بخش‌های سپاه از لیست تروریستی خارج می‌شدند. این پیشنهاد اما از جانب ایران رد و تاکید شد که سپاه به‌طور کامل باید از لیست گروه‌های تروریستی خارج شود.
ایران درمقابل پیشنهاد مورا، خطوط قرمز خود ازجمله بسته‌شدن پی‌ام‌دی، خارج شدن سپاه از لیست تروریستی و نگه‌داشتن سانتریفیوژهای پیشرفته را مطرح و اعلام کرده است که از این خطوط‌قرمز به هیچ‌وجه کوتاه نمی‌آید.  انریکه مورا در سفر اخیر خود به آمریکا ضمن منتقل کردن پاسخ ایران، مطالبات ایران ازجمله خروج کامل سپاه از لیست گروه‌های تروریستی را نیز مطرح کرده است.  مطابق آنچه در رسانه‌های آمریکایی منتشر شده است آمریکا پیشنهادهای ایران را رد کرده است. در مطلبی که روز شنبه در روزنامه واشنگتن‌پست منتشر شده آمده است: «دولت بایدن قصد ندارد سپاه را از لیست تروریستی دولت آمریکا خارج کند، حتی اگر این اقدام به قیمت شکست مذاکرات احیای برجام باشد.»

  سپاه در لیست‌های سیاه
درحال حاضر حضور سپاه در لیست نهادهای تروریستی(FTO)این نهاد و مجموعه‌های زیرمجموعه آن را در لیست‌های تحریمی وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار می‌دهد. اگرچه تیم مذاکره‌کننده ایران تلاش دارد نام سپاه را از هردو لیست تروریستی و تحریمی خارج کند اما درحال حاضر موضع قطعی آمریکا جدا کردن این دو موضوع از یکدیگر و حفظ تحریم‌های سپاه است. تمام مباحثات فعلی بر سر خروج سپاه از لیست (FTO) است که دستاوردهایی نیز برای ایران دارد.
با تروریستی خواندن سپاه برای اولین‌بار در تاریخ ارتش رسمی یک کشور توسط دولت دیگری در لیست گروه‌های تروریستی قرار گرفته و تحریم شده است. نتایج نمادین این امر را در اقداماتی که اینستاگرام علیه محتوا مربوط به سپاه انجام می‌دهد به وضوح شاهدیم. سپاه درصورت خروج از این لیست گروه‌های تروریستی می‌تواند فعالیت سیاسی آزادانه‌ و حتی دفتر در منطقه داشته باشد. این امر دستاورد مهمی تلقی شده که طرف غربی را نیز ترسانده است. علت نگرانی کشورهای عربی و اسرائیل نیز از توافق بر سر این موضوع افزایش نفوذ سپاه در منطقه بوده و به همین جهت دولت بایدن را برای نپذیرفتن توافق تحت‌فشار قرار می‌دهند.

  مذاکرات در نقطه پایانی
آنطور که از کنش‌های طرفین برداشت می‌شود نه ایران و نه آمریکا حاضر به کوتاه آمدن از خطوط‌قرمز خود نیستند و دیگر باید مذاکرات و چانه‌زنی‌ها را تمام‌شده دانست. در موقعیت فعلی طرفین در موضعی کاملا سیاسی قرار گرفته و با در نظر گرفتن تمام جوانب باید موافقت یا مخالفت خود را برای بازگشت به برجام اعلام کنند. ایران البته از ابتدا موضع خودش را درباره خطوط قرمز خود اعلام کرده بود اما درمورد آمریکا این وضعیت را می‌توان از بهانه‌جویی‌ها و ارائه راهکارهای غیرعملیاتی این کشور دریافت.
آمریکا درحالی‌که تحریم سپاه را خط‌قرمز خودش اعلام کرده پیشنهاد جایگزین درخور توجهی برای حل این مساله اعلام نکرده است.  بعد از پیشنهاد شکست‌خورده تفکیک نیروی قدس از سپاه نیز برخی از دلالان مذاکرات مانند علی واعظ راهکارهای میانه‌ای را پیشنهاد می‌دهند که مثلا در ازای خروج سپاه از لیست تحریم‌ها و حفظ سپاه قدس در لیست تحریم‌ها آمریکا تعهد بدهد به گزارش ویژه سازمان ملل درباره ترور شهیدسلیمانی پایبند بماند و آن را تایید کند و درطرف مقابل نیز ایران سِنتکام را از لیست تروریستی خود خارج کند.
اگرچه این ایده که از آن به‌عنوان راهکار میانه یاد می‌شود هنوز حتی به‌صورت رسمی نیز طرح نشده است اما حتی درصورت ارائه نیز دستاورد خاصی برای ایران محسوب نمی‌شود؛ چراکه آمریکا سعی دارد با خروج نام سنتکام از لیست گروه‌های تروریستی مدنظر ایران مانع از حملات منطقه‌ای به این نیروی آمریکایی مستقر در خاورمیانه شود.
 این درحالی است که تروریستی خواندن این نیرو مبحثی فارغ از نزاع با آن است. واضح است هر کنش مخربی از جانب این نیرو که نمونه‌ای از آن را در ماجرای شهادت سردار سلیمانی شاهد بودیم، متقابلا با واکنش ایران مواجه خواهد شد. ضمن اینکه حملات گروه‌های مقاومت در منطقه به پایگاه‌های نیرو‌های آمریکایی در منطقه نیز موضوعی نیست که ایران در آن مقصر باشد و آمریکا خود باید راه‌حلی برای رفع‌بحرانی که با اقدامات مداخله‌جویانه در منطقه برای خود ایجاد کرده است، بیابد.