مذاکرات وین درست در زمانی که گمان می‌رفت رسیدن به توافق در دسترس است، متوقف شد. برای این توقف ناگهانی دو دلیل عمده در فضای رسانه‌ای و سیاسی مطرح می‌شود؛ نخست عده‌ای سعی دارند هزینه توقف در مذاکرات را متوجه روسیه و بحران اوکراین بدانند، عده‌ای دیگر نیز به نتیجه نرسیدن برخی خطوط قرمز ایران را که به بحث تحریم‌ها و تضمین‌ها برمی‌گردد، عامل اصلی این توقف ناگهانی می‌دانند. در ادامه گزارش امروز «فرهیختگان» قصد داریم ضمن تحلیل آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای در وین به بررسی دلایلی بپردازیم که برای ایجاد وقفه در مذاکرات وین مطرح می‌شوند.

1 -حمله روسیه به اوکراین، تنش میان روسیه و کشورهای غربی را به بیشترین میزان خود طی این سال‌ها رساند. به‌نحوی که بلافاصله بعد از آغاز این حمله روسیه از سوی کشورهای غربی مشمول شدیدترین تحریم‌های اقتصادی شد و آمریکا و برخی متحدانش نیز واردات انرژی از روسیه را با توجه به نیاز مبرمی که به آن داشتند، متوقف کردند. تنش غرب و روسیه تاثیر خود را بر روند مذاکرات هسته‌ای در وین گذاشت، بر همین مبنا هفته گذشته سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد آمریکا باید تعهد کتبی به این کشور بدهد، مبنی‌بر اینکه تحریم‌های اعمال‌شده علیه مسکو پس از بحران اوکراین مانعی بر سر راه همکاری‌های اقتصادی و هسته‌ای این کشور با ایران -که بخشی از آن نیز در برجام قیدشده- ایجاد نخواهد کرد. این درخواست روسیه سبب شد کشورهای غربی با فضاسازی رسانه‌ای دولت پوتین را تهدیدی برای دستیابی به یک توافق جامع با ایران قلمداد کنند. با توجه به اینکه از ابتدای مذاکرات هسته‌ای در وین یکی از مطالبات ایران از طرف‌های دیگر دریافت تضمین مکتوب بوده است، معلوم نیست روسیه هم با هماهنگی ایران از آمریکا درخواست دریافت تضمین کتبی داشته است یا خیر؟ یا در بعدی دیگر با توجه به تعیین‌تکلیف نشدن برخی خطوط قرمز مهم ایران در روند مذاکرات وین، مشخص نیست درخواست روسیه نقشی در تعویق مذاکرات داشته است یا خیر. به هر حال این درخواست باعث شد بهانه خوبی دست کشورهای غربی برای فضاسازی رسانه‌ای و شانه خالی کردن از تکالیف خودشان در مذاکرات وین بیفتد.

2 -همان‌طور که اشاره کردیم درخواست دریافت تضمین از آمریکا توسط روسیه زمینه را فراهم کرد تا آمریکا و کشورهای غربی با فضاسازی رسانه‌ای اصل واقعیتی را تحریف کنند که باعث تعویق مذاکرات شده است، در این فضا‌سازی رسانه‌ای در ابتدا سعی شد به افکار عمومی این‌گونه القا شود که تمامی اختلافات میان طرف‌ها در مذاکرات هسته‌ای کاملا از بین رفته است و تنها مساله اختلافی باقی مانده که ممکن است آینده توافق را تحت‌الشعاع خود قرار دهد، زیاده‌خواهی‌های روسیه در دریافت تضمین از آمریکاست. برای پیشبرد این راهبرد بلافاصله سه کشور تروئیکای اروپایی یعنی آلمان، فرانسه و انگلیس -که همواره در به ثمر رسیدن مذاکرات نقش مخرب داشته‌اند- با صدور بیانیه‌ای مشترک و اعتراض‌آمیز در جلسه هیات‌رئیسه شورای حکام با رو به پایان قلمداد کردن فرصت توافق اعلام کردند: «ما از همه طرف‌های برجام می‌خواهیم تصمیمات ضروری برای دستیابی به توافق را اتخاذ کنند و از روسیه نیز می‌خواهیم که شروط دیگری به این توافق اضافه نکند.» بعد از این بیانیه رسانه‌های غربی با در پیش گرفتن الگوی تکراری این چندماه سعی کرده‌اند با مطرح کردن گزاره ضرب‌الاجل فرصت باقی‌مانده برای رسیدن به توافق خوب را محدود و رو به پایان بیان کنند، برای تقویت این خط رسانه‌ای حتی سعی شد ایران را همدست روسیه در به بن‌بست کشیدن مذاکرات و حامی آن در جنگ اوکراین جلوه دهند. این درحالی است که از همان آغاز بحران اوکراین جمهوری اسلامی با اتخاذ موضعی هوشمندانه ضمن مخالفت با جنگ، اقدامات تحریک‌آمیز طرف‌های غربی در به آشوب کشیدن اوکراین را نیز محکوم کرد و پایبندی به حقوق بین‌الملل و تکیه بر گفت‌وگو و دیپلماسی برای توقف در درگیری‌ها را ضروری دانست. همچنین پیرامون مساله درخواست تضمین روسیه از آمریکا و همراهی ایران با این درخواست حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان صراحتا اظهار کرد: «ضمن ایستادگی در حفظ و رعایت خطوط قرمز، اجازه نمی‌دهیم هیچ‌عامل خارجی‌ای منافع ملی را در مذاکرات وین تحت‌تاثیر قرار دهد.»

3 -اما برخلاف فضاسازی‌های رسانه‌ای صورت گرفته عامل اصلی طولانی شدن مذاکرات تاکنون و بعد از آن توقف مذاکرات در روزهای گذشته زیاده‌خواهی طرف‌های غربی حاضر در وین بوده است، اگرچه در دور آخر گفت‌وگو‌ها در وین شاهد پیشرفت‌های قابل‌توجهی در مسیر کاهش اختلافات میان طرف‌ها بوده‌ایم، با وجود این نامشخص بودن تکلیف برخی موارد مرتبط با رفع تحریم‌ها و تضمین‌های عینی احیای توافق هسته‌ای را معطل کرده است و تا زمانی که دولت بایدن تصمیم سیاسی خود در رابطه با این موارد را نگیرد، دستیابی به توافق امری بعید خواهد بود. در همین رابطه آن‌گونه که «فرهیختگان» از چهره‌های نزدیک به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران کسب اطلاع کرده در روزهای گذشته اصرار آمریکا مبنی‌بر باقی ماندن برخی نهادهای مهم ایران در لیست تحریم‌ها مانند باقی ماندن نام سپاه در لیست تحریمی FTO باعث شده است مذاکرات هسته‌ای در این مرحله متوقف شود.

در همین رابطه مطالب زیر را بخوانید:

تحریم نهادها و تضمین اعتباری بحث‌های اصلی در مذاکرات وین هستند (لینک)

عدم پذیرش لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا مذاکرات را به وقفه کشانده است (لینک)